Τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς μπροστά στην υπέρτατη φρίκη μιας γενοκτονίας που παρακολουθούμε στις οθόνες μας σχεδόν σε πραγματικό χρόνο; Τι μπορεί, έστω, να πει; Αν οι εικαστικές τέχνες έχουν κάποια βαρύτητα στη συζήτηση που ελπίζουμε να οδηγήσει σε ένα πιο ουσιαστικό αποτέλεσμα από την ανακούφιση μέσα από το μοίρασμα κοινών συναισθημάτων, δηλαδή να σωθούν ζωές και να ζήσουν ελεύθεροι οι λαοί στη γη που τους αναλογεί, σήμερα αυτό ισχύει στο πολλαπλάσιο για τους Παλαιστινίους καλλιτέχνες.
Δεκάδες από αυτούς συμμετέχουν στο Ελληνικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας, που μόλις εγκαινιάστηκε, την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου, και θα συνεχιστεί έως τις 4 Νοεμβρίου, στο Λόφος Art Project στην Κυψέλη, με τίτλο «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια», σε επιμέλεια των Φαίη Τζανετουλάκου και Δημήτρη Σαραφιανού. Ανάμεσά τους, η 37χρονη Hala Eid Alnaji, αρχιτέκτονας, καλλιτέχνις και διδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Westminster στο Λονδίνο.
Έφυγε από την πατρίδα της, τη Γάζα, για σπουδές τον Αύγουστο του 2023, «δύο μήνες πριν από τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου». Σήμερα ζει στην Αίγυπτο, στο Κάιρο, μαζί με την οικογένειά της, «που δραπέτευσε από τη Γάζα στη διάρκεια της γενοκτονίας του Μαρτίου του 2024, προσπαθώντας να επιβιώσει. Αναπόφευκτα, έχω χάσει πολλούς φίλους, αγαπημένους και αναμνήσεις. Έχασα το σπίτι μου, το σχολείο μου, το πανεπιστήμιό μου. Έχω χάσει ακόμα και κοντινούς φίλους: πρόσφατα, τον συνάδελφό μου Ahmad Shamiya, διακεκριμένο αρχιτέκτονα και καλλιτέχνη ο οποίος σχεδίασε πολλά εμβληματικά κτίρια στη Γάζα, που όλα πλέον έχουν ισοπεδωθεί» λέει στο Marie Claire, σε μια σύντομη επίσκεψή της στην Αθήνα.
Η ζωή και ο θάνατος στη Γάζα
Τι μοιράζονται μαζί σας φίλοι και συγγενείς που έχουν μείνει πίσω;
«Η πλέον σπαρακτική αλήθεια είναι η αδυσώπητη συσσώρευση πόνου, απώλειας και πένθους που συνεχίζεται αδιάκοπα εδώ και δύο χρόνια και δεν μας αφήνει χώρο να αναπνεύσουμε. Ο πόνος παύει να είναι παροδικό γεγονός: γίνεται μια σταθερή χωροχρονική δομή που καθορίζει τον ρυθμό της ζωής.
»Μια ακόμα σπαρακτική αλήθεια είναι ότι η ίδια η μνήμη καταρρέει κάτω από μια επίθεση που διαγράφει τα πάντα. Καθώς καταστρέφονται ολοσχερώς σπίτια, σχολεία, κοιμητήρια, δρόμοι, ακόμα και μικρά προσωπικά αντικείμενα όπως φωτογραφικά άλμπουμ, ή ένα δέντρο στην αυλή, εξαϋλώνονται οι άγκυρες της μνήμης. Το επακόλουθο είναι σκληρό: η μνήμη δεν είναι πλέον σε θέση ούτε να διατηρήσει κάτι στην ολότητά του ούτε να ξεχάσει εντελώς. Ο κόσμος παγιδεύεται σε έναν ενδιάμεσο χώρο, όπου το παρελθόν δεν είναι ούτε απόλυτα παρόν ούτε απόλυτα απόν.
«Καθώς καταστρέφονται ολοσχερώς σπίτια, σχολεία, κοιμητήρια, δρόμοι, ακόμα και μικρά προσωπικά αντικείμενα όπως φωτογραφικά άλμπουμ ή ένα δέντρο στην αυλή, εξαϋλώνονται οι άγκυρες της μνήμης.»
