Από την «Άννα Καρένινα» και το «Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές» μέχρι την ταινία «Ταξίδι στο Darjeeling» του Wes Anderson και το τραγούδι «Τρένο» του Γιάννη Αγγελάκα, το τρένο διατρέχει ολόκληρο τον κόσμο της τέχνης, όλες τις εποχές, όλες τις μορφές έκφρασης, όλα τα κινήματά της. Από άποψη συμβολισμού, λοιπόν, και ατμόσφαιρας, η Τατιάνα Λύγαρη δεν θα μπορούσε να βρει ιδανικότερο χώρο για να στεγάσει τα καλλιτεχνικά όνειρά της από το Τρένο στο Ρουφ, το οποίο, με την αστείρευτη υπομονή και το πάθος της δημιουργού του, αναδεικνύεται εδώ και 25 χρόνια σε αθηναϊκό ορόσημο που, στα ελάχιστα τετραγωνικά των βαγονιών και της αποβάθρας του, χωράει θέατρο, μουσική, χορό, παιδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, κινηματογράφο, εικαστικά, φωτογραφία, λογοτεχνία, φεστιβάλ νέων δημιουργών, γαστρονομία.
«Το τρένο έχει κάτι μαγικό, από την παιδική ηλικία μας παίζουμε με τρενάκια» λέει η σκηνοθέτιδα και ηθοποιός σε μια συνέντευξη στο Marie Claire μέσα στο Wagon Bar, ένα παλιό, ξύλινο, φορτηγό βαγόνι που μεταμορφώθηκε σε μπαρ με χαμηλό φωτισμό, νοσταλγική διακόσμηση, καλοφτιαγμένα κοκτέιλ, λίγα τραπεζάκια και απολαυστική ζεστασιά, ειδικά για ένα παγωμένο βράδυ όπως εκείνο που δώσαμε ραντεβού σε αυτόν το φάρο πολιτισμού μέσα στη σκοτεινή θάλασσα του Ρουφ.
«Η μαγεία του έχει να κάνει, νομίζω, με τη μικρή ζωή που προλαβαίνεις να ζήσεις στη διάρκεια μιας σιδηροδρομικής διαδρομής. Μέσα στο τρένο μπορείς να φας, να κοιμηθείς, να περπατήσεις, να επικοινωνήσεις με άλλους ανθρώπους. Να δημιουργήσεις μια μικρή κοινωνία για ένα μικρό χρονικό διάστημα και, από την άλλη, να απολαύσεις όλη τη διαδρομή. Είναι η “Ιθάκη” του Καβάφη, σημασία δεν έχει πότε θα φτάσεις, εισπράττεις την άργητα του ταξιδιού και σου αρέσει».
Κατά μήκος της αποβάθρας του Τρένου στο Ρουφ απλώνονται μηχανήματα από διάφορες εποχές του παρελθόντος. Το βλέμμα, ωστόσο, διεκδικεί πιο έντονα η ατμομηχανή του 1953, τόσο καλοδιατηρημένη, ώστε νομίζεις ότι από στιγμή σε στιγμή θα σφυρίξει, θα αρχίσει να βγάζει καπνό και θα ξεκινήσει για νέους προορισμούς. Είναι ένα υπαίθριο ζωντανό μουσείο σιδηροδρόμων, που ειδικά την άνοιξη και το καλοκαίρι υποδέχεται, στο εξωτερικό καφέ, τις παρέες που δίνουν ραντεβού με φόντο τα φωτισμένα βαγόνια και τις ανθισμένες πικροδάφνες.
«Το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο το κατασκεύασε ο Χαρίλαος Τρικούπης, αλλά όταν ήρθε το αυτοκίνητο ο Έλληνας το πήρε και ξεχύθηκε στους δρόμους με αυτό γιατί, πιστεύω, δεν έχει το ομαδικό, συνεργατικό πνεύμα να ταξιδεύει μαζί με άλλους»
«Αν υπήρχε και στην Ελλάδα η κουλτούρα του τρένου, το Τρένο στο Ρουφ θα ήταν στην προμετωπίδα της επικοινωνίας των ελληνικών σιδηροδρόμων» πιστεύει η Τατιάνα Λύγαρη. «Το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο το κατασκεύασε ο Χαρίλαος Τρικούπης, αλλά όταν ήρθε το αυτοκίνητο ο Έλληνας το πήρε και ξεχύθηκε στους δρόμους με αυτό γιατί, πιστεύω, δεν έχει το ομαδικό, συνεργατικό πνεύμα να ταξιδεύει μαζί με άλλους. Από την άλλη, δεν δόθηκαν και τα απαραίτητα χρήματα τις κατάλληλες στιγμές: η Ελλάδα δεν είναι επίπεδη, οπότε χρειάζονταν χρήματα για να αναπτυχθεί ο σιδηρόδρομός της. Είναι πολύ κρίμα, γιατί αυτήν τη στιγμή ολόκληρος ο κόσμος στρέφεται στην αναβάθμισή του, σαν να τον ανακάλυψαν από την αρχή, γιατί είναι το πιο οικονομικό και οικολογικό μέσο μεταφοράς και, κατά τη γνώμη μου, το πιο ανθρωποκεντρικό. Ας ελπίσουμε ότι θα ακολουθήσει και η χώρα μας».
