Πολυδιάστατη, δραστήρια, πολιτικοποιημένη αλλά και αφοσιωμένη στην επιστημονική ακρίβεια, η Αγγελική Τουμπανάκη ανήκει στους καλλιτέχνες εκείνους που αντιμετωπίζουν τη δημιουργία όχι μόνο ως έκφραση αλλά και ως ευθύνη. Είναι μια δημιουργός που ισορροπεί ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη, τη σκηνή και την κοινότητα. Από τον «φωνητικό κύκλο» έως το FOR WOMEN Artivism Festival, το καινοτόμο φεστιβάλ- οδοιπορικό σε όλη την Ελλάδα, το έργο της εκπέμπει πίστη στη συλλογικότητα και τον ουσιαστικό διάλογο.
Με αφορμή τη συμμετοχή της στη συναυλία της 25ης Ιουνίου στο Καλλιμάρμαρο, στο πλαίσιο του αφιερώματος για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη, μιλά για την ελευθερία, τη συλλογικότητα, τη φωνή ως όργανο και ως βίωμα, αλλά και για τα μονοπάτια που η ίδια διασχίζει ανάμεσα στη μουσική, την επιστήμη και την κοινωνική δράση.
Στις 25 Ιουνίου συμμετέχετε στη μεγάλη συναυλία για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη στο Καλλιμάρμαρο. Πώς νιώθετε για αυτή τη συγκυρία;
Στις 25 Ιουνίου στο Καλλιμάρμαρο θα γίνουμε όλοι κοινωνοί σε μια συναυλία μνήμης και αφύπνισης. Αισθάνομαι βαθιά συγκίνηση και μεγάλη τιμή που θα συμμετάσχω σε αυτή τη συναυλία και μεγάλη χαρά και ανυπομονησία που θα συνυπάρξω με αγαπημένους φίλους και εκλεκτούς μουσικούς και καλλιτέχνες. Οι μουσικές του Μεγάλου Συνθέτη θα ενώσουν τις φωνές μας και θα ανυψώσουν τις ψυχές μας στα ουράνια.
Τι σημαίνει για εσάς η μουσική παρακαταθήκη του Μ. Θεοδωράκη και ποιο έργο του θα ερμηνεύσετε;
Ο Μίκης Θεοδωράκης διαπέρασε το σύμπαν, το αγκάλιασε με την πρωτοποριακή, ανατρεπτική του Νόηση και δώρισε τη μουσική των αστεριών και του ουρανού σε όλους εμάς. Το έργο του ογκώδες, φέρει αμέτρητες φόρμες και πτυχές, πολιτισμικά τοπία και πανανθρώπινες αξίες.
Στη συναυλία της 25ης Ιουνίου θα ερμηνεύσω δύο αγαπημένες συνθέσεις: το “Antonito El Camborio” σε ποίηση Lorca Federico Garcia (μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη) και το «Χιονίζει μέσα στη Νύχτα» σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ (μετάφραση Γιάννη Ρίτσου). Είναι τραγούδια αγώνα, αντίστασης και ελπίδας με βαθιά συμβολική σημασία.
Είχα τη μεγάλη τιμή να γνωρίσω τον Μίκη Θεοδωράκη. Συζητούσαμε για συνθετικό έργο, για διδασκαλία, για τρόπους ερμηνείας, για στιγμές και μνήμες του. Όλες οι λέξεις του, οι εκφράσεις του προσώπου του, οι παύσεις του, τα χέρια του που χάραζαν τον αέρα και ζωγράφιζαν συναισθήματα είναι για μένα πολύτιμο φυλαχτό. Είμαι βαθιά ευγνώμων.
Ο Μ. Θεοδωράκης ήταν βαθιά πολιτικοποιημένος και παθιασμένος με την έννοια της ελευθερίας. Βλέπετε σημεία σύγκλισης με τη δική σας καλλιτεχνική και κοινωνική πορεία;
Πιστεύω βαθιά στην Τέχνη που αφήνει κοινωνικό αποτύπωμα, που δημιουργεί υπεύθυνες κοινωνικές συμπεριφορές, που φέρνει ανατροπές και διεισδύει θεραπευτικά στην κοινότητα.