»Σε φιλοσοφικό επίπεδο, αυτό δημιουργεί ένα υπαρξιακό παράδοξο. Για να διατηρήσουμε την ταυτότητά μας πρέπει να θυμόμαστε, αλλά για να συνεχίσουμε τη ζωή μας πρέπει και να ξεχνάμε. Σήμερα οι άνθρωποι της Γάζας στερούνται και τα δύο. Ζουν πολιορκημένοι σε μια παροδικότητα, ανήμποροι να προχωρήσουν μπροστά λόγω της διαρκούς καταστροφής αλλά και να γυρίσουν πίσω αφού τους λείπουν οι υλικές ρίζες».
Επινοώντας μια νέα γλώσσα
Το έργο με το οποίο συμμετέχει η Hala στο Ελληνικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας, «To Λεξικό του Nazeh: Η Γλώσσα του Εκτοπισμού», γίνεται το διαβατήριό μας για ένα ταξίδι στο γλωσσικό τοπίο που επινοήθηκε ως απάντηση στον εκτοπισμό των Παλαιστινίων – σε όρους, εκφράσεις και αργκό της καθομιλουμένης που αντικατοπτρίζουν την καθημερινή ζωή τους. Οδηγός μας γίνεται ένας επινοημένος χαρακτήρας, ο Nazeh.
Ο Nazeh είναι εμπνευσμένος από αληθινό πρόσωπο; Γιατί επιλέξατε να είναι άντρας και όχι γυναίκα;
«Να ξεκαθαρίσω αρχικά ότι ο χαρακτήρας επινοήθηκε από τον καλλιτέχνη Mohammad Al-Haj [επίσης από τη Γάζα], γεννήθηκε από τον πόνο και ρίζωσε βαθιά στην ποπ κουλτούρα. Ο Nazeh κουβαλάει στο αβέβαιο ταξίδι του εκτοπισμού τρία στοιχεία επιβίωσης: ένα γερό σχοινί, ένα κλαδί ελιάς και τα ίδια του τα χέρια. Πρόκειται επομένως για σύμβολο, που συμπυκνώνει τη συλλογική εμπειρία. Η χρήση του αρσενικού αποτελεί μια γλωσσική μάσκα που εκπροσωπεί όλους τους εκτοπισμένους Παλαιστινίους, ανεξαρτήτως φύλου. Ωστόσο αυτή η αφαίρεση δεν είναι ουδέτερη: αποτελεί ένα φιλοσοφικό υπόλειμμα της πατριαρχίας. Ως διαχειρίστριά της δεν επιδιώκω να το κρύψω αλλά μάλλον να το αναδείξω, να εκθέσω τους περιορισμούς της. Άλλωστε πρόκειται για ένα λεξικό εκτοπισμού, δηλαδή μιλάει για εμπειρίες μέσα στις συνθήκες και τις αντιφάσεις τους – ακόμα κι αν εμείς δεν συμφωνούμε με αυτές».
«Ο Nazeh κουβαλάει στο αβέβαιο ταξίδι του εκτοπισμού τρία στοιχεία επιβίωσης: ένα γερό σχοινί, ένα κλαδί ελιάς και τα ίδια του τα χέρια. Πρόκειται για σύμβολο, που συμπυκνώνει τη συλλογική εμπειρία.»
Αν η γλώσσα του εκτοπισμού είχε πράγματι λεξικό, ποια θα ήταν τα πρώτα λήμματα που θα προσθέτατε;
«Είναι δύσκολο να μιλήσουμε για “προτεραιότητες” σε ένα τέτοιο λεξικό, αφού κάθε λέξη του εκφράζει μια προσπάθεια επιβίωσης και μια καταγραφή της τραγωδίας αυτής της εμπειρίας. Ωστόσο, μπορώ να αναφέρω κάποιους όρους που θεωρώ πλούσιους σε νοήματα και συνειρμούς και που η ίδια η επινόησή τους αντανακλά μια έξυπνη γλωσσική στρατηγική περιγραφής και υπονόμευσης. Για παράδειγμα:
»Al-Ḥallaba (الحلابة), ουσιαστικό: Μια δομή ταπείνωσης μέσω συστημάτων ασφαλείας η οποία παίρνει ποικίλες μορφές όπως μια πύλη ελέγχου, συχνά περικυκλωμένη από τανκς, ελεύθερους σκοπευτές και μεγάλο αριθμό Ισραηλινών στρατιωτών κατοχής, με αυστηρή επιτήρηση και κάμερες. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα ḥalab («αρμέγω») και η αρχική έννοια της λέξης Hallaba αναφέρεται στον στενό διάδρομο μέσα από τον οποίο οι αγελάδες οδηγούνται για άρμεγμα. Επομένως εκφράζει έναν χώρο γεμάτο ταπείνωση και εξευτελισμό. Οι δομές ḥallāba αποτελούν συχνά μέρος ενός μεγαλύτερου σκηνικού, χωρικά οργανωμένου έτσι ώστε να ενισχύει τον έλεγχο και την κυριαρχία.