Όταν η Τατιάνα Λύγαρη δημιούργησε το Τρένο στο Ρουφ το 1997 – υλοποιώντας, κατά κάποιον τρόπο, το όραμα του Ιουλίου Βερν ενός «Τρένου-Θεάτρου» που είχε περιγράψει ήδη από το 1872 στον «Γύρο του Κόσμου σε 80 Ημέρες» – ονειρεύτηκε να το φορτώσει με τις καλλιτεχνικές παραγωγές της και να ταξιδέψει μέχρι τον Έβρο, «σταθμεύοντας σε κάθε σταθμό για μεγάλο χρονικό διάστημα για να απολαύσει και η περιφέρεια αυτό που μπορούμε να δώσουμε στον πολιτισμό», διασχίζοντας ακόμα και τα ελληνικά σύνορα και συνεχίζοντας τη διαδρομή του στο εξωτερικό. Όμως οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος αποδείχθηκαν ανυπέρβλητες και ήταν μια από τις λίγες φορές στη ζωή της που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει ένα όραμα «και άρχισα να κάνω ταξίδια με τις παραστάσεις. Πάρα πολλά από τα έργα που έχουμε ανεβάσει τα έχω επιλέξει ώστε να διαδραματίζονται μέσα σε τρένο. Με το σύστημα προσομοίωσης της κίνησης που έχουμε, νομίζεις ότι ταξιδεύεις πραγματικά».
«Πάρα πολλά από τα έργα που έχουμε ανεβάσει τα έχω επιλέξει ώστε να διαδραματίζονται μέσα σε ένα τρένο. Με το σύστημα προσομοίωσης της κίνησης που έχουμε, νομίζεις ότι ταξιδεύεις πραγματικά».
Εδώ και χρόνια έχει ξεκινήσει προσπάθειες να αναβαθμιστούν οι υποδομές του Τρένου στο Ρουφ ώστε να εξασφαλιστούν η βιωσιμότητα και η ασφαλής λειτουργία του. Ευελπιστεί να ολοκληρωθεί αυτό το έργο μέσα στο 2022, και σαν ένα επετειακό δώρο για τα 25α γενέθλιά του. Το βέβαιο είναι ότι δεν θα αλλάξουν η φυσιογνωμία του ούτε το πρωτοπόρο πνεύμα που το έχει ωθήσει πολλές φορές να ανοίξει νέους καλλιτεχνικούς δρόμους. Αρχής γενομένης από την ίδια την ίδρυσή του στα μέσα των ’90s, όταν στην Ελλάδα κυριαρχούσαν οι συμβατικές θεατρικές σκηνές και ένα θέατρο-τρένο ανήκε ακόμα, κυριολεκτικά, στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.
Πρωτοποριακός συνδυασμός θεάτρου και κινηματογράφου
Αυτό το πάθος για δημιουργική εξερεύνηση εκφράζεται και μέσα από τη νέα διαδικτυακή παράσταση της Τατιάνας Λύγαρη «Έξι στα δώδεκα», ένας διάλογος θεάτρου και κινηματογράφου που ξεκίνησε στις αρχές της πανδημίας: «Ήμουν από τους απαισιόδοξους εκείνη την εποχή, που πίστευαν ότι η πανδημία θα κρατήσει και άρχισα να σκέφτομαι πώς θα αντιμετωπίζαμε το ενδεχόμενο της δυσκολίας των θεατών να επισκεφτούν τα θέατρα.
