Είναι μάλλον άτοπο στις μέρες μας να μιλάμε για τις αναπαραγωγικές επιλογές των άλλων, πόσο μάλλον να τις αντιμετωπίζουμε με αδιακρισία και να τις εκτιμάμε με βάση το εντελώς προσωπικό μας σύστημα αξιολόγησης περί του τι είναι αυτό που αξίζει στη ζωή, χωρίς το οποίο αποκλείεται να έχει κανείς τη φουλ εμπειρία του να είναι άνθρωπος και τι κρίμα που ζούμε μόνο μια φορά, κάποια στιγμή θα είναι πολύ αργά για δάκρυα.
Κι όμως, οι γυναίκες που επιλέγουν να μην κάνουν παιδιά δέχονται διαρκώς ανοιχτά ή κάπως (ελάχιστα) καλυμμένη κριτική για την απόφασή τους να μη διερευνήσουν τη μητρότητα από πρώτο χέρι.
Προφανώς υπάρχουν ακόμα αρκετοί άνθρωποι που πιστεύουν πως όλες οι γυναίκες, μηδεμιάς εξαιρουμένης, πρέπει να γίνουν «μανούλες» και σε περίπτωση που διαφωνούν ότι έχουν αυτό το ιερό καθήκον γραμμένο κάπου στην καλωδίωσή τους, και μάλιστα παίρνουν τα μέτρα τους ώστε να το αποφύγουν, είναι σαφέστατα εγωίστριες και πηγαίνουν κόντρα στη φύση. Αλλιώς δεν εξηγείται ότι όταν μια γυναίκα αναφέρει πως η απόκτηση παιδιών δεν είναι μέσα στις επιδιώξεις της εννιά φορές στις δέκα δεν θα ακούσει ένα ουδέτερο «α, ΟΚ», αλλά θα δεχτεί έναν βομβαρδισμό επιχειρημάτων προκειμένου να αντιληφθεί το σφάλμα της και να αλλάξει γνώμη.
Κι όμως, αντίθετα με το γενικώς αποδεκτό αφήγημα που θέλει την προσωπική ολοκλήρωση μιας γυναίκας να έρχεται αποκλειστικά και μόνο μέσω της οδού που περιλαμβάνει τον τοκετό, υπάρχουν πολλές που όχι, δεν θέλουν να γίνουν μάνες. Οχι επειδή δεν μπορούν, προέρχονται από κάποια δυσλειτουργική οικογένεια ή είναι συναισθηματικά ανάπηρες – τουλάχιστον όχι απαραίτητα και όχι όλες. Πολλές γυναίκες, καθεμία για τον τελείως υποκειμενικό της λόγο, αποφασίζουν ότι η μητρότητα δεν είναι γι’ αυτές. Οι στατιστικές μιλούν με αριθμούς και, ως γνωστόν, οι αριθμοί δεν λένε ψέματα: ανάμεσα στις γυναίκες που γεννήθηκαν το 1946 μόλις το 9% δεν είχε παιδιά, ποσοστό που γι’ αυτές που γεννήθηκαν το 1970 αγγίζει το 17%, ενώ σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center μία στις πέντε γυναίκες στις ΗΠΑ μπαίνει στην εμμηνόπαυση χωρίς να έχει γεννήσει. Σίγουρα, παράγοντες όπως η αναβολή της απόφασης να γίνει μια γυναίκα μητέρα λόγω καριέρας μέχρι μια ηλικία όπου η σύλληψη δεν είναι εύκολη παίζουν τον ρόλο τους σε αυτά τα ποσοστά, αλλά δεν περιγράφουν αποκλειστικά τους λόγους μιας τόσο εντυπωσιακής μεταβολής.
