Τον Οκτώβριο συνέβη κάτι πολύ ενδιαφέρον που ίσως να μην ακούσατε στα media. Σε ένα από τα Προγεύματα Εργασίας του ΔΙΚΤΥΟΥ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, του οποίου ηγείται η Αννα Διαμαντοπούλου, κεντρική ομιλήτρια ήταν η απερχόμενη υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας και πρώην επίτροπος της Ε.Ε. Μάργκοτ Βάλστρεμ. Δύο είναι οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να ξέρεις τη Βάλστρεμ. Ο πρώτος είναι τα κότσια της να μιλήσει δημόσια για την κατάσταση των γυναικών στη Σαουδική Αραβία, με αποτέλεσμα να διακοπούν οι σχέσεις των δύο χωρών (οι Σουηδοί βιομηχανοι όπλων δεν πρέπει να χάρηκαν καθόλου). Ο δεύτερος λόγος είναι το μανιφέστο της για τη «Φεμινιστική Εξωτερική Πολιτική», διότι, όπως πιστεύει η πρώην υπουργός, το να αγωνιζόμαστε για την ισότητα των φύλων δεν έχει νόημα εάν δεν το εφαρμόζουμε και στην εξωτερική πολιτική μας. Ανάμεσα στους διεθνείς πολιτικούς, πρεσβευτές, ακαδημαϊκούς και εκπροσώπους των ΜΜΕ που ήταν παρόντες εκείνο το πρωινό στην Αθήνα, ήταν και το Marie Claire. Οχι εγώ συγκριμένα, καθώς εδώ και μερικά χρόνια ζω και εργάζομαι στην πατρίδα της Μάργκοτ Βάλστρεμ -πιθανόν γι’ αυτό και μου ανατέθηκε να εξηγήσω το πώς η Σουηδία φαίνεται να είναι πρωτοπόρος σε θέματα ισότητας. Από τη σύνθεση του Σουηδικού Κοινοβουλίου (45% γυναίκες, εκεί μάλλον μπορούσαν να βρουν γυναίκες που να «ενδιαφέρονται για την πολιτική», όχι όπως εδώ που καταπώς φαίνεται έψαχναν με το φακό αλλά οι Ελληνίδες «δεν ενδιαφέρονται») μέχρι τη δύναμη που δίνει η σουηδική κοινωνία σε μικρά κορίτσια σαν την Γκρέτα. Τη δύναμη να είναι ο εαυτός τους και τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο.
Αυτή τη στιγμή η Σουηδία είναι πρώτη στην ισότητα των δύο φύλων για άλλη μία χρονιά σύμφωνα με το Gender Equality Index: υποθέτοντας πως η «τέλεια ισότητα» είναι το 100, η Σουηδία αυτή τη στιγμή έχει σκορ 83,6. Η Ελλάδα, πάλι, είναι τελευταία στην Ευρώπη μαζί με την Ουγγαρία, με σκορ κάτω από 52 (ρίχνουμε τον μέσο όρο της ηπείρου, το λες και κατόρθωμα). Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Είναι κάτι στο νερό; Φταίνε όλα αυτά τα ζαχαρωτά που καταναλώνουν όλοι οι Σουηδοί κάθε Σάββατο με θρησκευτική ευλάβεια; (Εχει και όνομα το φαινόμενο, το λένε Lördagsgodis, τα «γλυκά του Σαββάτου».) Ή μήπως είναι πιο φεμινιστές εκεί στο Βορρά επειδή «έχουν λύσει τα βασικά τους προβλήματα επιβίωσης και μπορούν να ασχολούνται με τέτοια δευτερεύοντα θέματα»;
Θα σας πω. Όταν μετακόμισα στη Σουηδία πέρυσι, έψαχνα έναν τρόπο να γνωρίσω καλύτερα τη χώρα που διάλεξα για νέα πατρίδα. Για λόγους που δεν έχουν να κάνουν και τόσο με αυτό το άρθρο, αλλά έχουν απολύτως να κάνουν με το πόσο Ερμιόνη Γκρέιντζερ είμαι, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα είναι να σπουδάσω έναν χρόνο Nordic Studies σε ένα από τα εδώ πανεπιστήμια. Σε αυτό το πρόγραμμα σπουδών, λοιπόν, έμαθα πολλά ενδιαφέροντα για τη Σουηδία (και τις σκανδιναβικές χώρες εν γένει) που εξηγούν το «μυστήριο» του φεμινισμού και της κοινωνικής ισότητας. Εξηγούν μέχρι και το φαινόμενο Greta Thunberg. Μη σας πω και τους ΑΒΒΑ.
Ο πρώτος παράγοντας είναι η θρησκεία, ή μάλλον η έλλειψή της στην καθημερινότητα. Οι Σουηδοί, όπως και οι υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, είναι προτεστάντες – για την ακρίβεια λουθηρανοί. Σε αντίθεση με τον καθολικισμό και -σε ακόμα μεγαλύτερη αντίθεση- με την ορθοδοξία, ο λουθηρανισμός πιστεύει πως η Εκκλησία εν γένει δεν πρέπει να παίζει τόσο μεγάλο ρόλο στην κοινωνία. Ότι ο καθένας μας μόνος του οφείλει να βρει και να δημιουργήσει μια σχέση με το Θεό και πως οι πιο σημαντικές αξίες είναι η σκληρή δουλειά και το να συνεισφέρεις δίκαια στην κοινωνία και να πληρώνεις τους φόρους σου γιατί κανένας δεν είναι πιο σημαντικός από τον άλλο. Ωπα, ώπα. Φτάσαμε εδώ σε ένα πολύ κομβικό σημείο: εξαιτίας αυτής της ανάγκης για ισότητα, η φορολογία στις σκανδιναβικές χώρες είναι δημόσια δεδομένα εδώ και τουλάχιστον 100-200 χρόνια. (Όλοι μπορούν, με ένα κλικ ή ένα τηλεφώνημα, να μάθουν πόσους φόρους πλήρωσες φέτος αν είσαι Σουηδός ή Νορβηγός πολίτης.) Κι αφού, λοιπόν, όλα ήταν ανοιχτά και όλοι έβλεπαν ότι όλοι συνεισέφεραν δίκαια, δημιουργήθηκε μια σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους ανθρώπους και το κράτος. Το σκανδιναβικό μοντέλο, για το οποίο μίλησε η Μάργκοτ Βάλστρεμ, πρόκειται για ένα μοντέλο που δίνει έμφαση στο welfare state: το κράτος παρέχει για τους πολίτες, από επιδόματα μέχρι άδειες και παροχές υγείας, παιδείας και ανάπτυξης.
Δεν ξέρω αν κρατάτε σκορ ως εδώ: η Εκκλησία δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις των ανθρώπων (η ιδέα πως η Εκκλησία είναι μέρος του κράτους θα προκαλούσε τρόμο στους Σουηδούς), όλοι θεωρούνται ίσοι και πρέπει να συνεισφέρουν ισότιμα και το κράτος παρέχει για τους πολίτες. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κάποιος γιατί το κίνημα του φεμινισμού στη Σουηδία ξεκίνησε νωρίτερα από όλα στην Ευρώπη. Από τον 17ο αιώνα ακόμα, οι αρχές του φεμινισμού ήταν θέμα συζήτησης στους σουηδικούς κοινωνικούς κύκλους και η χειραφέτηση των γυναικών ξεκίνησε το 1718. Το 1862 οι γυναίκες στη Σουηδία είχαν ήδη υψηλότερα ποσοστά μόρφωσης από πολλές άλλες στην Ευρώπη – και οι ανύπαντρες γυναίκες στη Σουηδία έγιναν οι πρώτες παγκοσμίως που απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου σε τοπικές εκλογές. Το 1921, οι γυναίκες στη Σουηδία μπορούσαν πλέον να ψηφίζουν σε όλες τις εκλογές, ακριβώς όπως οι άντρες (στην Ελλάδα περιμέναμε 30 χρονάκια ακόμα, ως το 1952, για να σιγουρευτούμε ότι είναι καλή ιδέα).
Στο κοκτέιλ του σουηδικού φεμινισμού έχουμε, λοιπόν, έως τώρα τα εξής συστατικά: αποχή θρησκείας από τον δημόσιο λόγο, υψηλή μόρφωση, πίστη στη δύναμη του κράτους να καλυτερεύει τις ζωές των ανθρώπων και δικαίωμα ψήφου νωρίς-νωρίς. Ολα αυτά, όμως, πιθανότατα δεν θα είχαν φέρει τα εντυπωσιακά αποτελέσματα που βλέπουμε σήμερα, χωρίς ακόμα ένα συστατικό-έκπληξη.
Δεν θέλω να σας σοκάρω, αλλά αυτό το συστατικό-έκπληξη στη Σουηδία ήταν ο Σοσιαλισμός.
Από το 1914, οι Σουηδοί Σοσιαλδημοκράτες, το κόμμα παρεμπιπτόντως στο οποίο ανήκει και η Μάργκοτ Βάλστρεμ, είναι το μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, γιατί οι τελευταίες εκλογές εδώ ήταν ένα μπάχαλο). Με εξαίρεση τρεις περίπου τετραετίες, οι Σουηδοί Σοσιαλδημοκράτες ήταν σταθερά κυβέρνηση της χώρας από το 1932 έως σήμερα (οποιαδήποτε αστεία για ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. να έχουν εσαεί την εξουσία, όπως καταλαβαίνετε, ωχριούν μπροστά στα 80 χρόνια πολιτικό μονοπώλιο των Σουηδών). Και από το 1932 έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70, μία από τις προτεραιότητες των Σοσιαλδημοκρατών ήταν η αναβάθμιση της εργατικής τάξης – και κατ’ επέκταση, των γυναικών. Η εξίσωση ήταν απλή: εφόσον ήθελαν μια κοινωνία με ίσα δικαιώματα, έπρεπε να βρεθεί τρόπος οι γυναίκες να μπορούν να δουλεύουν στα εργοστάσια με την ίδια ευκολία που δούλευαν οι άντρες, για να προοδεύσει η οικονομία. Οπότε το κράτος έδωσε έμφαση στη δημιουργία παιδικών σταθμών, που θα κρατούσαν τα παιδιά ώστε να μπορούν οι μητέρες να εργάζονται, αλλά και στην παραχώρηση γονεϊκής άδειας και στους δύο γονείς, ώστε να μπορούν να μοιράζονται την ευθύνη του μεγαλώματος των παιδιών. Α, και φυσικά το γεγονός ότι η Σουηδία ήταν μια σοσιαλιστική κοινωνία χωρίς πίεση από τη θρησκεία έκανε τις γυναίκες να αγχώνονται λιγότερο για το αν θα «μείνουν στο ράφι» απ’ ό,τι εδώ – και τους άντρες να τις αντιμετωπίζουν ως ισότιμους παρτενέρ και όχι σαν καμαριέρες-τροφούς των παιδιών τους. Αν δεν έχετε κάνει βόλτα σε κάποια σουηδική πόλη να δείτε μιλιούνια πατεράδες να σπρώχνουν τα καροτσάκια των παιδιών τους συζητώντας και γελώντας μεταξύ τους σαν να είναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο (guess what, είναι), σας προτείνω να το κάνετε άμεσα. Μπας και αποκατασταθεί η πίστη σας στην ανθρωπότητα, όπως μου συνέβη εμένα.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Είναι μια μέθοδος δουλειάς και προοπτικής κατά την οποία οι σουηδικές υπηρεσίες εξωτερικής πολιτικής αγωνίζονται ώστε να δυναμώσουν τα τρία «R» για τα κορίτσια και τις γυναίκες: «Rights» (δικαιώματα), «Representation» (εκπροσώπηση) και «Resources» (Πόροι). Σε αυτά προστίθεται ένα τέταρτο «R», το Reality, η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν.
Η πολιτική εγκαινιάστηκε το 2014 για να αντιμετωπίσει τις διακρίσες και τη συστηματική καταπίεση που ακόμη υφίστανται αμέτρητες γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Αφετηρία είναι το γεγονός ότι η ισότητα των φύλων είναι βασική για την επιτυχημένη διακυβέρνηση και την εξασφάλιση ειρήνης, ασφάλειας και βιώσιμης αναπτυξης. Γι’ αυτό επιδιώκει τη μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στις διαδικασίες αποφάσεων και στη χάραξη προτεραιοτήτων και τοποθέτησης πόρων σε καιρό ειρήνης και σε καιρό πολέμου.
«Η φεμινιστική εξωτερική πολιτική δεν είναι γυναικείο θέμα. Είναι θέμα ειρήνης και ασφάλειας», λέει η Μάργκοτ Βάλστρεμ, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας. (αριστερά) Η ίδια, με την Αννα Διαμαντοπούλου, πρόεδρο του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, μετά την ομιλία της στην Αθήνα τον Οκτώβριο. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ διαδηλώνει ενάντια στην αδιαφορία για την κλιματική αλλαγή.
Από το τεύχος Δεκεμβρίου
