Μπορεί το όνομά της να βρέθηκε πρόσφατα σε πηχυαίους τίτλους ειδήσεων επειδή ένα έργο της («Miss January» 1997) έπιασε την υψηλότερη τιμή σε δημοπρασία για εν ζωή καλλιτέχνιδα, αλλά η Marlene Dumas, που γεννήθηκε το 1953 στη Νότιο Αφρική και τα τελευταία περίπου πενήντα χρόνια ζει και εργάζεται στο Άμστερνταμ, θεωρείται πρωτίστως μια από τις σπουδαιότερες εκπροσώπους της γενιάς της. Μέσα από το εικαστικό ιδίωμά της, με επίκεντρο το ανθρώπινο σώμα, έχει εκφραστεί για θέματα όπως η γέννηση και ο θάνατος, η σεξουαλικότητα, η εξουσία, η ταυτότητα. Έργα της έχουν εκτεθεί σε κορυφαία πολιτιστικά ιδρύματα και χώρους τέχνης όπως το Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), το Musée d’Orsay στο Παρίσι (2021), η Tate Modern στο Λονδίνο (2015), το Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (2014) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (2008).
Η πρώτη της έκθεση λοιπόν σε μουσείο στην Ελλάδα, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο «Marlene Dumas: Cycladic Blues», σε επιμέλεια του Douglas Fogle, που άρχισε στις 5 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως τις 2 Νοεμβρίου 2025, είναι ένα διεθνούς ενδιαφέροντος εικαστικό γεγονός, δεδομένου μάλιστα ότι η ίδια δημιούργησε δύο νέα έργα ειδικά για την έκθεση και έδωσε το «παρών» στο άνοιγμά της (στη συνέντευξη Τύπου, επιπλέον, τίμησε τη Σαπφώ απαγγέλλοντας ένα ποίημά της που θεωρεί ότι σχετίζεται με την τέχνη της).
Ζωγραφικά έργα της από διάφορες περιόδους, από τις αρχές των 90s μέχρι σήμερα -γυναικείες σιλουέτες, πρόσωπα και προσωπεία ανθρώπων και ζώων, πορτρέτα της οικογένειάς της και απεικονίσεις χορευτριών στριπτίζ, πέη και αιδοία και νεκρή φύση από μια εντελώς προσωπική οπτική- συνομιλούν με δεκατέσσερις αρχαιότητες από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης: από τα σχηματικά ειδώλια της ύστερης Νεολιθικής εποχής και τα σχηματοποιημένα μαρμάρινα ειδώλια των Κυκλάδων της Εποχής του Χαλκού μέχρι τα γλυπτά έργα των κλασικών χρόνων και από το Αιγαίο μέχρι την Κύπρο. Οι αρχαιότητες που παρουσιάζονται είτε αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης της Dumas είτε συνδιαλέγονται υπαινικτικά με τις δημιουργίες της τονίζοντας τις πανανθρώπινες και διαχρονικές έννοιες γύρω από τη ζωή, τον έρωτα, τη μητρότητα ή το φύλο.
Ζωγραφικά έργα της από διάφορες περιόδους, από τις αρχές των 90s μέχρι σήμερα, συνομιλούν με δεκατέσσερις αρχαιότητες από τις συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Εμβληματικό αναδεικνύεται εν προκειμένω το ομότιτλο της έκθεσης έργο («Cycladic Blues» 2020), μια σαφής αναφορά της Dumas στα πρωτοκυκλαδικά ειδώλια, πιθανώς ταφικά γλυπτά. Η εικαστικός εστιάζει στην κεφαλή τους δίνοντάς της μια έκφραση με πολλαπλές ερμηνείες, στο φάσμα μεταξύ κωμωδίας και τραγωδίας. Αν θεωρήσουμε το «Cycladic Blues» πένθιμο, η απεικόνιση της θνητότητας είναι πιο ξεκάθαρη σε ένα άλλο έργο που εκτίθεται στον ίδιο χώρο, το «Skull (as a house)» (2007), ένα κρανίο (ως κατοικία της ψυχής) το οποίο μπορεί να προσεγγιστεί είτε σαν αναγεννησιακό memento mori είτε σαν στοιχειωμένο σπίτι αν και όχι με την έννοια των ταινιών τρόμου.
Περίοπτη θέση κατέχουν στην έκθεση οι δύο μνημειώδεις πίνακες που δημιούργησε ειδικά γι’ αυτήν, «Old» και «Phantom Age» (και οι δύο 2025), βασισμένοι σε ένα γλυπτό του 2ου αιώνα π.Χ. («H Ηλικιωμένη Γυναίκα της Αγοράς») που απεικονίζει μια γυναίκα ντυμένη για μια διονυσιακή γιορτή. Το αρχαιοελληνικό έργο-σημείο αναφοράς τούς προσδίδει ένα αισιόδοξο μήνυμα για το πέρασμα του χρόνου: ότι η απόλαυση της ζωής μπορεί να συνεχιστεί και στη λεγόμενη τρίτη ηλικία. «Το να είσαι ηλικιωμένος μπορεί να σε κάνει να νιώθεις άσχημα και κυρίως θλιμμένος» σχολιάζει η Marlene Dumas στον κατάλογο της έκθεσης. «Προς μεγάλη μου χαρά, μου είπαν ότι αυτή η αρχαία κυρία, η μούσα μου, δεν ήταν απλώς μια ηλικιωμένη που έχαιρε σεβασμού, αλλά μια μεγάλη σε ηλικία εταίρα καθοδόν προς τη γιορτή του Διονύσου, του θεού του κρασιού!».
«Προς μεγάλη μου χαρά, μου είπαν ότι αυτή η αρχαία κυρία, η μούσα μου, δεν ήταν απλώς μια ηλικιωμένη που έχαιρε σεβασμού, αλλά μια μεγάλη σε ηλικία εταίρα καθοδόν προς τη γιορτή του Διονύσου, του θεού του κρασιού!».
Η Doumas έχει διανύσει μεγάλη διαδρομή μέσα στον χρόνο αλλά και στην τέχνη, όπως αντιλαμβανόμαστε πιο έντονα από τα παλαιότερα έργα της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, που χρονολογούνται από το 1992. Στο «Helena», ένα πρώιμο δείγμα της ζωγραφικής πρακτικής της, παρουσιάζει ένα πορτρέτο που είναι και δεν είναι της κόρης της, παιδί τότε, δουλεύοντας με μια ελαφρώς αφύσικη παλέτα, από πράσινο, ώχρα, μαύρο και μπλε, με οικονομία μέσων και κινήσεων. Ενώ στην εγκατάσταση δεκαεπτά σχεδίων «Give me the Head of John the Baptist» χρησιμοποιεί ως βάση τη βιβλική ιστορία της Σαλώμης, που χορεύει ερωτικά για να ζητήσει από τον βασιλιά το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή, προκειμένου να μιλήει για την τραγικότητα της συντριβής της παιδικόμορφης αθωότητας από τη βία και την επιθυμία.
Η εξέλιξη της σχέσης της Dumas με την αρχαιοελληνική τέχνη μέσα στα χρόνια επίσης έχει ενδιαφέρον. Η εικαστικός, που έζησε το Απαρτχάιντ στις πρώτες δεκαετίες της ζωής της στο Κέιπ Τάουν, αρχικά αντιπαθούσε τη λεγόμενη κλασική τέχνη, λόγω της οικειοποίησής της από τη ναζιστική Γερμανία. Ωστόσο, όπως αναφέρει σήμερα στον κατάλογο της έκθεσης, «πολύ αργότερα κατάλαβα ότι ο ελληνικός πολιτισμός ήταν επίσης μέρος της κουλτούρας της αντίστασης σε αφρικανικές χώρες, όπως η Νότια Αφρική. Ο Νέλσον Μαντέλα υποδύθηκε τον Κρέοντα στην τραγωδία του Σοφοκλή “Αντιγόνη” στο νησί Ρόμπεν της Νότιας Αφρικής, όπου φυλακίστηκε από το 1964 έως το 1982. Τόσο ο Μαντέλα όσο και άλλοι πολιτικοί κρατούμενοι του καθεστώτος της Νοτίου Αφρικής αναγνώρισαν στην αρχαία τραγωδία τη δική τους εξέγερση και διαμαρτυρία ενάντια στο Απαρτχάιντ».
«Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν επίσης μέρος της κουλτούρας της αντίστασης σε αφρικανικές χώρες, όπως η Νότια Αφρική. Ο Νέλσον Μαντέλα υποδύθηκε τον Κρέοντα στην τραγωδία του Σοφοκλή “Αντιγόνη” στο νησί Ρόμπεν της Νότιας Αφρικής, όπου φυλακίστηκε από το 1964 έως το 1982».
Από εκείνη την αφετηρία έφτασε στο σήμερα, όπουγια τη νέα της έκθεση στο Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης αναφέρει: «Τι προνόμιο είναι στ’ αλήθεια να εκτίθενται τα έργα σου πλάι στην εξαιρετική συλλογή αρχαιοτήτων του. Τα έργα αυτά έχουν διαχρονική ποιότητα, σαν να απελευθερώνονται από τις ανθρώπινες προκαταλήψεις».
Info
«Marlene Dumas: Cycladic Blues», 5 Ιουνίου 2025 μέχρι 2 Νοεμβρίου 2025, Μέγαρο Σταθάτου, Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228321-3, www.cycladic.gr. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: Κλειστά. Τιμές εισιτηρίων (περιλαμβάνουν είσοδο και στις μόνιμες εκθέσεις): 16€ & 12€ μειωμένο. Ξεναγήσεις κοινού: Εισιτήριο ξενάγησης (διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά): 20€ & 16€ μειωμένο. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
Η έκθεση Blues συνοδεύεται από έγχρωμη έκδοση με κείμενα της καλλιτέχνιδας και του Douglas Fogle. Πρόκειται για συνέκδοση των εκδόσεων Roma Publications στο Άμστερνταμ και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
