«Προσπαθούν να μας βγάλουν όλους προβληματικούς και να μας φοβίσουν», απεφάνθη ένας γνωστός μου όταν ανέφερα έναν όρο για τον οποίο πληροφορήθηκα πρόσφατα μέσω ξένων δημοσιευμάτων. Η πείνα του δέρματος ή αλλιώς «skin hunger» ωστόσο, είναι τόσο απλή όσο το όνομά της· πεινάμε, διψάμε για την επαφή, για ένα χάδι που πολλές φορές είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από κάθε άλλου είδους λεκτική παρηγοριά. Είναι φυσική μας ανάγκη να χωθούμε σε εκείνη την αγκαλιά που μας κάνει να αισθανόμαστε ασφάλεια και σταθερότητα. Όταν αυτό μας λείπει, τότε μέσα μας συμβαίνει κάτι πολύ πιο ουσιαστικό και σαφέστατα πιο οδυνηρό από ένα απλό γουργουρητό στο στομάχι. Εν μέσω lockdown και κατά τη διάρκεια της επιβεβλημένης αποστασιοποίησης και απομόνωσης, η πείνα του δέρματος για κάποιους είναι εύλογο να γιγαντώθηκε, ακόμη και χωρίς να μπορούν να το συνειδητοποιήσουν. Έτσι, ζήτησα από την παιδαγωγό, πιστοποιημένη σύμβουλο ψυχικής υγείας και δημιουργό του Κέντρου Προσωπικής και Οικογενειακής Εξέλιξης, Ράνια Θρασκιά να μας διαφωτίσει σχετικά με τον όρο που τελικά δε μοιάζει τόσο άγνωστος στα αυτιά μας.
Τι σημαίνει ο όρος «πείνα του δέρματος»;
Πρόκειται για μία εγγενή ανθρώπινη ανάγκη για επαφή με την οποία γεννιόμαστε και μας συντροφεύει σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Όταν η πρωταρχική ανάγκη του βρέφους εκτός από την τροφή είναι η αγκαλιά, κάτι τέτοιο συμβαίνει και στους ενήλικες, απλώς πιο κεκαλυμμένα. Ειδικά σε εκείνους που μοιάζει να υπάρχει ισορροπία στη ζωή τους, αυτή η ανάγκη είναι δυσκολότερο να προκύψει και να φανεί ως ζωτική. Παρόλα αυτά, από την πρώτη στιγμή της γέννησής μας μέχρι και αυτής του θανάτου, έχουμε την ανάγκη για άγγιγμα. Αυτός ο όρος εντάθηκε περισσότερο στη διάρκεια του lockdown που αναγκαστικά αποστασιοποιηθήκαμε ο ένας από τον άλλο και άρα η έλλειψη του αγγίγματος, της σωματικής επαφής είτε ως χάδι είτε ως αγκαλιά αποτέλεσε σημείο στέρησης στους ανθρώπους ανά τον κόσμο. Δε μιλάμε για ένα καινούργιο φαινόμενο. Οι ανάγκες των ανθρώπων είναι πάντα ίδιες. Απλώς στην προκειμένη περίπτωση, είχαμε περισσότερη ησυχία γύρω μας και πολύ συγκεκριμένες συνθήκες ζωής, με αποτέλεσμα να μη μπορούμε να καλύπτουμε τις έντονες συναισθηματικές μας ανάγκες. Οπότε, αυτές αναδύθηκαν ως επείγουσες.
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα «συμπτώματα»;
Δεν εκφράζεται παρά μόνο εμμέσως, μέσα από διάφορες συμπεριφορές, από συναισθήματα που βιώνουμε σε μεγαλύτερη ένταση αυτήν την περίοδο – ή όποια άλλη περίοδο. Μπορεί να εκδηλωθεί είτε με καταθλιπτικά επεισόδια είτε με μόνιμη θλίψη είτε με διαταραχές προσωπικότητας σε πιο ακραία μορφή όταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα δεν καλύπτεται η ανάγκη μας για προσωπική επαφή. Αντίστοιχα στη συμπεριφορά μας, όταν βλέπουμε πχ θυμό και θλίψη να εκφράζονται πιο έντονα, τις διαπροσωπικές μας σχέσεις να δυσκολεύουν σοβαρά… Όλα αυτά μπορούν να αποτελούν ένδειξη για τη βαθύτερη ανάγκη της επαφής που δεν ικανοποιείται.