»Έτσι απευθύνθηκα σε έξι καταξιωμένους Έλληνες λογοτέχνες, τους Μιράντα Βατικιώτη, Άκη Δήμου, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Ανδρέα Στάικο, Φωτεινή Τσαλίκογλου και Μάκη Τσίτα, να γράψουν ο καθένας από δύο θεατρικά κείμενα σύντομης διάρκειας. Η ιδέα ήταν να κινηματογραφηθούν μέσα στα δώδεκα κουπέ ενός από τα βαγόνια του Τρένου στο Ρουφ και να αποτελέσουν ένα υβριδικό πρότζεκτ, μεταξύ θεάτρου και σινεμά. Παρακολουθώντας τα δεν ξέρεις αν βλέπεις μια μαγνητοσκοπημένη παράσταση ή μια ταινία μικρού μήκους. Στην αρχή η ιδέα μού φάνηκε απλή, αλλά αποδείχθηκε πολύ δύσκολο εγχείρημα. Τα γυρίσματα ήταν βραδινά, σε μια Αθήνα με lockdown, γίνονταν στις τρεις τα ξημερώματα με ειδικές άδειες και μάλιστα σε έναν πολύ περιορισμένο σκηνικό χώρο, με μεγάλη δυσκολία κίνησης της κάμερας. Γι’ αυτό είμαι πολύ περήφανη που καταφέραμε να το ολοκληρώσουμε».
Το πρότζεκτ χωρίστηκε σε δύο διαδικτυακές παραστάσεις, με έξι έργα-ταινίες μικρού μήκους η καθεμία και κοινούς παρονομαστές το τρένο ως σκηνικό και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Κάθε έργο, κατά τα άλλα, είναι εντελώς διαφορετικό κι εκεί έγκειται μέρος της γοητείας του συνόλου. Η Τατιάνα Λύγαρη υπογράφει τη σύλληψη, τη σκηνοθεσία και ερμηνεύει μια από τις ηρωίδες, τη «Λιούμπα» του «Βυσσινόκηπου», που ο Άκης Δήμου στην ιστορία του («Εγκαρδιότητα») φαντάστηκε να συναντά σε ένα κουπέ τον συγγραφέα της, Άντον Τσέχωφ.
«Ο ρόλος της Λιούμπα άπτεται της μεταφυσικής αίσθησης που είχα ανέκαθεν ότι αν είχα ζήσει άλλη ζωή, ή αν έχω ζήσει άλλη ζωή, θα ήταν στη Ρωσία του 19ου αιώνα» εξηγεί η ίδια. «Το ρωσικό θέατρο και η ρωσική λογοτεχνία από πάντα μού ασκούσαν μεγάλη γοητεία. Όταν ήμουν παιδί και περνούσα κάποια καλοκαίρια σε ένα χωριό της Δράμας, ενώ οι άλλοι κοιμόνταν “έκλεβα” από τη βιβλιοθήκη του θείου μου, που ήταν δάσκαλος, κάποια βιβλία “καπλαντισμένα” όπως έλεγαν τα σχολικά εγχειρίδια που έντυναν με μπλε κόλλα. Ο θείος μου είχε ντύσει έτσι όλα τα βιβλία του και δεν ήξερες ποιο τραβάς από το ράφι. Έπαιρνα λοιπόν κι εγώ ένα μπλε βιβλίο και το διάβαζα. Και διάβασα, στην ηλικία των 8, 9, 10 χρόνων πράγματα που εθεωρείτο ανεπίτρεπτο να διαβάζω. Πολλά χρόνια αργότερα οι εικόνες τους με κυνηγούσαν, αναρωτιόμουν, από πού τις γνωρίζω; Διαπίστωσα λοιπόν ότι δέκα χρονών είχα διαβάσει, π.χ., την “Ανάσταση” του Τολστόι».
«Όταν ήμουν παιδί και περνούσα κάποια καλοκαίρια σε ένα χωριό της Δράμας, ενώ οι άλλοι κοιμόνταν “έκλεβα” από τη βιβλιοθήκη του θείου μου, που ήταν δάσκαλος, κάποια βιβλία “καπλαντισμένα” όπως έλεγαν τα σχολικά εγχειρίδια που έντυναν με μπλε κόλλα».
Μεγαλώνοντας έτυχε να κάνει δύο ταξίδια στη Ρωσία, για να συμμετάσχει σε παραστάσεις ως ηθοποιός, το ένα λίγο πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το ‘88, και το άλλο στα μέσα της δεκαετίας του ‘90. Εκεί ανακάλυψε έναν άλλο κόσμο, που τής έδωσε μια πιο σφαιρική αντίληψη της ζωής και καθόρισε την πορεία της. «Έζησα από κοντά μια δύσκολη εποχή για τη Ρωσία και τους πολίτες της, που με άλλαξε ως άνθρωπο. Έπαψα να είμαι μια ηθοποιός που έχει τις οποίες απαιτήσεις της, που θεωρεί ότι η ζωή της ανήκει. Κατάλαβα ότι υπάρχουν χώρες και λαοί σε πολύ χειρότερη μοίρα από τη δική μας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι Έλληνες θα επαναπαυόμαστε, σαφώς θα αγωνιζόμαστε για τη βελτίωση της ζωής μας, αλλά τουλάχιστον να μην είμαστε αχάριστοι που δεν κάνουμε καθημερινά αγώνα επιβίωσης».
