547.500.744 κρούσματα, 6.335.874 θάνατοι, 11.744.834.437 δόσεις εμβολίου: Αυτά τα ιλιγγιώδη στοιχεία για την COVID-19 δεν προέρχονται από κάποια βάση δεδομένων προσβάσιμη σε λίγους και εκλεκτούς, αλλά από έναν διαδικτυακό διαδραστικό χάρτη του Πανεπιστημίου Johns Hopkins διαθέσιμο σε όλους, καρπό της συνεργασίας δύο Αμερικανίδων ερευνητριών, της Beth Blauer και της Lauren Gardner.
Αν μπορούσαμε να κάνουμε focus στις περιοχές του χάρτη που καλύπτονται από τα κόκκινα σημάδια τα οποία απεικονίζουν τα εβδομαδιαία κρούσματα, θα βλέπαμε ανθρώπους να παρακολουθούν με ανησυχία να σχηματίζονται τα αποτελέσματα ενός σελφ τεστ, να αγωνιούν για αγαπημένους στο νοσοκομείο ή να μετρούν αντίστροφα μέρες στο κρεβάτι μέχρι τη δική τους ανάρρωση. Θα βλέπαμε σκηνές της δικής μας ζωής.
Αυτός ο συνδυασμός, της επιστημονικής λογικής των δεδομένων ευρείας κλίμακας και της ενσυναίσθησης των ιστοριών του καθενός μας, αποτελεί βασικό στόχο των Blauer και Gardner. Σε πρόσφατη συνάντησή τους με δημοσιογράφους στην Αθήνα -στο πλαίσιο του SNF Nostos, που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και τo μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMEdD (incubator for Media Education and Development)- οι Αμερικανίδες επιστήμονες μας μίλησαν για όσα μάς αγγίζουν βαθιά: την παραπληροφόρηση, την κοινωνική ανισότητα, την κλιματική αλλαγή και φυσικά τη δημόσια υγεία.
Μας ξενάγησαν επίσης σε μια διαδραστική έκθεση άνευ προηγουμένου, στον Πύργο Βιβλίων EBE, τη λεγόμενη Διαδραστική Παγκόσμια Εμπειρία με Δεδομένα Υγείας, που το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins και το IΣΝ παρουσίασαν έως τις 3 Ιουλίου. Αφηγείται μια εύληπτη και συνοπτική ιστορία της ιατρικής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενώ ταυτόχρονα απεικονίζει νέα δεδομένα σε ψηφιακούς χάρτες. Highlight, η περιστρεφόμενη υδρόγειος, όπου με ένα απλό άγγιγμα μπορούμε να δούμε πληροφορίες όπως οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και το ακαθάριστο εθνικό προϊόν σε κάθε σημείο της.
Φτώχεια και ατμοσφαιρική ρύπανση
Τι σχέση έχει το ακαθάριστο εθνικό προϊόν με τη δημόσια υγεία, ίσως αναρωτηθεί κάποιος. Η Beth Blauer, στη διάρκεια ομιλίας της στο διήμερο συνέδριο για την Υγεία στο SNF Nostos, απάντησε με ένα παράδειγμα, της πόλης της, Βαλτιμόρης, όπου το εισόδημα των κατοίκων βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την κατάσταση της υγείας τους και το προσδόκιμο ζωής της.
Για την ακρίβεια, αν γεννηθείς σε υποβαθμισμένη συνοικία της, δηλαδή ανατολικά ή δυτικά, διατρέχεις υψηλότερο κίνδυνο προβλημάτων υγείας και πρόωρης θνησιμότητας. Κι αυτός ο συσχετισμός παρατηρείται παγκοσμίως, όπως επισημαίνει η ειδικός: «Το πού θα γεννηθείς, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, είναι ο σημαντικότερος δείκτης για την πορεία της ζωής σου. Έτσι είναι φτιαγμένο το σύστημα: Γεννιέσαι στη φτώχεια, ζεις στη φτώχεια, πεθαίνεις στη φτώχεια». Και πιθανότατα πεθαίνεις πολύ νωρίτερα από κάποιον που έτυχε να γεννηθεί και να ζήσει σε συνθήκες ευημερίας.