Με αφορά ο διαπολιτισμικός διάλογος και προσπαθώ να δραπετεύω από το μικρόκοσμό μου γνωρίζοντας καινούργιους κώδικες. Ελευθερία έκφρασης, δράση, συμπερίληψη, σεβασμός στη διαφορετικότητα, ισότητα: με αυτές τις έννοιες προσπαθώ να ευθυγραμμίζομαι από τα πρώτα μου βήματα στη μουσική δημιουργία, τη διδασκαλία, τη θεραπεία, την έρευνα και τη συμμετοχή μου στα κοινά. Mέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης μας δίνεται η ευκαιρία και η δυνατότητα να καταρριφθούν κοινωνικά στερεότυπα και αγκυλώσεις και να λειτουργήσει η τέχνη και ειδικά η μουσική ως μια οικουμενική γλώσσα επικοινωνίας και εξευγενισμού και όπως είχε πει ο Πλάτωνας, μέσον για την πραγματοποίηση της Ιδανικής Πολιτείας.
Ο Μίκης Θεοδωράκης διαπέρασε το σύμπαν, το αγκάλιασε με την πρωτοποριακή, ανατρεπτική του Νόηση και δώρισε τη μουσική των αστεριών και του ουρανού σε όλους εμάς
Η σχέση σας με τη μουσική είναι βιωματική αλλά και ερευνητική. Πώς «παντρεύετε» την τέχνη με την επιστήμη στην καθημερινή σας δουλειά;
Βασικός άξονας έμπνευσης και έκφρασής μου εδώ και αρκετά χρόνια είναι η βαθύτερη σχέση επιστήμης και τέχνης, η οποία αποτελεί προσωπική μου αναγκαιότητα και στο δημιουργικό κομμάτι και στην διδασκαλία μου και στο επιστημονικό – θεραπευτικό πεδίο δράσης. Μελετώ χρόνια την ανατομία και το μηχανισμό της φωνής, εξερευνώ βοκαλισμούς και τεχνικές μέσω της επιστημονικής οδού έτσι ώστε να πειραματίζομαι φωνητικά με ασφάλεια και να μεταδίδω την γνώση υπεύθυνα στους μαθητές και στις μαθήτριές μου.
Στο τομέα της θεραπείας είναι απαραίτητη η επιστημονική κατάρτιση. Είμαι μέλος της Διεπιστημονικής Ομάδας Φωνής «Voice Mentoring», όπου σκοπός μας είναι ο σχεδιασμός θεραπείας και η αποκατάσταση ασθενών με φωνητικές διαταραχές. Η διαδικασία αυτή με βάζει συνεχώς στο υπέροχο κόσμο της μελέτης και της έρευνας.
Πώς η επιστημονική σας πορεία στην Ιατρική επηρεάζει τη μουσική σας δημιουργία και την προσέγγισή σας στη φωνητική τέχνη;
Μέσα από την διαδικασία ολοκλήρωσης του Διδακτορικού μου στην Μοριακή Βιολογία στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, έμαθα να παρατηρώ, να αναλύω, να αποκωδικοποιώ, εργαλεία που εφαρμόζω και στη μουσική. Στη φωνητική τέχνη, δουλεύω μεθοδικά πάνω στον φωνητικό μηχανισμό, με σεβασμό στη βιολογία του ανθρώπινου σώματος και τις ιδιαιτερότητες κάθε φωνής. Η επιστήμη με βοηθά να κατανοώ τη φωνή και να τη χρησιμοποιώ δημιουργικά, με ελευθερία και ασφάλεια.