Από την άνεση της τηλεόρασης σε ένα άγνωστο καλλιτεχνικό ταξίδι
Η Τατιάνα Λύγαρη, λοιπόν, επέστρεψε στην Ελλάδα με τελείως διαφορετικό τρόπο σκέψης: ενώ θα μπορούσε να βολευτεί στις οικονομικές απολαβές και την αναγνωρισιμότητα των σημαντικών τηλεοπτικών ρόλων που είχε τότε, σαν τρένο που αλλάζει ξαφνικά πορεία επιλέγοντας μια πιο δύσβατη αλλά και γοητευτική διαδρομή τόλμησε να βγει από τη ζώνη άνεσής της της και να μπει στην αχαρτογράφητη περιοχή της δημιουργίας του δικού της χώρου, «όπου δεν θα πρωταγωνιστούσα εγώ αλλά θα ανέβαζα καλές παραστάσεις, προσφέροντας στους θεατές μια ποιότητα και μια αισθητική στην οποία πίστευα, και από αυτό δεν παρέκκλινα ποτέ».
Για του λόγου το αληθές, με προσκαλεί στο Μουσικό Βαγόνι Orient Express, αυθεντικό βαγόνι-εστιατόριο του 1926, κάποτε τμήμα του μυθικού τρένου Simplon Orient Express. Πλήρως ανακαινισμένο, συνεχίζει να φιλοξενεί δυνατές ιστορίες, που πλέον γράφονται από νότες και στίχους. Στη μικρή σκηνή στο κέντρο του, η Αθηνά Ρούτση ερμηνεύει τα αισθαντικά τζαζ ελληνικά τραγούδια της μουσικής παράστασης «Χθες το βράδυ», ενώ ο Δημήτρης Καλαντζής, που υπογράφει τις ενορχηστρώσεις, τη συνοδεύει στο πιάνο και ο Γιώργος Γεωργιάδης με το μπάσο του.
Δεν έχει σημασία που το βαγόνι δεν μετακινείται ούτε εκατοστό πάνω στις ράγες του: Μετατρέπεται σε μια χρονομηχανή που μας ταξιδεύει στο παρελθόν και, όπως συμβαίνει με τους συνεπιβάτες κάθε συναρπαστικού ταξιδιού, σύντομα γινόμαστε όλοι μια παρέα.
Δεν έχει σημασία που το βαγόνι δεν μετακινείται ούτε εκατοστό πάνω στις ράγες του. Μετατρέπεται σε μια χρονομηχανή που μας ταξιδεύει στο παρελθόν και, όπως συμβαίνει με τους συνεπιβάτες κάθε συναρπαστικού ταξιδιού, σύντομα γινόμαστε όλοι μια παρέα. Αναπάντεχα, στη διάρκεια της παράστασης μια γυναίκα από το κοινό αποκαλύπτει ότι υπήρξε μαθήτρια του Δημήτρη Καλαντζή και ανεβαίνει να συνοδεύσει το μουσικό σχήμα, ερμηνεύοντας πορτογαλικά φάδο και εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριο. Έξω από το Orient Express, με κάθε ώρα που περνάει η θερμοκρασία πέφτει διαρκώς, καθώς πλησιάζει η κακοκαιρία «Ελπίδα». Όμως η ζεστασιά εκείνης της βραδιάς θα μας συνοδεύσει στην επιστροφή μας στο σπίτι αλλά και τις επόμενες, δύσκολες μέρες που θα ακολουθήσουν.