«Το πού θα γεννηθείς, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, είναι ο σημαντικότερος δείκτης για την πορεία της ζωής σου. Έτσι είναι φτιαγμένο το σύστημα: Γεννιέσαι στη φτώχεια, ζεις στη φτώχεια, πεθαίνεις στη φτώχεια»
Η σύνδεση μεταξύ εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και δημόσιας υγείας είναι, μάλλον, πιο προφανής. Εδώ και χρόνια γνωρίζουμε ότι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι επιβαρύνουν την υγεία του αναπνευστικού. Είναι χαρακτηριστικό, όπως επισημαίνουν οι δύο ερευνήτριες, ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιοχές με φτωχή ποιότητα αέρα -σε συνδυασμό, ενδεχομένως, με άλλους παράγοντες όπως η μη πρόσβαση σε εμβόλια και σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη- διαγιγνώσκονται με άσθμα και άλλες αναπνευστικές παθήσεις σε δυσανάλογα υψηλά ποσοστά.
Η γέννηση ενός ζωντανού διαδικτυακού χάρτη
Οι παραπάνω συσχετισμοί έχουν αρχίσει να γίνονται ακόμα πιο εμφανείς από τότε που ξέσπασε η πανδημία. Μέχρι πρότινος, τα δεδομένα δημόσιας υγείας έφταναν στα χέρια των επιστημόνων και των υγειονομικών αρχών με κάποια καθυστέρηση. Στην περίπτωση όμως της COVID-19, όπου αλλάζουν μέρα με τη μέρα, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση της απειλής, πόσο μάλλον στο σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής στρατηγικής αντιμετώπισής της.
«Χρειαζόμασταν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, άμεσα», όπως συνοψίζουν οι Blauer και Gardner. Έτσι αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον διαδραστικό χάρτη COVID-19 Dashboard, που ειδικά σε περιόδους έξαρσης της πανδημίας έχει προσελκύσει δισεκατομμύρια επισκέπτες, από ακαδημαϊκούς μέχρι χρήστες του διαδικτύου που δεν έχουν καμία επαγγελματική σχέση με τον τομέα της υγείας. «Η πανδημία αναμφίβολα πυροδότησε το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου κοινού για πληροφορίες δημόσιας υγείας», προσθέτουν.
Πανδημία παραπληροφόρησης
Στην αρχή παρακολουθούσαμε όλοι τους επιδημιολόγους με κομμένη την ανάσα και χειροκροτούσαμε τους επαγγελματίες υγείας από τα μπαλκόνια μας. Σταδιακά, όμως, κάτι άρχισε να αλλάζει. Πολλοί έχασαν την εμπιστοσύνη τους απέναντι στους γιατρούς και συνολικά στην επιστήμη. Η Lauren Gardner αναφέρεται, χαρακτηριστικά, σε περιπτώσεις επιστημόνων που κατέληξαν να δεχτούν απειλές ακόμα και για τη ζωή τους και αναγκάστηκαν, τρομοκρατημένοι, να αποσυρθούν από τα φώτα της δημοσιότητας. Τι έκανε τόσους ανθρώπους ανά τον κόσμο να εκφράζουν δυσπιστία, έως και εχθρική διάθεση, στους ειδικούς;
Ειδικά τον πρώτο καιρό, οι υγειονομικές οδηγίες άλλαζαν διαρκώς – φορέστε μάσκες, βγάλτε τις μάσκες, μπείτε σε καραντίνα, βγείτε από την καραντίνα. Στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσε αυτό να γίνει διαφορετικά, σύμφωνα με τις ειδικούς: οι οδηγίες ανταποκρίνονταν στις διαρκώς μεταβαλλόμενες γνώσεις που συγκέντρωναν οι επιστήμονες για «τη νέα πανδημία. Έτσι λειτουργεί η επιστήμη, όσο βελτιώνεται αλλάζουν και οι πολιτικές που υπαγορεύει», σχολιάζει η Gardner. Ωστόσο, «κάποιοι δεν κατανοούν ότι ενώ εξελίσσεται η επιστήμη οι πολιτικές αλλάζουν και αναρωτιούνται: τώρα λέτε διαφορετικά πράγματα από πριν, γιατί να σας εμπιστευτούμε;».