Στη σύνθεση και τη δημιουργία με ενδιαφέρει η γνώση και η εξέλιξη — συνδυάζω τις παραδοσιακές μουσικές, την ηλεκτρονική και πειραματική σύνθεση και φώνηση και μελετώ τεχνολογίες και σύγχρονες μουσικές πλατφόρμες. Ιδίως για το ηλεκτρονικό jazz ντουέτο τυμπάνων – φωνής Drums Voice Jazztronica που δημιουργήσαμε με τον Ηλία Δουμάνη το 2014 όπου εξερευνούμε τα όρια του ήχου των οργάνων μας χρησιμοποιούμε ηλεκτρονικά μέσα και προγραμμάτα και live looping τεχνικής, σχεδιάζοντας ένα πολυεπίπεδο ηχητικό περιβάλλον. Για να κατορθώσεις την αποδόμηση πρέπει να έχεις δουλέψει ισχυρά τη δομή.
Πιστεύω στον καλλιτέχνη που είναι ευρηματικός, που δουλεύει με φαντασία και συνδυαστική σκέψη, πάντα με βάση τη γνώση και την αλήθεια του. Ο John Coltrane , ο Μπάρτοκ, ο Γιάννης Χρήστου, ο Στοκχάουζεν, ο John Cage, ο Demetrios Stratos, αλλά και ομάδες όπως οι danceroom Spectroscopy, υπήρξαν πρωτοπόροι αντλώντας θεματολογικά από την επιστήμη και τις κοσμολογικές ανακαλύψεις. Ανέτρεψαν τις κλασικές δομές, χρησιμοποιώντας την επιστήμη και την τεχνολογία, την εξελιγμένη ψηφιακή τέχνη για να επαναπροσδιορίσουν τη δημιουργία.
Μαθητεύσατε δίπλα στον Bobby McFerrin. Τι κρατάτε πιο έντονα από αυτή την εμπειρία και πώς σας επηρέασε ως καλλιτέχνιδα και ως άνθρωπο;
Ο Bobby McFerrin (Αμερικάνος μουσικός, τραγουδιστής, συνθέτης και μαέστρος) για όλους εμάς τους/τις βοκαλίστες/στριες είναι Master. Από αυτόν και την υπέροχη ομάδα του διδάχτηκα τη μαγεία της αλληλεπίδρασης, την αξία του αυθορμητισμού και την ελευθερία στην έκφραση. Την ευγένεια και τη δικαιοσύνη στην ομάδα, τη αξία της σιωπής και της παύσης. Έμαθα ότι η φωνή είναι πολύ περισσότερα από νότες και λέξεις: είναι ιστορία, είναι ψυχή, είναι βλέμματα, είναι σώμα. Αυτή η εμπειρία με επηρέασε καθοριστικά στο πώς βλέπω τη διδασκαλία, το αυτοσχεδιαστικό παιχνίδι και τη σύνδεση των ανθρώπων μέσα από τη μουσική.
Ο «Φωνητικός Κύκλος» (Circle Singing) που διοργανώνετε, είναι μια πολύ ξεχωριστή διαδικασία. Τι προσφέρει στους συμμετέχοντες και τι σημαίνει για εσάς;
Ο φωνητικός κύκλος είναι για μένα μια πράξη επικοινωνίας, ομαδικής έκφρασης, ενδυνάμωσης και ελευθερίας. Είναι ένας χώρος μοιράσματος χωρίς λάθη. Από το από το 2017 διοργανώνω «Φωνητικούς Κύκλους» (Circle Singing), όπως τους διδάχτηκα από τον Bobby McFerrin και τον Bob Stollof στην Νέα Υόρκη. Πρόκειται για ένα βιωματικό μουσικό εργαστήρι Ομαδικού Φωνητικού Αυτοσχεδιασμού και πρακτικής αρμονίας και ρυθμού. Το σώμα και η φωνή συντονίζονται και γίνονται πολυδιάστατα όργανα, ανοίγοντας δρόμους στη δύναμη της πολυφωνίας, στην ανάπτυξη της μουσικότητας, και στην χαρά για τη μουσική. Χρησιμοποιώ αυτή την μέθοδο ως εργαλείο ανθρώπινης επικοινωνίας και μουσικής εκπαίδευσης σε μαθητές μου που προετοιμάζονται για Μουσικά Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, σε φοιτητές Μουσικών Πανεπιστημίων, σε διαφορετικές κοινότητες, σε ευπαθείς ομάδες και σε ανοιχτές ομάδες όπου ο καθένας μπορεί να γίνει μέρος του κύκλου, όπου ο καθένας έχει Φωνή, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, ή γλώσσας.