«Η λέξη προέρχεται από το ρήμα ḥalab («αρμέγω») και η αρχική έννοια της λέξης Hallaba αναφέρεται στον στενό διάδρομο μέσα από τον οποίο οι αγελάδες οδηγούνται για άρμεγμα. Επομένως εκφράζει έναν χώρο γεμάτο ταπείνωση και εξευτελισμό.»
»Ένας άλλος όρος είναι ο Akloha (أكلوها), ρήμα σε παρελθοντικό χρόνο, τρίτο πληθυντικό, που χρησιμοποιείται μεταφορικά όταν ο ισραηλινός στρατός πέφτει σε καλά προετοιμασμένη ενέδρα της αντίστασης και υφίσταται απώλειες σε εξοπλισμό ή ανθρώπινο δυναμικό. Προέρχεται από το ρήμα akal («τρώω»). Εδώ, η λέξη Akloha περιγράφει ένα χωρικό και στρατιωτικό γεγονός μέσα από τη μεταφορά της βρώσης. Είναι μια ιδιοφυής γλωσσική μανούβρα: χρησιμοποιεί μια καθημερινή, σωματικά βιωμένη πράξη για να αφηγηθεί και να δώσει νόημα στις δυναμικές της βίας και του χώρου.
»Μπορώ, τέλος, να αναφέρω τον όρο Tale’a (طالع), μια κωδική έκφραση που χρησιμοποιούσε η παλαιστινιακή αντίσταση για να περιγράψει την εκτόξευση ενός πυραύλου με κατεύθυνση κατεχόμενα εδάφη. Κυριολεκτικά, σημαίνει “ανεβαίνω” ή “πηγαίνω ψηλά” και καταδεικνύει μια κάθετη τροχιά προς τον ουρανό, την αντίθετη από τη συνηθισμένη κατεύθυνση των πυραύλων που εξαπολύουν οι Ισραηλινοί προς τη Γάζα. Αυτός ο κωδικός συνδυάζει μια συντεταγμένη με μια γλωσσική πρακτική που προστατεύει τον ομιλητή σε επικίνδυνους καιρούς».
View this post on Instagram
Δημιουργία και καταστροφή
Η Hala κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στην αρχιτεκτονική και δύο χρόνια προηγμένης έρευνας στην αποαποικιοποίηση της αρχιτεκτονικής από το Βασιλικό Ινστιτούτο Τεχνών στη Στοκχόλμη. Είναι επίσης ιδρύτρια της Butterfly Trace Collective (BTC), μιας ομάδας καλλιτεχνών με έδρα τη Γάζα.
Η αποαποικιοποίηση είναι ένα τεράστιο πεδίο, θα μπορούσατε όμως να μας δώσετε μερικά παραδείγματα εφαρμογών της στην αρχιτεκτονική;
«Υπάρχουν πολλά. Για παράδειγμα, η ανάκτηση και αποκατάσταση κτιρίων της αποικιοκρατίας –όπως στρατιωτικές εγκαταστάσεις– και η επαναχρησιμοποίησή τους ως βιβλιοθήκες, μουσεία, πολιτιστικά κέντρα, αρχεία αποτελεί μια στρατηγική που μετατρέπει άμεσα τα εργαλεία της κυριαρχίας σε χώρους μνήμης και ελευθερίας.