«Κάποιοι δεν κατανοούν ότι οι πολιτικές αλλάζουν όπως εξελίσσεται η επιστήμη και αναρωτιούνται: τώρα λέτε διαφορετικά πράγματα από πριν, γιατί να σας εμπιστευτούμε λοιπόν;».
Σε συνθήκες έλλειψης εμπιστοσύνης, η παραπληροφόρηση βρήκε γόνιμο έδαφος. Και το γεγονός ότι στην εποχή των social media ο καθένας μας μπορεί να γίνει πηγή πληροφοριών -και, δυνητικά, να τις διαδώσει σε όλο τον κόσμο εν ριπή οφθαλμού- δεν λειτούργησε υπέρ της αξιόπιστης ενημέρωσης. Δεν λειτούργησαν υπέρ της ούτε «η πόλωση του κόσμου και η πολιτικοποίηση της υγειονομικής κρίσης», όπως επισημαίνουν οι ερευνήτριες. Το αποτέλεσμα ήταν, και συνεχίζει να είναι, η παραπληροφόρηση να έχει ανυπολόγιστο κόστος, και σε ανθρώπινες ζωές: «Μόνο στις ΗΠΑ, είχαμε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν είχαν εμβολιαστεί περισσότεροι», λέει ενδεικτικά η Gardner.
Στη διασπορά ψευδών, ή έστω μη επαρκώς τεκμηριωμένων πληροφοριών συνέβαλαν ακόμα και επιστήμονες από άλλα πεδία. «Κι εγώ προσωπικά είμαι διεπιστημονική ερευνήτρια και θεωρώ ότι έχει τεράστια αξία το επιστημονικό έργο που συνδυάζει διαφορετικά πεδία, ωστόσο υπάρχουν και πολλοί κίνδυνοι σε αυτό», εξηγεί η Gardner. «Στη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήσαμε ότι οι αληθινοί ειδήμονες δεν δημοσίευαν επιστημονικά άρθρα γιατί ήταν, στην πραγματικότητα, υπερβολικά απασχολημένοι με την αντιμετώπισή της. Από την άλλη, έκαναν δημοσιεύσεις επιστήμονες από διαφορετικά πεδία».
Κάποια επιστημονικά άρθρα, μάλιστα, στον πρωτόγνωρο εκείνο αγώνα δρόμου, δημοσιεύονταν πρώτα online, χωρίς να έχουν περάσει από την τυπική διαδικασία ελέγχου που προϋποθέτει η δημοσίευσή τους σε έντυπες επιθεωρήσεις. «Οπότε η βιβλιογραφία που κυκλοφόρησε, στην οποία βασίζονται τα media και το κοινό, έχει προέλθει από μια ετερόκλητη ομάδα επιστημόνων, με μεγάλες αποκλίσεις στην ποιότητα των πληροφοριών και με απουσία θεμελιωδών χαρακτηριστικών, ειδικά όταν μιλάμε για τις μελέτες που έγιναν τον πρώτο καιρό της πανδημίας».
«Στη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήσαμε ότι οι αληθινοί ειδήμονες δεν δημοσίευαν επιστημονικά άρθρα γιατί ήταν, στην πραγματικότητα, υπερβολικά απασχολημένοι με την αντιμετώπισή της»
Κάποιοι ειδικοί επιχείρησαν να αντισταθμίσουν την πληθώρα των fake news και των ανεπαρκώς ελεγμένων ειδήσεων με ανοιχτές βάσεις δεδομένων από έγκυρες πηγές. Όπως αυτή που δημιούργησαν οι Blauer και Gardner. Σύντομα έγινε ξεκάθαρο στις δύο ερευνήτριες ότι οι πληροφορίες έπρεπε να είναι προσβάσιμες από όλους, «γιατί έτσι τα οφέλη ήταν πολύ περισσότερα από τις αρνητικές συνέπειες».