Πιστεύω στον καλλιτέχνη που είναι ευρηματικός, που δουλεύει με φαντασία και συνδυαστική σκέψη, πάντα με βάση τη γνώση και την αλήθεια του
Διδάσκετε φωνητική. Πώς προσεγγίζετε τη φωνή ως μουσικό εργαλείο και ως εκφραστικό όργανο;
Η φωνή είναι η ταυτότητα μας. Είναι η θεμελιώδης έκφραση, το προσωπικό μας αποτύπωμα, το «κούρδισμα» της ολότητας μας. Τη διδάσκω με σεβασμό στη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, δουλεύοντας παράλληλα τεχνικά και εκφραστικά. Η τεχνική είναι απαραίτητη για να μπορείς να εκφραστείς χωρίς περιορισμούς, αλλά η ψυχή είναι εκείνη που δίνει ζωή στη μουσική. Θέλω οι μαθητές/τριες μου να μάθουν να τραγουδούν με την αλήθεια τους και να στηρίζουν την μοναδικότητα τους.
Παράλληλα αρκετά χρόνια αυτοσυστήνομαι πεισματικά ως βοκαλίστρια, δηλαδή μουσικός που το όργανο μου είναι η φωνή. Θεωρώ λοιπόν ότι η φωνή πέρα από την σημαντική ευθύνη του λόγου – των στίχων και την τραγουδιστική φόρμα, μπορεί να υπηρετήσει την μουσική ως συνοδευτικό και αυτοσχεδιαστικό όργανο συνόλου, με αμέτρητες φωνητικές ποιότητες – ήχους και βοκαλισμούς που μπορούν να παραχθούν από το σώμα μας.
Είστε μαέστρος στη χορωδία του “Melissa Network”, μιας δομής για γυναίκες πρόσφυγες. Ποια είναι η δύναμη της μουσικής σε τέτοια περιβάλλοντα;
Η μουσική είναι καταφύγιο, γλώσσα και θεραπεία. Στη χορωδία του Melissa Network, βρίσκουμε δύναμη μέσα από το τραγούδι. Μέσα από τη συλλογική φωνή, ενώνουμε τις ιστορίες μας, γινόμαστε κοινότητα, βρίσκουμε ελπίδα. Με όλες αυτές τις γυναίκες τις υπέροχες, τις μαχήτριες να βρίσκουμε τόπο συνάντησης, διάδρασης και ομαδικής δημιουργίας. Μέσα από τη μουσική γεννιέται χαμόγελο, συγκίνηση, αγκαλιά. Αυτό για μένα είναι ανεκτίμητο.
Έχετε σημαντική παρουσία και στις γυναικείες φυλακές. Ποια είναι η πρόκληση και ποια η ανταμοιβή σε αυτό το πλαίσιο;
Μαζί με άλλους υπέροχους μουσικούς επισκεπτόμαστε τις γυναικείες φυλακές στη Θήβα στο πλαίσιο των δράσεων που διοργανώνει το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας σε συνεργασία με το Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων γυναικών. Η πρόκληση είναι να μένεις συγκεντρωμένος στη δύναμη της μουσικής, να ανοίγεις διάπλατα και να διαισθάνεσαι την ομάδα, να ψάχνεις το κοινό κώδικά αποδοχής. Να είσαι ειλικρινής και να δίνεις και να παίρνεις απλόχερα αγάπη. Να ακούς. Όταν συμβαίνει οι φωνές μας σπάνε τους τοίχους και εξαφανίζεται ο χωροχρόνος. Όλο αυτό είναι και η ανταμοιβή μου.
Η τεχνική είναι απαραίτητη για να μπορείς να εκφραστείς χωρίς περιορισμούς, αλλά η ψυχή είναι εκείνη που δίνει ζωή στη μουσική.