»Αλλά ο ρόλος της αρχιτεκτονικής εκτείνεται πέρα από τα κτίρια. Η αποικιοκρατία είναι βαθιά ριζωμένη σε χωρικούς και γεωγραφικούς διαχωρισμούς: στην απομόνωση μιας γειτονιάς ή ενός καταυλισμού, στο χτίσιμο τειχών και ούτω καθεξής. Αυτό μπορεί να το αντισταθμίσει η αρχιτεκτονική ενώνοντας ξανά ό,τι χωρίστηκε, δημιουργώντας εναλλακτικές συνδέσεις με γέφυρες, μονοπάτια, τούνελ. Τα τούνελ στη Γάζα αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η αρχιτεκτονική μάς βοηθάει να ανακτήσουμε το δικαίωμα στη ζωή και να αντισταθούμε στον έλεγχο και την υποταγή».
«Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής εκτείνεται πέρα από τα κτίρια. Η αποικιοκρατία είναι βαθιά ριζωμένη σε χωρικούς και γεωγραφικούς διαχωρισμούς: στην απομόνωση μιας γειτονιάς ή ενός καταυλισμού, στο χτίσιμο τειχών»
Γιατί επιλέξατε το όνομα «Ίχνος Πεταλούδας» για την καλλιτεχνική ομάδα σας; Ποιος είναι ο ρόλος της σήμερα στη Γάζα;
«Επιλέξαμε το όνομα εμπνευσμένοι από τον στίχο του Mahmoud Darwish: “Το ίχνος της πεταλούδας είναι αόρατο, το ίχνος της πεταλούδας δεν εξαφανίζεται”. Η ιδέα είναι ότι ακόμα και εύθραυστες ή αδιόρατες εμπειρίες αφήνουν ένα αποτύπωμα που αντέχει στη μνήμη και την ανθρωπότητα. Θέλαμε το όνομα να δείχνει ότι η τέχνη, όσο μικρή ή εύθραυστη κι αν είναι μπροστά στη γενοκτονία, αφήνει σημάδια που δεν μπορούν να σβηστούν, ξαναδίνοντας στον άνθρωπο μια φωνή και ένα αφήγημα.
»Ο ρόλος της ομάδας έχει αλλάξει μαζί με τη σοβαρότητα της κατάστασης στη Γάζα. Στο παρελθόν εστιάζαμε σε εργαστήρια, εκθέσεις και συλλογικές πρωτοβουλίες εντός της Λωρίδας. Σήμερα επικεντρωνόμαστε κυρίως στη μνήμη: την καταγραφή φωνών, μαρτυριών, σχεδίων και απλών πράξεων που διαφορετικά μπορεί να χάνονταν, μετατρέποντάς τις σε αρχειακό και καλλιτεχνικό υλικό που διατηρεί την παλαιστινιακή παρουσία.
»Δίνουμε επίσης έμφαση στη δημιουργική υποστήριξη σε ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο, παρέχοντας ασφαλείς χώρους αυτοέκφρασης σε παιδιά και νέους καλλιτέχνες. Με αυτή την έννοια, η Butterfly Trace παραμένει μια ήπια μορφή αντίστασης: δεν αντιμετωπίζει την καταστροφή με σωματική δύναμη αλλά με τη μνήμη και τη φαντασία, επιμένοντας ότι ακόμα και το αχνό αποτύπωμα ενός φτερού πεταλούδας μπορεί να αντέξει στον χρόνο».
«Η καλλιτεχνική ομάδα Butterfly Trace παραμένει μια ήπια μορφή αντίστασης: δεν αντιμετωπίζει την καταστροφή με σωματική δύναμη αλλά με τη μνήμη και τη φαντασία, επιμένοντας ότι ακόμα και το αχνό αποτύπωμα ενός φτερού πεταλούδας μπορεί να αντέξει στον χρόνο.»
Πώς μπορούν οι τέχνες, ειδικά οι εικαστικές, να συνεισφέρουν στην ευαισθητοποίηση για θέματα όπως ο πόλεμος, η κατοχή, η αποικιοκρατία;
«Αποκαλύπτουν ό,τι δεν μπορούν η πολιτική ή ο μιντιακός διάλογος. Πλαισιώνουν εκ νέου την ανθρώπινη εμπειρία στον πόλεμο και την κατοχή, μέσα από συμβολικά και οπτικά εργαλεία που υπερβαίνουν τη γλώσσα και μιλούν στο συναίσθημα και τη φαντασία. Όταν ένας καλλιτέχνης ζωγραφίζει έναν κατεστραμμένο τοίχο ή υφαίνει με νήματα έναν χάρτη, δεν μιλά απλά για την καταστροφή αλλά δίνει νέα μορφή στον χώρο και τη μνήμη ενάντια σε πολιτικές εξόντωσης.
»Έτσι οι εικαστικές τέχνες γίνονται μια συμβολική αντίσταση: αποκαθιστούν την αξία των πραγμάτων και των τόπων που απειλούνται από εξαφάνιση, επιτρέποντας στους ανθρώπους να διεκδικήσουν μια παρουσία που υπερβαίνει την επιτήρηση και την κυριαρχία. Είναι επίσης μια παγκόσμια γλώσσα, ευανάγνωστη σε κάθε πολιτισμό και γεωγραφικό τόπο, που χτίζει τη διεθνή αλληλεγγύη δίνοντας στις πολιορκημένες κοινότητες μια φωνή η οποία μπορεί να ταξιδέψει μακριά. Επιπλέον η τέχνη όχι μόνο καταγράφει ή εκφράζει τον πόνο αλλά δημιουργεί και το περιθώριο για κριτικό στοχασμό, για να τεθούν βαθύτερα ερωτήματα για τη δικαιοσύνη, τη μνήμη, την ανθρωπότητα. Οι εικαστικές τέχνες, επομένως, δεν αποτελούν απλά καθρέφτη της πραγματικότητας αλλά και όργανα επανασχεδιασμού της, επισημαίνοντας ότι η αποικιοκρατία δεν είναι μόνο μια πολιτική ή στρατιωτική πρακτική αλλά ένα σύστημα στο οποίο πρέπει να αντιστεκόμαστε και μέσα από την εικόνα, το χρώμα, τα σύμβολα».
Αθήνα και Γάζα, δύο αδερφές
Αυτή είναι η πρώτη σας επίσκεψη στην Ελλάδα; Πώς σκοπεύετε να περάσετε τις ημέρες σας στην Αθήνα;
«Ναι, είναι η πρώτη μου, αν και σύντομη, επίσκεψη στην Ελλάδα, αλλά η Αθήνα άνοιξε για εμένα ένα παράθυρο: δεν τη βλέπω μόνο ως μια πόλη πλούσια σε ιστορία και τέχνη αλλά και ως έναν τόπο που διασταυρώνεται με την εμπειρία εξορίας των Παλαιστινίων. Δεν σχεδιάζω να ακολουθήσω κάποια συμβατική τουριστική διαδρομή αλλά να την εξερευνήσω μέσα από συναντήσεις με καλλιτέχνες, ερευνητές και την πολιτιστική κοινότητα και να εξετάσω πώς οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές μνήμες συγκλίνουν με τον καθημερινό αγώνα που δίνουμε εμείς, με την κατοχή και τον εκτοπισμό. Αισθάνομαι ότι η Αθήνα φέρει πολλά επίπεδα αντίστασης και πως αποτελεί γόνιμο έδαφος για διάλογο και ανταλλαγή σκέψεων.
»Αναπάντεχα, επίσης, πιάνω τον εαυτό μου να παρασύρεται από ένα κύμα νοσταλγίας. Η Αθήνα, ταπεινή σε εμφάνιση αλλά με πλούσια ιστορία, μού θύμισε τη Γάζα. Κάποιοι δρόμοι με ταξίδεψαν πίσω στη συνοικία Al-rimal (πολύ γνωστή στη Γάζα). Άλλοι με έφεραν αντιμέτωποι με το παρελθόν, επιστρέφοντάς με στην παλιά πόλη της Γάζας. Ένα ιστορικό κτίριο μου θύμισε το παλιό δικαστήριο (επίσης παλιό κτίριο της Γάζας) στην οδό Omar al-Mukhtar. Απέφυγα να ανεβώ στην Ακρόπολη, από φόβο ότι η καρδιά μου θα βυθιζόταν σε μια ακόμα άβυσσο, αλλά όπου κι αν έστρεφα το βλέμμα μου ένιωθα ότι η Αθήνα τραγουδούσε στην Παλαιστίνη, σαν να ήταν αδερφές, χωρισμένες μόνο από τη θάλασσα. Ακόμα και τα νεαρά ελαιόδεντρα στα δρομάκια και τα καφέ με γέμισαν με νοσταλγία, θέτοντας αναπόφευκτα το ερώτημα: αν οι πόλεις μπορούν να είναι αδερφές, γιατί ο κόσμος αντιμετωπίζει το αίμα του λαού μου σαν νερό;
«Απέφυγα να ανεβώ στην Ακρόπολη, από φόβο ότι η καρδιά μου θα βυθιζόταν σε μια ακόμα άβυσσο, αλλά όπου κι αν έστρεφα το βλέμμα μου ένιωθα ότι η Αθήνα τραγουδούσε στην Παλαιστίνη, σαν να ήταν αδερφές, χωρισμένες μόνο από τη θάλασσα.»
»Στην Αθήνα, τα ίδια τα σπίτια φαίνεται να επιζητούν την ειρήνη μέσα από τα μπαλκόνια τους –ανοιχτά στον δρόμο, να χαιρετούν τους περαστικούς– περισσότερο από τους ιδιοκτήτες τους. Είχα λίγο χρόνο για περπάτημα ή για νυχτερινές βόλτες αλλά έμαθα αρκετά για να συνδεθώ με την πόλη και να ευχηθώ να επιστρέψω. Μέχρι τότε φαντάζομαι τη θεά Αθήνα να φυτεύει μια ακόμα ελιά και να τη χαρίζει στη Γάζα, που μπορεί να θεραπευτεί από τις πληγές του πολέμου και να βρει την ειρήνη».
Πώς θα μπορούσαμε οι Έλληνες να υποστηρίξουμε αποτελεσματικά την Παλαιστίνη;
«Η αποτελεσματικότητα έγκειται στον συνδυασμό ενός θεμελιώδους επιπέδου ανθρωπιάς με το ευρύτερο πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Σε ανθρώπινο επίπεδο, αλληλεγγύη σημαίνει να διοργανώνονται εκδηλώσεις, να ανοίγουν χώροι για Παλαιστίνιους καλλιτέχνες και ερευνητές και να υποστηρίζονται συλλογικές πρωτοβουλίες από τη Γάζα και τη διασπορά. Σε πολιτικό επίπεδο, σημαίνει να ασκείται πίεση για πιο ξεκάθαρες θέσεις απέναντι στην κατοχή και την απόδοση ευθυνών για παραβιάσεις, από την κοινωνία των πολιτών, τους ακαδημαϊκούς και τα πολιτιστικά ιδρύματα. Δεν έχουμε ανάγκη από συμπόνοια αλλά από μια ουσιαστική συνεργασία, που θα κάνει τον αγώνα των Παλαιστινίων μέρος ενός ευρύτερου παγκοσμίου διαλόγου για την αποικιοκρατία, τον ρατσισμό και τη δικαιοσύνη».
View this post on Instagram
Ατομική και συλλογική επιστροφή
Αν η Παλαιστίνη κατακτήσει την ελευθερία και την ειρήνη, ονειρεύεστε την επιστροφή;
«Ναι, ονειρεύομαι να επιστρέψω, όπως και όποιος έχει στερηθεί την πατρίδα του. Αλλά το όνειρό μου δεν είναι μια ρομαντική εικόνα ατομικής επιστροφής, είναι πιο σύνθετο, συνδυάζει τη βαθιά προσωπική νοσταλγία με μια συλλογική αίσθηση ευθύνης. Ελπίζω να επιστρέψω για να αγγίξω το σπίτι μου, να περπατήσω στα δρομάκια όπου μεγάλωσα, να βάλω ξανά σε τάξη τα θραύσματα των οικογενειακών αναμνήσεων. Ελπίζω όμως και σε μια συλλογική επιστροφή με το εχέγγυο της δικαιοσύνης και της αξιοπρέπειας για όλους όσοι εξορίστηκαν ή διασκορπίστηκαν.
»Δεν επιζητώ μια καθαρά συναισθηματική χειρονομία που ολοκληρώνεται αγκαλιάζοντας τα ερείπια, αλλά μια υλική ανοικοδόμηση: να ανοίξουν ξανά τα σχολεία, να ξαναχτιστούν οι γειτονιές, να αποκατασταθεί η ισορροπία στα πολιτιστικά ιδρύματα, πρακτικές που επουλώνουν πληγές αντί να τις σκεπάζουν. Φαντάζομαι την επιστροφή ως μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου αποκατάστασης της ζωής και των δικαιωμάτων. Δεν αρκεί να επιστρέψουμε σε ένα μέρος: πρέπει να του ξαναδώσουμε το νόημα της συλλογικής ζωής, της μνήμης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
«Δεν αρκεί να επιστρέψουμε σε ένα μέρος: πρέπει να του ξαναδώσουμε το νόημα της συλλογικής ζωής, της μνήμης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.»