Όσοι υποφέρουν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την κατάστασή τους;
Η πρώτη δυσκολία είναι όντως να αναγνωρίσουμε τα σημάδια. Μπορεί να βλέπουμε ότι όντως «κάτι δεν πάει καλά με εμάς», ότι πιεζόμαστε, ότι δεν έχουμε ικανοποιητικές και λειτουργικές σχέσεις στη ζωή μας ή ότι η δυσκολία μας στην αλληλεπίδραση γενικότερα με τους άλλους ανθρώπους είναι πολύ έντονη. Πολύ συχνά μπορεί να χρειαστούμε τη βοήθεια ενός ειδικού προκειμένου να διερευνήσουμε τις αιτίες που μας οδηγούν στις συγκεκριμένες σκέψεις, συναισθήματα ή συμπεριφορές. Άλλοτε πάλι αν κάποιος βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερη επαφή με τον εαυτό του και έχει περάσει από μία διαδικασία αυτογνωσίας στο πρόσφατο παρελθόν του, ίσως να είναι ευκολότερο να καταλήξει στο ότι αυτό που του λείπει τελικά είναι μία έντονη συναισθηματική ανάγκη, μια ανάγκη επαφής, όχι μόνο μέσω των ερωτικών, αλλά και των φιλικών σχέσεων.
Πώς μπορούμε να ανακουφίσουμε τον εαυτό μας;
Στη διάρκεια της κοινωνικής αποστασιοποίησης, οι μοναχικοί άνθρωποι ανήκαν σε κατηγορία υψηλού κινδύνου. Ακριβώς γιατί οι πυρηνικές τους ανάγκες, της επικοινωνίας και της σωματικής επαφής δε μπορούσαν να ικανοποιηθούν. Σε αυτά τα άτομα, αυτό που έχω να προτείνω είναι μία εκ βάθρου, αλλά δομική αλλαγή στη ζωή τους, δηλαδή να ανακαλύψουν με τη βοήθεια ειδικού ή με όποιον τρόπο εκείνοι πιστεύουν για ποιο λόγο στη ζωή τους δεν υπάρχουν άτομα που να προσφέρουν το θαυματουργό άγγιγμα ή την επικοινωνία. Τι είναι αυτό που έχει δυσχεραίνει τόσο τις διαπροσωπικές τους σχέσεις ώστε να φτάσουν σε αυτό το σημείο. Είναι φόβος; Η μοναξιά από τι προήλθε; Είναι απογοήτευση; Είναι ένα «κλείσιμο»; Είναι κατάθλιψη; Είναι απουσία κοινωνικού ή φιλικού δικτύου; Χρειαζόμαστε μία βαθύτερη και πολύ πιο συγκεκριμένη διερεύνηση των αιτιών που οδήγησαν στο συγκεκριμένο μοντέλο ζωής. Είναι επιλογή όντως; Κι αν μοιάζει επιλογή, ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες, μπορούμε να τις αναζητήσουμε στις πρότερες εμπειρίες μας, στις πιο σημαντικές προσωπικές μας σχέσεις που ενδεχομένως τους οδήγησαν στην απομόνωση. Ή τελικά μοιάζει να μην είναι δική μας επιλογή; Μέσα από τη διαδικασία της αυτογνωσίας, με όποιο δρόμο κι αν επιλέξει κανείς να φτάσει εκεί, είτε αυτό λέγεται ψυχοθεραπεία είτε συμβουλευτική, μέσα από ομάδες αυτογνωσίας επίσης, ακόμα και με ανάγνωση κατάλληλων βιβλίων είναι εφικτό να υπάρξει απάντηση. Πάνω από όλα όμως, στη συνέχεια καλό είναι να δούμε πού θέλουμε να φτάσουμε και με ποιο τρόπο θα αποκαταστήσουμε αυτό το κομμάτι που μέσα μας, μας λείπει.
Όσοι ανήκουν στην κατηγορία των ανθρώπων που «δε θέλουν πολλά πολλά» που λέμε, είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν τέτοιο θέμα;
Θεωρώ ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν ακόμα πιο έντονη αυτήν την ανάγκη και ίσως να την έχουν και για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ενδεχομένως κι από τα πρώιμα βρεφικά ή παιδικά τους χρόνια. Ίσως τότε να αντιμετώπισαν κάποιο τραυματικό γεγονός που είτε το θυμούνται είτε υπάρχει συναισθηματική μνήμη για αυτό και έκτοτε φοβούνται την επαφή. Δεν υπάρχει περίπτωση χωρίς να έχει προηγηθεί τραύμα ή μία δύσκολη εμπειρία ένας άνθρωπος να απομονώνεται κοινωνικά και προσωπικά και να στερεί από τον εαυτό του την ανθρώπινη επαφή.
Αυτό δηλαδή ισχύει και για εκείνους που μοιάζει να είναι στοιχείο του χαρακτήρα τους;
Ναι, σε αυτούς τους ανθρώπους αναφέρομαι, που το έχουν ενσωματώσει ως στοιχείο της προσωπικότητάς τους ή φαίνετα σα να έχουν κάποια ιδιαιτερότητα, κάποιοι ίσως να χαρακτηρίζονται ως παράξενοι – περίεργοι από το περιβάλλον τους. Όμως χωρίς αμφιβολία, αυτή η προσωπικότητα που δείχνει να είναι κάτι απλό και συγκεκριμένο σήμερα στην ενήλικη ζωή τους διαμορφώθηκε είτε από φόβο είτε από ακάλυπτες ανάγκες είτε από το δεσμό… Αν ανατρέξουμε στην πιο σημαντική θεωρία για την ανθρώπινη εξέλιξη, τη θεωρία του δεσμού που έχει στα χέρια της η επιστήμη της ψυχολογίας, σύμφωνα με αυτήν κάτι απομάκρυνε το εν λόγω άτομο από τη βασική ανάγκη της επαφής, ακριβώς επειδή η ικανοποίησή της έγινε σε κάποια στιγμή με τραυματικό ή επώδυνο τρόπο.
Τι θα λέγατε σε εκείνους που διαβάζοντας το κείμενο ίσως πιστέψουν πως πρόκειται για μία ακόμη θεωρία που δημιουργήθηκε από την τάση μας να κινδυνολογούμε και να εξηγούμε με ταμπέλες όσα μας συμβαίνουν, χωρίς να υπάρχει ουσία;
Η διαδικασία του να βάζουμε ταμπέλες σε παιδιά και ενήλικες με βρίσκει κάθετα αντίθετη και πράγματι η επιστήμη στην εξέλιξή της και η κοινωνιολογία και η ψυχολογία ειδικά, πέρασαν από διάφορα στάδια και μελέτες από επιστήμονες που οδηγούσαν προς αυτήν την κατεύθυνση που περιγράψατε. Αυτό έχει καταργηθεί πλέον, η σύγχρονη επιστήμη θέλει να εφαρμόσει το ακριβώς αντίθετο και γι’ αυτό υπάρχει μία πολύ μεγάλη πολεμική εναντίον και του DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), του εγχειριδίου που οι επιστήμονες ψυχικής υγείας χρησιμοποιούν και στο οποίο οι διάφορες συμπεριφορές κατατάσσονται σε ψυχώσεις, νευρώσεις και διαταραχές. Η πείνα του δέρματος δεν είναι κάτι καινούργιο, κανείς δεν πρέπει να θορυβηθεί από αυτήν. Αν κάποιος διαβάσει αυτά που λέμε, ο καλύτερος τρόπος για να εμβαθύνει σε αυτά είναι να αναγνωρίσει τις ανάγκες του γιατί το πρώτο βήμα για να διεκδικήσουμε αυτά που επιθυμούμε και τη χαρά στην καθημερινότητά μας είναι να τις αναγνωρίσουμε χωρίς καμία λογοκρισία και ταμπέλα. Και άρα να βγούμε εκεί έξω και να αναζητήσουμε από πού και μέσα από ποια διαδικασία μπορούν να καλυφθούν.