Εξάλλου, έρευνες δείχνουν ότι όλο και περισσότεροι πιστεύουν πως η ζωή χωρίς παιδιά δεν είναι απαραίτητα μοναχική και άδεια και σε δημοσκοπήσεις λιγότεροι από τους μισούς θεωρούν ότι η ύπαρξη παιδιών είναι πολύ σημαντική για έναν επιτυχημένο γάμο. Ωστόσο, όσες δηλώνουν την επιλογή τους για μια ζωή χωρίς παιδιά έχουν να αντιμετωπίσουν μια σειρά από αντεπιχειρήματα, σε έναν διάλογο ο οποίος σε έναν ιδανικά διακριτικό κόσμο δεν θα έπρεπε να γίνεται ποτέ. Αφού οι περισσότερες από τις μη γεννημένες μαμάδες πρώτα διευκρινίσουν ότι δεν νιώθουν καμία εσωτερική ανάγκη να ζήσουν το θαύμα της μητρότητας (επειδή τι να κάνουμε, καμιά φορά το εργοστάσιο κάνει λάθος και εκεί που το βασικό μοντέλο έχει το μητρικό φίλτρο κάποιες έχουν τη διάθεση για απόλυτη ανεξαρτησία, ταξίδια και ύπνο τα Σαββατοκύριακα μέχρι τις 11) και ότι δεν μισούν τα παιδιά, αντίθετα τα αγαπούν πολύ (φτάνει να μην τα έχουν βγάλει από την κοιλιά τους και να μη ζουν στο σπίτι τους), πρέπει να απαντούν στα κλισέ οποιουδήποτε διαφωνεί με την επιλογή τους, δηλαδή σχεδόν όλων. Και κυρίως πολλών που έχουν παιδιά και εκλαμβάνουν την αντίθετη επιλογή ζωής ως ένα είδος ευθείας απόρριψης της δικής τους, διότι ως γνωστόν μόνο ένα format ευτυχίας μπορεί και πρέπει να επικρατήσει.
Εν τω μεταξύ η λίστα των αναμενόμενων, αιωνίως ανακυκλούμενων, επιχειρημάτων προκειμένου η αντιρρησίας να δει το φως το αληθινό και να αλλάξει γνώμη ποτέ δεν έπεισε καμία να δεσμευτεί ισόβια σε κάτι που δεν θέλει πραγματικά, καθότι, και ευτυχώς δηλαδή, δεν είναι όλα ζήτημα προπαγάνδας. Το «ένα παιδί θα αλλάξει τη ζωή σου» ακούγεται πολύ συμπαθητικό ενδεχόμενο, εκτός αν σου αρέσει η ζωή σου ως έχει και οι αλλαγές, ιδίως αυτές που διαρκούν για πάντα και όσο να ’ναι δεν παίρνονται και πίσω, δεν είναι ακριβώς το καλό σενάριο. Το «θα αλλάξεις γνώμη αργότερα» επίσης δεν βασίζεται απολύτως πουθενά, διότι μπορεί και να μην αλλάξει γνώμη ποτέ, κάτι που είναι καλύτερα να διαπιστώσει χωρίς προηγουμένως να έχει κάνει παιδί για το ενδεχόμενο ότι μπορεί και να της αρέσει, ενώ εν τω μεταξύ της τελειώνουν και τα snooze που μπορεί να πατήσει στο βιολογικό της ρολόι. Το πόσο μοναδικά «υπέροχη εμπειρία» είναι το να είσαι μητέρα ομοίως δεν λέει τίποτα από μόνο του αν δεν το κάνεις επειδή το θέλεις. Όντως, είναι καταπληκτική εμπειρία, αλλά υπάρχουν γυναίκες που μπορούν να ζήσουν και χωρίς αυτήν. Όπως έγραψε μια αρθρογράφος χαρακτηριστικά, υπάρχουν κι άλλες εμπειρίες που ακούγονται φανταστικές, όπως το να κερδίσεις Οσκαρ ή να μπεις στην μπανιέρα με ένα δισ. δολάρια, αλλά κάποιες από εμάς μπορούν να είναι ευτυχισμένες χωρίς να τις βιώσουν.
Οσο για τα περί βιολογικού ρολογιού που ξεροβήχει διακριτικά στο σβέρκο κάθε άτεκνης γυναίκας άνω των 35 ετών, είναι τόσο αδιάκριτα που δεν αξίζουν καν απάντηση, διότι τι να απαντήσεις σε κάποιον που ουσιαστικά σου λέει να αναπαραχθείς θες δε θες γιατί μετά δεν θα μπορείς (το ενδεχόμενο να κάνεις παιδί και να συνεχίσεις να μην το θες πολύ βολικά δεν εξετάζεται, γι’ αυτά υπάρχουν οι ψυχολόγοι). Το χειρότερο ίσως όλων είναι το επιχείρημα που συχνά δεν λέγεται αλλά υπονοείται: «Αν δεν κάνεις παιδί, ποιος θα είναι δίπλα σου όταν γεράσεις;». Συνήθως, δε, υποστηρίζεται από εκείνους που θεωρούν εγωιστική την απόφαση μιας γυναίκας να μην κάνει παιδί και να συνεχίσει την εστιασμένη ζωή στον εαυτό της. Διότι τίποτα δεν λέει «αλτρουισμός» και «ανυστεροβουλία» όσο το να φέρεις στον κόσμο έναν άνθρωπο για να σε γηροκομήσει.
Ένα μέρος της αναμφισβήτητης κοινωνικής αμηχανίας αλλά και της έκφρασης αποδοκιμασίας απέναντι σε μια γυναίκα που επιλέγει τη ζωή χωρίς παιδιά ίσως έχει να κάνει με την ξεπερασμένη αντίληψη ότι θα είναι θλιβερά μόνη, η γνωστή καρικατούρα της μπίτερ γεροντοκόρης που μισεί όλο το σύμπαν εκτός από τις δεκάξι γάτες της. Μόνο που αντίθετα απ’ ό,τι ίσως συνέβαινε παλιά, η έλλειψη παιδιού δεν σημαίνει αποχή από το σεξ. Μερικές φορές σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Επίσης, δεν σημαίνει ανυπαρξία συντρόφου, συζύγου ή προσωπικής ζωής. Πλέον, η εξίσωση σύντροφος – γάμος – παιδί ίσον ευτυχία δεν ισχύει υποχρεωτικά. Αντίθετα, μπορούν να ισχύουν όλες οι παράμετροι ξεχωριστά ή σε όποιον συνδυασμό προτιμά ο καθένας. Εν τω μεταξύ, την υπόθεση «Γυναίκες χωρίς παιδιά» δεν την βοήθησε μέχρι στιγμής η φετιχοποίηση της μητρότητας στη σύγχρονη κουλτούρα, όπου το μοντέλο της ευτυχισμένης μαμάς προβάλλεται ανελέητα από παντού. Από διαφημίσεις και ρεπορτάζ διασημοτήτων μέχρι ανάρτηση φωτογραφιών των παιδιών της καθεμίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικώς εμμονή και προβολή στο ρόλο της γυναίκας ως μαμάς, σε βάρος των άλλων ενδιαφερόντων της. Τόσο, που πριν από μερικά χρόνια οι μπλόγκερ που αυτοαποκαλούνταν «Εγκυούλες», θεωρώντας το μια πολύ κοινότοπη κατάσταση, κάτι σαν επάγγελμα, έκαναν τον ψηφιακό κόσμο λίγο πιο απαίσιο και τα γκρουπ με «μανούλες» οπωσδήποτε πιο παράλογο. Κατά τα άλλα, το περίεργο φαινόμενο είναι οι γυναίκες που δεν θέλουν καμία σχέση με αυτό το κλαμπ.
Το αν μια γυναίκα θα αποφασίσει να αποκτήσει παιδί ή όχι είναι μια προσωπική υπόθεση, χωρίς σωστό ή λάθος. Όσο για το πολυφορεμένο «τα παιδιά φέρνουν ευτυχία», ίσως και να μην είναι αξίωμα. Ίσως ο ρόλος των παιδιών δεν είναι να φέρνουν την ευτυχία και να πρέπει να την κερδίσουμε η καθεμία για τον εαυτό της με όποιον τρόπο μπορούμε και σε όποια οικογενειακή κατάσταση μας κάνει τελικά κέφι.