Το «FOR WOMEN Artivism Festival» είναι μια καινοτόμα ιδέα. Πώς γεννήθηκε αυτή η πρωτοβουλία και ποιο είναι το όραμά σας;
Η έμπνευση για εμένα είναι άνθρωποι πρωτοπόροι/ες που γνώρισα οι οποίοι/ες δημιούργησαν ομάδες και σπουδαίο κοινωνικό έργο με κόπο, μεράκι και πίστη στη δύναμη της συλλογικότητας. Αυτοί με ενέπνευσαν να δημιουργήσω το δικό μου όραμα και να σκεφτώ πως με τα δικά μου εργαλεία μπορώ να είμαι χρήσιμη στην κοινότητα. Η ιδέα για το φεστιβάλ άρχισε να σχηματίζεται όταν με τη μουσική παράσταση FOR WOMEN (@2021) έψαξα μουσικές από όλο το κόσμο που να έχουν κεντρικό θέμα σπουδαίες γυναίκες. Έτσι «συνάντησα» επαναστάτριες, αιρετικές, ασυμβίβαστες, πρωτοπόρες, ανατρεπτικές που πράξανε γενναία πέρα από νόρμες και κοινωνικά στερεότυπα και οι ιστορίες τους γίνανε τραγούδια των λαών. Το φεστιβάλ όμως γεννήθηκε από την πίστη μου ότι οι τέχνες, η επιστήμη και η εκπαίδευση μπορούν να γεφυρωθούν και να στοχεύσουν στην έμφυλη ισότητα, στην κοινωνική ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και αφύπνιση.
Σήμερα, το FOR WOMEN Artivism Festival ταξιδεύει σε όλη την Ελλάδα, δημιουργώντας δίκτυα συνεργασίας, προάγοντας τον διάλογο και αφήνοντας κοινωνικό αποτύπωμα σε κάθε πόλη, μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, δράσεις και συνεργασίες με τοπικούς φορείς. Το όραμά μας είναι η ενδυνάμωση της γυναίκας, η καταπολέμηση των διακρίσεων και η δημιουργία ενός κόσμου όπου η τέχνη είναι φάρος κοινωνικής αλλαγής. Με βασικούς άξονες την τέχνη, την επιστήμη, την εκπαίδευση και την έρευνα, σχεδιάζουμε βιωματικές δράσεις που πραγματοποιούνται εδώ και τρία χρόνια, εθελοντικά, από μια αγαπημένη διεπιστημονική ομάδα και ένα πανελλαδικό δίκτυο συνεργατών που συνεχώς μεγαλώνει.
Ποιο θεωρείτε το κοινωνικό ζήτημα που θα μπορούσε η τέχνη να προσεγγίσει ή και να ωφελήσει περισσότερο σήμερα;
Μέσα από τη δική μου διαδρομή και εμπειρία, συνειδητοποιώ πόσο σημαντικό είναι η τέχνη να αναδεικνύει τη προώθηση της ενσυναίσθησης και της κατανόησης της διαφορετικότητας. Μάλιστα μέσα από τεχνικές βιωματικής τέχνης (κοινωνικό θέατρο, φωνητικός κύκλος) έχω δει πως μεταμορφώνουν το κοινό από παθητικό θεατή σε ενεργό συμμετέχοντα. Μέσα από τη μουσική, το θέατρο και τα βιωματικά εργαστήρια, δημιουργούμε χώρους έκφρασης και διαλόγου, όπου οι άνθρωποι μπορούν να μοιραστούν τις ιστορίες τους, να ανακαλύψουν τη δύναμή τους και να συμβάλουν συλλογικά στην αλλαγή. Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο κοινωνικές ανισότητες, ρατσισμό και διακρίσεις, και θεωρώ πως η τέχνη, με τη δύναμή της να αγγίζει τις καρδιές των ανθρώπων, μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για διάλογο, αποδοχή και συλλογική δράση.
Αν μπορούσατε να συνοψίσετε τη φιλοσοφία σας σε μια φράση, ποια θα ήταν αυτή;
Από το εγώ στο εμείς.
Ακούστε τη να ερμηνεύει το «Ποιος τη ζωή μου», του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Ελευθερίου:
Συναυλία – αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη
Τετάρτη, 25 Ιουνίου, ώρα 20:00
Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο
