Το φεστιβάλ ντοκυμαντέρ Beyond Borders στο Καστελλόριζο γιορτάζει φέτος δέκα χρόνια ζωής με ένα αφιέρωμα στο ελληνικό ντοκυμαντέρ και στους δημιουργούς του. Εμπνεύστρια και καλλιτεχνική διευθύντρια από το 2016 είναι η Ειρήνη Σαρίογλου, ιστορικός με διεθνείς σπουδές και πολυετή ενασχόληση με ζητήματα ιστορικής μνήμης. Συνιδρύτρια του Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ) και επιμελήτρια ντοκιμαντέρ που έχουν διακριθεί διεθνώς, η Σαρίογλου έχει καταφέρει να μετατρέψει το μικρό ακριτικό νησί σε σημείο συνάντησης για καλλιτέχνες και θεατές από όλο τον κόσμο. Με αφορμή την επετειακή διοργάνωση (24–31 Αυγούστου 2025), μιλά για το όραμα, τις δυσκολίες και τις συγκινήσεις αυτής της δεκαετίας και για το πώς το Καστελλόριζο έγινε ιδανικό σκηνικό για έναν θεσμό που κοιτάζει σταθερά πέρα από τα σύνορα.
Το φεστιβάλ Beyond Borders γιορτάζει φέτος τα 10 του χρόνια. Ποια ήταν η αφετηρία αυτής της προσπάθειας και πώς εξελίχθηκε μέσα στη δεκαετία;
Το Beyond Borders κλείνει τα 10 του χρόνια και γιορτάζει 24-31 Αυγούστου 2025 με μια έκδοση αφιερωμένη στο ελληνικό ντοκιμαντέρ και τους Έλληνες δημιουργούς ταινιών τεκμηρίωσης. Το Φεστιβάλ φέτος είναι επετειακό, γι’ αυτό κρύβει ωραίες εκπλήξεις περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά. Για να φτάσουμε έως εδώ χρειάστηκε πολύς κόπος, αφοσίωση και κυρίως δυνατή πίστη στο όραμά μας. Ένα όραμα που μας κινητοποιούσε και μας κρατούσε σε εγρήγορση. Το Φεστιβάλ εξελίχθηκε και μεγάλωσε σε ποιότητα όλα αυτά τα χρόνια. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως φέτος λάβαμε 907 ταινίες από 92 χώρες! Εκείνο όμως που παραμένει ίδιο είναι η εμμονή μας στην ποιότητα και στην ουσία. Ίσως γι’ αυτό οι ξένοι και οι Έλληνες φίλοι του Beyond Borders το χαρακτηρίζουν «boutique» και «χειροποίητο», επειδή ακριβώς στήνεται με πολύ μεράκι και φροντίδα, χωρίς να συμβαίνει τίποτα διεκπεραιωτικά. Κοιτάζοντας πίσω νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη. Για τους αφοσιωμένους συνεργάτες, τους σπουδαίους δημιουργούς, τους ταλαντούχους καλλιτέχνες, τους ακούραστους εθελοντές και τους επίσημους αξιωματούχους και χορηγούς, που αφουγκράστηκαν το νόημα του πολύπλοκου πολιτιστικού μας εγχειρήματος και συνεχίζουν να μας στηρίζουν ενεργά στο σήμερα. Σήμερα που το Beyond Borders είναι κάτι παραπάνω από μια πολιτιστική διοργάνωση. Είναι ένα διεθνές φεστιβάλ ντοκιμαντέρ που τολμά να δίνει βήμα σε «φωνές», που δεν έχουν τρόπο να ακουστούν…και μέσα από αυτές τις «φωνές» δημιουργούνται γέφυρες πολιτισμού που αφορούν πανανθρώπινες αξίες. Αξίες που μιλούν για αλληλεγγύη, ειρήνη, δικαιοσύνη, ελευθερία, ισότητα, αξιοπρέπεια κ.ά.
Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά το Καστελλόριζο και ποια η συμβολική και ουσιαστική του σημασία ως τόπος φιλοξενίας ενός τέτοιου Φεστιβάλ;
Για εμένα προσωπικά το Καστελλόριζο είναι ένας τόπος που συνδέεται με τα νεανικά μου βιώματα και τις μνήμες μου. Το 1991 ήρθα πρώτη φορά στο νησί με την οικογένειά μου, αμέσως μετά τον θρίαμβο του, θρυλικού πλέον, Mediterraneo του Gabriele Salvatores, που κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας. Μείναμε. Και κάπως έτσι, κάθε καλοκαίρι μου από τότε το περνούσαμε εκεί. Έχω χαρτογραφήσει κάθε σοκάκι, κάθε πέτρα. Αγαπώ το Καστελλόριζο για πολλούς λόγους, μα κυρίως για την αίσθηση γαλήνης που προσφέρει. Αυτή η αίσθηση, που δεν περιγράφεται παρά μόνο βιώνεται, ήταν που με έπεισε πως το νησί είναι η ιδανική τοποθεσία για το Beyond Borders. Το Καστελλόριζο δεν είναι απλώς ένας τόπος με φυσική ομορφιά, αλλά ένας τόπος μνήμης, γεμάτος συμβολισμούς. Οι Καστελλοριζιοί τιμούσαν τις τέχνες και τα γράμματα και συνδέονταν άρρηκτα με την Ιωνία και τη Λυκία της Μικράς Ασίας. Αυτή η πλούσια ιστορία, η πολιτιστική δυναμική και η γεωστρατηγική θέση του νησιού το καθιστούν μοναδικό και κατάλληλο για ένα φεστιβάλ, που όπως μαρτυρά το όνομά του, ταξιδεύει πέρα από τα σύνορα- κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Οι ξένοι και οι Έλληνες φίλοι του Beyond Borders το χαρακτηρίζουν «boutique» και «χειροποίητο», επειδή ακριβώς στήνεται με πολύ μεράκι και φροντίδα, χωρίς να συμβαίνει τίποτα διεκπεραιωτικά
Πώς βιώνετε τον ρόλο της καλλιτεχνικής διευθύντριας; Τι σας κινητοποιεί και τι σας δυσκολεύει περισσότερο;
Ως Καλλιτεχνική Διευθύντρια και Πρόεδρος του Φεστιβάλ νιώθω έντονο το αίσθημα της ευθύνης. Οφείλω να βρίσκομαι συνεχώς σε επαγρύπνηση και να συντονίζω όλη την ομάδα, βρίσκοντας λύση σε κάθε πιθανό εμπόδιο. Επί της ουσίας εργάζομαι σκληρά και με πλήρη αφοσίωση για το Φεστιβάλ. Ευτυχώς όμως έχω για συνοδοιπόρους μου τους ικανούς συνεργάτες μου και πορευόμαστε μαζί στον ίδιο δρόμο υπηρετώντας την ουσία και την Τέχνη.
Ποια είναι για εσάς η πιο συγκινητική ή καθοριστική στιγμή στην πορεία του φεστιβάλ μέχρι σήμερα;
Όλη αυτή τη δεκαετία το Φεστιβάλ μας έχει χαρίσει αμέτρητες αξέχαστες στιγμές. Πολύ συγκινητικά θεωρώ τα δύο πρώτα Φεστιβάλ, τα οποία πρόλαβε να ζήσει η αείμνηστη φιλόλογος μητέρα μου, Καίτη Σαρίογλου- Αραϊτζοπούλου. Στάθηκε στήριγμα και μας βοήθησε ποικιλοτρόπως. Της χρωστάω πολλά. Καταλήγω λοιπόν πως τα πρόσωπα είναι που καθορίζουν τις στιγμές. Πολύ σημαντικό πρόσωπο είναι και ο Michel Noll, συνδιοργανωτής και πλέον φίλος, που στηρίζει πολλά χρόνια το Beyond Borders προσδίδοντάς του τον διεθνή του χαρακτήρα. Το φετινό σλόγκαν μας είναι «η μνήμη υφαίνει το μέλλον». Όλα λοιπόν τα πρόσωπα των συνεργατών, συντελεστών και συμμετεχόντων του Φεστιβάλ, από την αρχή το 2016 έως σήμερα αποτελούν το καθένα ξεχωριστά μια κλωστή στο υφαντό που δημιουργείται από κοινού τιμώντας το παρελθόν και και έχοντας όραμα για το μέλλον…
Η φετινή διοργάνωση είναι αφιερωμένη στο ελληνικό ντοκιμαντέρ. Τι σηματοδοτεί αυτή η επιλογή και γιατί θεωρείτε ότι ήταν η κατάλληλη χρονιά για ένα τέτοιο αφιέρωμα;
Μέσα σε όλα τα χρόνια ύπαρξής του το Beyond Borders έχει τιμήσει πολλές χώρες και έχει δώσει την ευκαιρία να ειπωθούν ιστορίες από τα πέρατα της γης. Το Φεστιβάλ επιδιώκει κάθε χρόνο την επαφή με άλλες κουλτούρες και οπτικές. Ωστόσο, η φετινή επετειακή έκδοση θελήσαμε να αφιερωθεί στην Ελλάδα και στους Έλληνες δημιουργούς, οι οποίοι με λίγα μέσα, αλλά τεράστιο ταλέντο κατορθώνουν να λάβουν μια θέση στο εγχώριο και παγκόσμιο κινηματογραφικό γίγνεσθαι. Μια σημαντική δράση που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ είναι το Co-Production Forum, όπου μια ομάδα εκλεκτών κινηματογραφιστών, σκηνοθετών, σεναριογράφων και παραγωγών από όλο τον κόσμο μοιράζονται τις εμπειρίες τους από τη δημιουργία ταινιών τεκμηρίωσης και σχεδιάζουν τουλάχιστον ένα ντοκιμαντέρ στο πλαίσιο συμπαραγωγής. Η δράση αυτή έχει αποδώσει ήδη καρπούς και νομίζω πως θα συνεχίσει να προσφέρει πρακτική και ηθική υποστήριξη σε έμπειρους καλλιτέχνες. Εύχομαι Έλληνες καλλιτέχνες να αδράξουν την ευκαιρία και να επωφεληθούν, όσο το περισσότερο είναι εφικτό.
Το φετινό σλόγκαν μας είναι «η μνήμη υφαίνει το μέλλον»
Πώς επιλέχθηκαν οι ταινίες του φετινού Πανοράματος; Ποια κοινά χαρακτηριστικά συνδέουν τις επιλογές σας;
Το Φεστιβάλ διαθέτει τρεις σκηνές προβολών. Τη σκηνή του κυρίως διαγωνιστικού τμήματος, όπου θα προβληθούν και διαγωνιστούν φέτος 42 ταινίες (μεγάλου και μεσαίου μήκους), εκ των οποίων οι 35 αποτελούν ελληνική, διεθνή και παγκόσμια πρεμιέρα. Τη σκηνή του μicro διαγωνιστικού τμήματος, το οποίο περιλαμβάνει 24 ταινίες μικρού μήκους (ανάμεσά τους 3 ελληνικές παραγωγές), ενώ ως τρίτη σκηνή προβολών- εκτός διαγωνιστικού προγράμματος- θα υπάρχει η σκηνή του Πανοράματος, η οποία θα φιλοξενεί καθημερινά κινηματογραφικά αφιερώματα και ταινίες τεκμηρίωσης με δυνατό αποτύπωμα. Το φετινό Πανόραμα έχει ως κεντρικό άξονα το αφιέρωμα στο ελληνικό ντοκιμαντέρ. Οκτώ έργα καταξιωμένων αλλά και νέων, πολλά υποσχόμενων δημιουργών θα προβληθούν παρουσιάζοντας την πορεία του ελληνικού ντοκιμαντέρ μέσα στον χρόνο. Τα κοινά χαρακτηριστικά των ταινιών τεκμηρίωσης που επιλέγουμε είναι το ιστορικό ή κοινωνικοπολιτικό τους θεματικό περιεχόμενο και η εστίασή τους σε πανανθρώπινες αξίες.
Το φεστιβάλ συνεργάζεται με σημαντικούς διεθνείς οργανισμούς (BBC, ARTE, ZDF κ.λπ.). Πώς επηρεάζουν αυτές οι συνεργασίες την ποιότητα, την απήχηση αλλά και την ευθύνη του Beyond Borders;
Είμαστε πραγματικά ευγνώμονες για τις συνεργασίες μας με σπουδαίους διεθνείς οργανισμούς, όπως ΡΑΙ, ΤVS, BBC, ARTE, ZDF, FIPRESCI κ.ά Mας χαροποιεί ιδιαίτερα και μας τιμά το γεγονός πως οι εκπρόσωποι των φορέων αυτών ξεχωρίζουν το Beyond Borders ανάμεσα σε άλλα κινηματογραφικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο και συνεχίζουν σταθερά να μας στηρίζουν και να μας εμπιστεύονται. Γίνονται ένα με την ομάδα και ολόκληρη τη διοργάνωση συμμετέχοντας ενεργά μέσω παρουσιάσεων και επιμορφωτικών εργαστηρίων, πάντα δωρεάν για το κοινό. Αυτή η έμπρακτη υποστήριξη και η παρουσία μας ενθαρρύνει και μας τονώνει για να συνεχίσουμε με ακόμα μεγαλύτερη θέληση…
Ένας ηλικιωμένος Καστελλοριζιός από τη μια και ένα κατάξανθο παιδί από την άλλη θα κάθονται αναπαυτικά στις καρέκλες σκηνοθέτη προσηλωμένοι αναμένοντας να ξεκινήσει η πρώτη ταινία τεκμηρίωσης της βραδιάς
Πιστεύετε πως το ντοκιμαντέρ μπορεί να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στην κοινωνική και πολιτική συνείδηση των πολιτών; Αν ναι, πώς;
Γενικότερα ο κινηματογράφος έχει απεριόριστη δύναμη και απήχηση. Οι ταινίες τεκμηρίωσης όμως διαφέρουν από μια απλή ταινία που προκαλεί συναισθήματα ή πληροφορεί. Ο στόχος του ντοκιμαντέρ δεν περιορίζεται μονάχα στη δομή και αφήγηση μιας πλοκής, ούτε στη δεξιοτεχνία της σκηνοθεσίας. Αντιθέτως, το ντοκιμαντέρ επιδιώκει να προβληματίσει, να αφυπνίσει, να εμπνεύσει, να κινητοποιήσει το κοινό θέτοντας σχετικά τεκμήρια. Στοχεύει στην διάπλαση συνειδήσεων και την διεύρυνση της ανθρώπινης οπτικής για ένα καλύτερο και πιο ελπιδοφόρο μέλλον. Νομίζω πως ναι…, οι ταινίες τεκμηρίωσεις διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνική και πολιτική ζωή των πολιτών και έχουν μεγάλη σημασία.
Τι οραματίζεστε για το Beyond Borders τα επόμενα 10 χρόνια; Υπάρχουν νέες κατευθύνσεις ή θεματικές που θα θέλατε να διερευνήσετε;
Το ένα όνειρο γεννά το επόμενο… Το αρχικό μας όνειρο πραγματοποιήθηκε. Το Beyond Borders αποτελεί πλεόν θεσμό με έδρα το Καστελλόριζο. Σήμερα σκοπός μας είναι να ταξιδέψει σ’ όλο τον κόσμο. Οι βραβευμένες ταινίες του Φεστιβάλ ταξιδεύουν ήδη στην ταινιοθήκη της Ελλάδος στην Αθήνα και στο SinemaTek, την τουρκική ταινιοθήκη στην Κωνσταντινούπολη. Ευχόμαστε για ένα μεγαλύτερο και διαρκές άνοιγμα στον κόσμο…
Αν σας ζητούσα να κλείσουμε αυτή την κουβέντα με μια εικόνα, ποια θα ήταν αυτή;
Η εικόνα απεικονίζει την κεντρική σκηνή προβολών του Φεστιβάλ στο Καστελλόριζο ένα ήσυχο δειλινό του Αυγούστου. Εκεί, ένας ηλικιωμένος Καστελλοριζιός από τη μια και ένα κατάξανθο παιδί από την άλλη θα κάθονται αναπαυτικά στις καρέκλες σκηνοθέτη προσηλωμένοι αναμένοντας να ξεκινήσει η πρώτη ταινία τεκμηρίωσης της βραδιάς… Μια εικόνα που συμβολίζει πολλά…