Τι τρέχει αυτή την περίοδο στο Τρένο στο Ρουφ;
Online:
«Women of Passion, Women of Greece. Μαρία Κάλλας, Μελίνα Μερκούρη, Μήδεια»: Τρεις μυθικές γυναικείες μορφές, η Μήδεια, η Μαρία Κάλλας και η Μελίνα Μερκούρη, ταξιδεύουν με ένα τρένο του 1950 με αφετηρία του ταξιδιού την αρχαία Ελλάδα και τερματικό σταθμό την Ελλάδα του σήμερα. Η τραγική ηρωίδα της αρχαίου δράματος συναντά τις δύο μεγάλες ιέρειες της νεότερης Ελλάδας. Η επιτυχημένη αγγλόφωνη θεατρική παράσταση, σε κείμενο της Ευγενίας Αρσένη, σκηνοθεσία της Τατιάνας Λύγαρη και ερμηνεία της Εβελίνας Αραπίδη και στους τρεις ρόλους, μετά από μια μεγάλη περιοδεία σε Σίδνεϋ, Αδελαΐδα, Ντάργουιν, Βρυξέλλες, Νέο Δελχί, Μπανγκαλόρ και σειρά παραστάσεων στην Αμαξοστοιχία-Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ, προβάλλεται διαδικτυακά. Η προβολή διαθέτει δυνατότητα επιλογής ελληνικών ή αγγλικών υποτίτλων. Τώρα σε on demand streaming στο viva.gr
«Έξι στα δώδεκα»: Τα πρώτα έξι από τα 12 θεατρικά έργα κινηματογραφήθηκαν σαν ταινίες μικρού μήκους από τον Πάτροκλο Σκαφίδα μέσα στα compartments του βαγονιού New Wagon της Αμαξοστοιχίας-Θεάτρου το Τρένο στο Ρουφ, τα οποία διαμορφώθηκαν, το καθένα διαφορετικά, από τον εικαστικό Βασίλη Παφίλη. Στο «Ακρωτηριασμένο άγαλμα» της Φωτεινής Τσαλίκογλου, ένας αγρότης ανακαλύπτει στο χωράφι του στη Μήλο το άγαλμα της Αφροδίτης και το ερωτεύεται. Το «Εκτός συστήματος» του Μάκη Τσίτα είναι μια κωμική ιστορία που εκτυλίσσεται στο κουπέ ενός τρένου, όπου συναντιούνται μια επίδοξη συγγραφέας και ο υπεύθυνος λογοτεχνίας ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου. Στην «Εγκαρδιότητα» του Άκη Δήμου ο Τσέχωφ δέχεται, στη διάρκεια ενός σιδηροδρομικού ταξιδιού, την απροσδόκητη επίσκεψη της Λιούμπας, της ηρωίδας του «Βυσσινόκηπου». Στην «Ευχάριστη όψη των πραγμάτων» της Αμάντας Μιχαλοπούλου ένα ζευγάρι συναντιέται στο βαγόνι ενός ακίνητου τρένου και συμπληρώνει ένα παράξενο ερωτηματολόγιο που του έχει δοθεί. Το «Μην το πεις» της Μιράντας Βατικιώτη είναι μια, τραγικά επίκαιρη, ιστορία ενδοοικογενειακής βίας. Στη «Βασίλισσα των νυχτερινών τρένων» του Αντρέα Στάικου δύο άγνωστοι, ένας άντρας και μια γυναίκα, συνταξιδεύουν στο κουπέ ενός τρένου, όπου αρχίζει ένα παιχνίδι μεταξύ τους με απροσδόκητο φινάλε. Τώρα μπορούμε να τα παρακολουθήσουμε σε μία διαδικτυακή παράσταση συνολικής διάρκειας δύο περίπου ωρών, σε on demand streaming στο viva.gr
Αrt-Wagons: Ένα δωρεάν πολιτιστικό διαδικτυακό ταξίδι με την ευγενική αρωγή του Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού έργου (Κ.Ι.Κ.Π.Ε.). Δύο διαδικτυακά εργαστήρια, μουσικής και χορού, πραγματοποιούνται με όρους εξ αποστάσεως ασύγχρονης εκπαίδευσης και προσφέρονται δωρεάν σε παιδιά και εφήβους που ζουν κυρίως σε απομακρυσμένες ορεινές ή νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας ή/και σε παιδιά με αναπηρία, ηλικίας από 7 έως 15 ετών.
Με φυσική παρουσία:
Αυτή την περίοδο το Τρένο στο Ρουφ φιλοξενεί τέσσερις μουσικές παραστάσεις στο Βαγόνι Orient Express: «One Night Stand με τον Μάνο Αθανασιάδη» (κάθε Πέμπτη στις 21.00), «Les Trois Femmes Swinging on the Train. Ταξίδι στη χρυσή εποχή του Μεσοπολέμου» (κάθε Παρασκευή στις 21.30), «Franky meets Ella on the Orient Express. Αφιέρωμα στους Frank Sinatra και Ella Fitzerland από τους Jazz Express» (κάθε Σάββατο στις 21.30), «Χθες το βράδυ. Μία τζαζ ματιά στο χθες της ελληνικής μουσικής» (κάθε Κυριακή στις 8 μ.μ.).
Για περισσότερες πληροφορίες: totrenostorouf.gr, viva.gr
Δείτε το τρέιλερ του «Έξι στα δώδεκα»:
