Το 1971 στην Αμερική, και κατ’ επέκταση στον υπόλοιπο κόσμο, οι γυναίκες αμείβονταν κατά 40% λιγότερο από τους άνδρες για την ίδια εργασία και είχαν πρόσβαση μόνο σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Δεν υπήρχε άδεια μητρότητας με αποδοχές. Η άμβλωση ήταν απαγορευμένη. Η ενδοοικογενειακή βία δεν αναγνωριζόταν ως έγκλημα, ούτε και η σεξουαλική παρενόχληση. Δεν υπήρχαν καν οι λέξεις για να περιγράψουν αυτά τα αδικήματα.
Η 37χρονη τότε Γκλόρια Στάινεμ, δημοσιογράφος και δραστήρια φεμινίστρια, πίστευε ότι είχε έρθει η ώρα για ένα γυναικείο περιοδικό που «δεν θα ήταν ένας ακόμη κατάλογος ρούχων και καλλυντικών», αλλά θα μιλούσε για τις αληθινές ανάγκες του φύλου, από το δικαίωμα στην αυτοδιαχείριση και αυτοδιάθεση του σώματος μέχρι την προστασία από την έμφυλη βία. Το Ms., το οποίο πήρε το όνομά του από την προσφώνηση «Μιζ» εκείνων που δεν είναι ούτε δεσποινίδες ούτε κυρίες και δεν μας αφορά κιόλας τι ακριβώς είναι, κυκλοφόρησε το 1972 και άλλαξε την ιστορία των γυναικών όλου του κόσμου. Την εξέλιξη αυτού του ιδιαίτερου πρότζεκτ προσεγγίζει το ντοκιμαντέρ που ανέβηκε στις 2 Ιουλίου στο ΗΒΟ. Το «Dear Ms.: A Revolution in Print» μιλάει για τους αγώνες που κινητοποίησε και τις νίκες που κατέκτησε ένα μηνιαίο περιοδικό το οποίο πολλοί θέλουν να ξεχάσουν στη σύγχρονη τραμπική Αμερική.
Γυναίκες ενωμένες
Η Στάινεμ ζυμώθηκε με το φεμινισμό κατά την αντίξοη μεταπολεμική δεκαετία του «domestic bliss» (οικιακή ευτυχία), τότε που οι φεμινίστριες στοχοποιούνταν ως εχθροί της οικογένειας και της πατρίδας. Η δική της οικογένεια ήταν κάθε άλλο παρά domestic bliss, αφού ο πατέρας της εγκατέλειψε εκείνη και τη δημοσιογράφο μητέρα της, με συνέπεια η Γκλόρια να αναλάβει από μικρή τα καθήκοντα του φροντιστή της μαμάς, η οποία έπασχε από βαριά κατάθλιψη και κλείστηκε στο σπίτι. Σπούδασε στο Smith College, ένα «γυναικείο» πανεπιστήμιο, μέλος των Seven Sisters, της ένωσης των επτά κολεγίων η οποία ιδρύθηκε ως απάντηση στην Ivy League, την ελίτ των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων τα οποία δέχονταν μόνο άνδρες (το Γέιλ και το Πρίνστον επέτρεψαν γυναίκες το 1969 και το Χάρβαρντ έγινε εντελώς προσβάσιμο το 1999). Σε κολέγιο των Seven Sisters, στο Γουέλσλι, φοίτησε και η Χίλαρι Κλίντον, προτού πάει για master στο Γέιλ όπου γνώρισε τον Μπιλ, προφανώς μετά το 1969. Οι διαδρομές των δύο κυριών διασταυρώθηκαν πολλές φορές τα επόμενα χρόνια.
Η πολιτική ταυτότητα της Στάινεμ καθορίστηκε μετά την αποφοίτησή της, όταν πήγε με υποτροφία για δύο χρόνια στην Ινδία (1957-1958) και ήρθε σε επαφή με το γκαντιανό μοντέλο της μη βίαιης αντίστασης και της λαϊκής αφύπνισης. Είδε γυναίκες στην ύπαιθρο να διεκδικούν νερό, τροφή και η αλληλεγγύη μεταξύ τους τη συγκλόνισε: «Αυτές οι αγωνίστριες δεν ζητούσαν νομοθετικές αλλαγές όπως ίση αμοιβή, διεκδικούσαν απλώς το δικαίωμα στην επιβίωση. Και το έκαναν ενωμένες».
Το ριζοσπαστικό της πνεύμα έγινε παναμερικανικά γνωστό το 1963, όταν έγραψε το άρθρο «A Bunny’s Tale» στο περιοδικό Show. Για τις ανάγκες του ρεπορτάζ ντύθηκε λαγουδάκι του Playboy και πέρασε δύο εβδομάδες εργαζόμενη ως Bunny Marie σε «Playboy Club», έναν από τους «ναούς του ανδρισμού» που ξεφύτρωναν παντού στην Αμερική. Μόλις προσλήφθηκε πέρασε από το Bunny School, όπου έμαθε πώς να χαμογελάει, να στέκεται, να περπατάει, ακόμα και πώς να λυγίζει τα γόνατα με τον σωστό τρόπο ώστε να σκύβει μπροστά σε πελάτες χωρίς να κουνηθεί η ουρά της. Κάθε πρωί τη ζύγιζαν και αν είχε πάρει έστω και μισό κιλό την τιμωρούσαν. Το μεροκάματο ήταν υποτυπώδες, τα φιλοδωρήματα συχνά κατακρατούνταν και πίσω από τη βιτρίνα του Playboy υπήρχε σεξουαλική παρενόχληση, ψυχική φθορά και σωματική εξάντληση. Όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο, προκάλεσε σεισμό. Ηταν η πρώτη φορά που ένα ρεπορτάζ τολμούσε να καταγγείλει την κακοποίηση εκθέτοντας ένα γκλιτεράτο οικοδόμημα της πατριαρχίας.
Το ριζοσπαστικό της πνεύμα έγινε παναμερικανικά γνωστό το 1963, όταν έγραψε το άρθρο «A Bunny’s Tale» στο περιοδικό Show. Για τις ανάγκες του ρεπορτάζ ντύθηκε λαγουδάκι του Playboy και πέρασε δύο εβδομάδες εργαζόμενη ως Bunny Marie σε «Playboy Club», έναν από τους «ναούς του ανδρισμού» που ξεφύτρωναν παντού στην Αμερική.
Ωστόσο, το τίμημα ήταν βαρύ. Η Στάινεμ για καιρό εισέπραττε τη χλεύη και τους χαρακτηρισμούς «bunny» ή «η δημοσιογράφος με τα αυτιά». «Αναγκάστηκα να μάθω μέσα σε λίγες ημέρες πόσο εύκολα μπορεί να διαλυθεί η αξιοπρέπειά σου όταν το σώμα σου είναι η μόνη σου ταυτότητα». Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να αναγνωριστεί το άρθρο της ως το βήμα που ανέδειξε τη σεξουαλικοποίηση των γυναικών και υποχρέωσε τον Χιου Χέφνερ να βελτιώσει τις συνθήκες εργασίας στα κλαμπ του.
Σε μια εκδήλωση για τις αμβλώσεις το 1969 άκουσε για πρώτη φορά γυναίκες να μιλούν δημόσια για την εμπειρία τους και της ήρθε η ιδέα για ένα έντυπο που θα προβάλλει τις εκτρώσεις και άλλα φεμινιστικά θέματα. Ετσι γεννήθηκε το Ms., ως ένθετο στο New York Magazine στο τέλος του 1971. Στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους απεικονιζόταν η θεά Κάλι έγκυος με διάφορα αντικείμενα στα χέρια της κάνοντας ένα σημειολογικό σχόλιο για τις πολλαπλές υποχρεώσεις των γυναικών, αλλά και το πέρασμα της Στάινεμ από την Ινδία. Το αρχικό τιράζ εξαντλήθηκε μέσα σε λίγες ημέρες. Την 1η Ιουλίου του 1972 το Ms. κυκλοφόρησε ως ανεξάρτητο έντυπο, το πρώτο στις ΗΠΑ που ανήκε, διευθυνόταν και γραφόταν εξ ολοκλήρου από γυναίκες. Εκεί, στα ελάχιστα τετραγωνικά των γραφείων του περιοδικού, η Στάινεμ ένιωσε ότι είχε αφήσει πίσω της το σκοτεινό δωμάτιο του κοινωνικού κλοιού και έβγαινε στο φως. «Το συναίσθημα ήταν μεταδοτικό και θριαμβευτικό. Οι γυναίκες ένωναν τις δυνάμεις τους για να βρουν ποιες είναι πραγματικά».
Στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους του Ms. απεικονιζόταν η θεά Κάλι έγκυος με διάφορα αντικείμενα στα χέρια της κάνοντας ένα σημειολογικό σχόλιο για τις πολλαπλές υποχρεώσεις των γυναικών, αλλά και το πέρασμα της Στάινεμ από την Ινδία. Το αρχικό τιράζ εξαντλήθηκε μέσα σε λίγες ημέρες.
Στο άρθρο του πρώτου τεύχους για το δικαίωμα στην άμβλωση δημοσιεύτηκε η λίστα με τα 53 ονόματα που δήλωναν ότι είχαν κάνει την παράνομη μέχρι τότε επέμβαση. Αν και η ίδια φοβήθηκε να συνυπογράψει, παρόλο που είχε κάνει έκτρωση στα 22 της, όπως ομολόγησε αργότερα, το θέμα ξεσήκωσε τόσο τις φωνές, ώστε τον Ιανουάριο του 1973 με την ιστορική απόφαση Roe v. Wade το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ νομιμοποίησε την άμβλωση. Ακολούθησαν αμέτρητα άρθρα-κόλαφοι που άνοιγαν τις δημόσιες συζητήσεις για καυτά γυναικεία ζητήματα και οδηγούσαν σε κοινωνικές και νομοθετικές αλλαγές. Η Γκλόρια Στάινεμ, πάντα ήρεμη αλλά αποφασισμένη, τόνιζε ότι ο φεμινισμός δεν είναι απλώς μια σειρά μικρών βελτιώσεων. Είναι μια πραγματική επανάσταση, που «μεταμορφώνει κάθε θεσμό». Στη διάρκεια των επόμενων 15 χρόνων κατά τα οποία έμεινε στη διεύθυνση του περιοδικού, οι διεκδικήσεις των γυναικών στην Αμερική και σε ολόκληρο τον κόσμο άρχισαν να φέρνουν αποτελέσματα. Εως το 2001, οπότε άλλαξε το ιδιοκτησιακό του καθεστώς, η Στάινεμ σχετιζόταν με τη δράση του Ms. Το έντυπο εκδίδεται πλέον κάθε τρίμηνο, έχει site και φυσικά παραμένει «η πιο αξιόπιστη πηγή φεμινιστικών νέων και πληροφόρησης».
Σήμερα, η 91χρονη φεμινίστρια είναι η ζωντανή ενσάρκωση του γυναικείου αγώνα. Εχει δημιουργήσει ή συμμετάσχει σε κάθε είδους διεθνή επιτροπή για όλα τα ζητήματα του φύλου, χωρίς να πολιτευτεί ποτέ. Το 1979 μίλησε πρώτη για τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, μια τακτική που μέχρι τότε ονομαζόταν παραπλανητικά «γυναικεία περιτομή». Πρώτη κατήγγειλε την πορνογραφία ως μέσο αναπαραγωγής της εξουσίας πάνω στις γυναίκες. «Δεν αναφέρομαι στην erotica, τον έρωτα στην τέχνη. Η erotica διαφέρει από το πορνό όσο η αγάπη από τον βιασμό, η αξιοπρέπεια από τον εξευτελισμό, η συντροφικότητα από τη σκλαβιά, η ευχαρίστηση από τον πόνο».
«Η erotica διαφέρει από το πορνό όσο η αγάπη από τον βιασμό, η αξιοπρέπεια από τον εξευτελισμό, η συντροφικότητα από τη σκλαβιά, η ευχαρίστηση από τον πόνο».
Το 1970 μίλησε προφητικά για τους ομόφυλους γάμους, ευχόμενη ένα μέλλον όπου «οι λεσβίες και οι ομοφυλόφιλοι θα έχουν δικαίωμα να ενώνονται σύμφωνα με το νόμο με δεσμεύσεις για αμοιβαία υποστήριξη και κληρονομικά δικαιώματα». Το 2006 εξέδωσε το βιβλίο Doing Sixty & Seventy εξηγώντας πώς είναι να ζεις με πληρότητα όταν η κοινωνία σε θεωρεί αόρατη. Σήμερα η Στάινεμ υπόσχεται ότι δεν θα αφήσει ποτέ τη φλόγα να σβήσει. «Δεν θα εγκαταλείψω τη δάδα μου, αλλά θα τη χρησιμοποιήσω για να ανάψω τις δάδες των άλλων. Διότι αν καθεμιά μας κρατάει από μία δάδα, θα υπάρχει περισσότερο φως». Εχοντας επιβιώσει από έρωτες, γάμους και καρκίνους, απολαμβάνει την κάθε μέρα της στο τριώροφο brownstone σπίτι της στο Άπερ Ιστ Σάιντ.
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας. Από αριστερά και με τη φορά του ρολογιού: Η Γκλόρια Στάινεμ και η Μάγια Αγγέλου γνωρίστηκαν το 1973 σε διαδήλωση στη Νέα Υόρκη μέσω της κοινής τους φίλης Τόνι Μόρισον. Για το άρθρο «A bunny’s tale» (1963) η Γκλόρια κλήθηκε να καταθέσει στο δικαστήριο. Η σχέση της Στάινεμ με την Τζέιν Φόντα ήταν βαθιά και ουσιαστική. Οι δύο εβδομάδες που πέρασε ως Bunny Marie για τις ανάγκες του ρεπορτάζ στο Playboy Club της κόστισαν τη μέχρι τότε καριέρα της. GETTY IMAGES/IDEAL IMAGE, CAMERA PRESS, ALAMY/VISUALHELLAS.GR