»Γνωρίζω επίσης ότι η επιστροφή μπορεί να μη συμβεί αμέσως για όλους: ο εκτοπισμός και η επιβεβλημένη αποίκηση έχουν δημιουργήσει νέες πραγματικότητες. Γι’ αυτό ονειρεύομαι και μια εναλλακτική εκδοχή της: τη μετατροπή της διασποράς σε ενεργό χώρο που συμβάλλει στην ανοικοδόμηση, που δημιουργεί δίκτυα αλληλεγγύης τα οποία τροφοδοτούν την πατρίδα με ιδέες, δεξιότητες και πόρους, μέχρι να έρθει η ημέρα που όλοι θα μπορούμε να επιστρέψουμε με ασφάλεια. Επομένως η επιστροφή δεν τιμά μόνο το σπίτι μας αλλά αποτελεί μια υπόσχεση ευθύνης: να επιδιορθώσουμε ό,τι χάλασε, να τιμήσουμε τους νεκρούς μέσα από το χτίσιμο ενός διαφορετικού μέλλοντος για τους ζωντανούς και να δημιουργήσουμε το καταφύγιο ειρήνης που αξίζει η πατρίδα μας».
Για το Ελληνικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας
Η Μπιενάλε της Γάζας διοργανώνεται σε 14 πόλεις σε όλον τον κόσμο (Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Βερολίνο, Κοπεγχάγη, Βαλένθια, κ.ά.) και αποτελεί την πρώτη μεγάλη πλατφόρμα ανάδειξης της τέχνης των νέων Παλαιστινίων καλλιτεχνών. Στην ελληνική έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Ahmed Adnan, Ahmad Aladawi, Ahmad Muhanna, Alaa Abu Saif, Alaà Al Shawa, Ashraf Sahwiel, Aya Juha, Bassel Aklouk, Diana Alhosary, Emad Badwan, Fadel Tafesh, Hala Eid Alnaji, Jehad Jarbou, Ghanem Al Den, Ibrahim Al Sultan, Khaled Hussein, Lamis Dajani Shawwa, Liza Madi, Maisara Baroud, Mary Ann Jaraisy, Maysa Yousef, Motaz Naim, Osama Naqqa Hussein, Rasha Alrayes, Ruba Mahmoud Hassan, Ola Al Sharif, Sohail Salem, Yasmeen Al Daya, Yahya Alsholy, Yara Zuhod.
Η οργάνωση στηρίζεται στην ομάδα καλλιτεχνών και επιμελητών της Γάζας και του Απαγορευμένου Μουσείου του Λόφου Al Risan της Παλαιστίνης.
Στο πλαίσιό της θα πραγματοποιηθούν στην Αθήνα δύο εκδηλώσεις:
-Το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στις 19:00, εκδήλωση-συζήτηση με θέμα Bearing Witness: Πώς η τέχνη σπάει την πολιορκία. Συμμετέχουν οι: MaryAnn Jairasy, Παλαιστίνια εικαστικός, Lamis Dajani Shawwa, Παλαιστίνια εικαστικός, Nasim Alatras, Παλαιστίνιος ποιητής, μέλος του Πολιτιστικού Δικτύου για την Παλαιστίνη, Κώστας Μανωλίδης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής, μέλος των Forensic Architecture από το Ην. Βασίλειο. Συντονίζει η δρ Φαίη Τζανετουλάκου.
-Το Σάββατο 4 Οκτωβρίου στις 19:00 θα παρουσιαστεί το Ημερολόγιο τον Καιρό της Γενοκτονίας του Sohail Salem, ευγενική παραχώρηση από το Αγγλικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας.
Την έκθεση συνοδεύει ηλεκτρονικός κατάλογος και περιορισμένα αντίτυπα τυπωμένης εκδοχής του.
Info
18 Σεπτεμβρίου έως 4 Νοεμβρίου 2025, Τρίτη – Κυριακή, 18:00-21:00m, Λόφος art project, Βελβενδού 39, Κυψέλη. Είσοδος: Δωρεάν. www.lofosartproject.com