«Αν ρωτούσες το 2019 τα παιδιά μου τι είναι η επιπέδωση της καμπύλης, θα σε κοιτούσαν έκπληκτα. Σήμερα, τέτοιες στατιστικές έννοιες αποτελούν μέρος του δημόσιου διαλόγου», σχολιάζει η Blauer και καταλήγει ως εξής: «Το ερώτημα είναι λοιπόν, τώρα που έχουμε ένα εξοικειωμένο κοινό, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα; Πώς θα αξιοποιήσουμε το δημόσιο διάλογο ώστε να αντιμετωπίσουμε τις χρόνιες προκλήσεις της δημόσιας υγείας;».
Πώς θα εξελιχθεί η πανδημία της COVID-19;
Η COVID-19, σύμφωνα με τις δύο ειδικούς, ήρθε για να μείνει και αναμένεται να εξελιχθεί σε ενδημική ασθένεια: με εξάρσεις, υφέσεις και με το στοιχείο της εποχικότητας. Η μόνη μας επιλογή είναι να προσαρμοστούμε και να μάθουμε όσο μπορούμε περισσότερα από εκείνη. Αυτή είναι μια από τις λίγες προβλέψεις που μπορούμε να κάνουμε για το λεγόμενο νέο κορονοϊό, που διαρκώς μεταλλάσσεται, διασπείρεται και που δεν έχει σταματήσει να μας αιφνιδιάζει. Τα καλά νέα είναι ότι τα τελευταία χρόνια η επιστήμη έχει κάνει θαύματα: έχει αναπτύξει άμυνες όπως το εμβόλιο, το οποίο συνεχίζει να προσφέρει αποτελεσματική προστασία από τις χειρότερες πιθανές επιπτώσεις της ασθένειας.
Info
Δείτε το διαδικτυακό διαδραστικό χάρτη του Πανεπιστημίου Johns Hopkins για την COVID-19 εδώ.
Who is Who
Η Beth Blauer είναι αναπληρώτρια αντιπρύτανης Καινοτομίας στον Δημόσιο Τομέα (Associate Vice Provost for Public Sector Innovation) στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Είναι πρώην εκτελεστική διευθύντρια και ιδρύτρια του Center for Government Excellence (Κέντρο Κυβερνητικής Αριστείας) και εργάζεται ως επικεφαλής δεδομένων του Johns Hopkins Coronavirus Resource Center. Είναι επίσης αναπληρώτρια καθηγήτρια Πρακτικής στο Carey Business School. Ως αφοσιωμένη δημόσια λειτουργός και διεθνής εμπειρογνώμονας σε κυβερνητικά πρόγραμμα αποδοτικότητας για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια, έχει αφιερώσει την επαγγελματική σταδιοδρομία της στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αξιοποιώντας δεδομένα στη διαδικασία λήψης κυβερνητικών αποφάσεων.
Η Lauren Gardner είναι καθηγήτρια στην Έδρα Alton and Sandra Cleveland, στο Τμήμα Πολιτικής Μηχανικής και Μηχανικής Συστημάτων στο Whiting School of Engineering του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, και παράλληλα εργάζεται στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Bloomberg. Είναι η δημιουργός της διαδραστικής διαδικτυακής πλατφόρμας COVID-19 που χρησιμοποιείται από τις αρχές δημόσιας υγείας, τους ερευνητές και το ευρύ κοινό σε όλο τον κόσμο για την παρακολούθηση της πανδημίας, η οποία έχει λάβει πάνω από 200 δισεκατομμύρια αιτήσεις χρήσης. Xάρη στην καθοριστική της συμβολή στην ανταλλαγή δεδομένων COVID-19, ανακηρύχθηκε μία από τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους του 2020 από το περιοδικό TIME για τον «εκδημοκρατισμό των δεδομένων» και την κάλυψη του «κενού ηγεσίας στη δημόσια υγεία» κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