on Unsplash
Και τελικά πώς ακριβώς μας βοηθάει στην πράξη μία αγκαλιά;
Είμαστε ένα «χημικό εργοστάσιο». Κατά τη διάρκεια μιας σφιχτής αγκαλιάς, με την προϋπόθεση βέβαια αυτή η αγκαλιά να είναι επιλογή μας και μέσα σε αυτή να αισθανόμαστε ασφαλείς, εκκρίνονται ένα σωρό ορμόνες όπως η ωκυτοκύνη και η φερομόνη. Άρα δεδομένης της απόλυτης σύνδεσης σώματος και ψυχής, η θετική συνέπεια στον οργανισμό μας πέρα από τα συναισθήματα, περνάει και μέσα από τις διαδικασίες του εγκεφάλου ο οποίος αντιδρά εκκρίνοντας τις. Έχουν πολύ ευεργετικά αποτελέσματα στη διάρκεια της ημέρας διότι διατηρούν σε εγρήγορση για αρκετές ώρες τον οργανισμό μας. Μάλιστα, αν εκείνη τη στιγμή δηλαδή, έκανε κάποιος μια εξέταση αίματος θα έβλεπε ότι η κορτιζόλη του (η ορμόνη του στρες) θα είχε πέσει και αντίστοιχα θα είχαν ανέβει «καλές» ορμόνες για να μη σας βομβαρδίσω με χημικούς ή βιολογικούς όρους. Μακροπρόθεσμα επίσης, τα οφέλη της αγκαλιάς και του αγγίγματος είναι πολλαπλά και πολύ σημαντικά. Βελτιώνεται το ανοσοποιητικό μας σύστημα, μειώνονται οι πιθανότητες εμφάνισης καρδιαγγειακών προβλημάτων και κατάθλιψης κατά 50-60%, αυξάνεται η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή μας. Πρόκειται για μία σειρά θετικών συνεπειών που συμβαίνουν στο σώμα και την ψυχή μας όταν ικανοποιείται αυτή μας η πυρηνική ανάγκη του αγγίγματος από πρόσωπα εμπιστοσύνης που μας γεμίζουν χαρά.
Προ κορωνοϊού, για τη σταδιακή μας απομάκρυνση με τη δικαιολογία της έλλειψης χρόνου ευθύνεται μήπως και η τεχνολογία;
Αν εξαιρέσουμε την περίοδο του lockdown που η τεχνολογία βοήθησε και ενίσχυσε τις σχέσεις γιατί διαφορετικά θα υπήρχε παντελής απουσία προσωπικών σχέσεων και επικοινωνίας, το αμέσως προηγούμενο χρονικό διάστημα πράγματι η απομάκρυνσή μας και η ταχύτητα της ζωής ειδικά στις δυτικές κοινωνίες οδήγησε στην υπερχρήση των κοινωνικών δικτύων και άρα στην αναζήτηση της επικοινωνίας και της συντροφικότητας μέσω αυτών, εξ αποστάσεως δηλαδή και χωρίς πραγματική επαφή. Ειδικά για το διάστημα του lockdown, θα πω ότι επειδή αναγκαστήκαμε να επιστρέψουμε στα βασικά, τα θεμελιώδη και τα πιο ουσιαστικά από αυτά που νιώθουμε και ελπίζουμε, απλώς αναγνωρίσαμε τον όρο πείνα του δέρματος που ήδη προϋπήρχε. Και προφανώς, θυμηθήκαμε τις βασικές μας ανάγκες για επικοινωνία, επαφή και μικρότερες ταχύτητες στην καθημερινότητά μας, αφήσαμε λίγο πίσω το κυνήγι της πλασματικής ευτυχίας.
Ο αντίλογος βέβαια, θα έλεγε ότι ακριβώς επειδή σήμερα είναι τόσο γοργοί οι ρυθμοί της ζωής, η τεχνολογία βοηθάει στη διατήρηση της επικοινωνίας.
Νομίζω ότι η τεχνολογία οδήγησε τους ανθρώπους σε εύκολες λύσεις από το να κάνουν χώρο στη ζωή τους για τα πιο ουσιαστικά. Και κατ’ εμέ ουσιαστικά δεν είναι τίποτα άλλο από αυτό που μας κάνει χαρούμενους.
Λέτε στο εξής, έχοντας συνηθίσει να μην αγκαλιαζόμαστε και να μην είμαστε τόσο κοντά ο ένας στον άλλον να μειώσουμε την επαφή ακόμα κι όταν δε θα υπάρχει κίνδυνος;
Θα ξεκινήσω από το τέλος και θα κάνω ένα μικρό σχόλιο για την κανονικότητα στην οποία προσωπικά δεν ελπίζω να επιστρέψουμε, ελπίζω να δημιουργήσουμε μία καινούργια κανονικότητα μέσα στην οποία οι βαθύτερες και πιο ουσιαστικές μας ανάγκες θα ικανοποιούνται. Η καραντίνα λειτούργησε ως μεγεθυντικός φακός στα συναισθήματά μας. Δηλαδή η αγωνία μας έγινε πιο έντονη, το ίδιο η θλίψη μας, οι σχέσεις που αντιμετώπιζαν υποβόσκουσες δυσκολίες δυσκολεύτηκαν περισσότερο, οι καλές σχέσεις μέσα από το προβλήματα δέθηκαν περισσότερο… Κάποιοι έκαναν την αυτοκριτική τους και προτίμησαν το μαζί από το χώρια. Τα θετικά μας συναισθήματα έγιναν πιο έντονα επίσης. Άρα αυτό που έχουμε να κρατήσουμε από αυτό το χρονικό διάστημα δεν είναι ο φόβος μήπως μας αφήσει κάποιο κουσούρι. Είναι η δυνατότητα και η ευκαιρία που μας έδωσε αυτή περίοδος για ενδοσκόπηση, για να θυμηθούμε ξανά πού θέλουμε να φτάσουμε ή να το ανακαλύψουμε αν μέχρι τώρα δεν είχαμε την πολυτέλεια στη ζωή μας να το ονειρευτούμε και να το επιδιώξουμε.
Και λογικά να εστιάσουμε σε ό,τι έχει πραγματικά σημασία για εμάς…
Ακριβώς. Και τώρα θα είναι περισσότερο ξεκάθαρο, γιατί όσο μεγαλώνουμε και αλλάζουμε, διαφοροποιούνται οι στόχοι, οι επιδιώξεις και τα όνειρά μας. Όσο όμως επιστρέφουμε στις ρίζες μας και στη βάση μας και κοντά στη στιγμή της γέννησής μας, οι ανάγκες μας είναι κοινές. Και από αυτές δε θα μπορούσαμε σε καμία περίπτωση να εξαιρέσουμε την ανάγκη μας για αγκαλιά, για ένα άγγιγμα, για σωματική επαφή γενικότερα.
*Η Ράνια Θρασκιά είναι παιδαγωγός, πιστοποιημένη σύμβουλος ψυχικής υγείας και δημιουργός του Κέντρου Προσωπικής και Οικογενειακής Εξέλιξης. Περισσότερα στa www.raniathraskia.gr , facebook και instagram.
