Εναποθέσαμε πολλές ελπίδες στην υπόσχεση «πώς να κάνεις καριέρα από τον πάγκο της κουζίνας σου», δεν λάβαμε όμως υπόψη ότι στη ζούγκλα της gig economy είμαστε και πάλι το ασθενέστερο φύλο. Ζήσαμε την ανατολή της gig απασχόλησης ως το δώρο του θεού της τεχνολογίας στις γυναίκες γιατί μας προσέφερε τη δυνατότητα για ευκαιριακή εργασία για να την προσαρμόσουμε στα ωράρια των υποχρεώσεών μας, να κερδίσουμε χρήματα από τον ελεύθερο χρόνο μας ή να διευρύνουμε τον επαγγελματικό μας ορίζοντα. Τώρα όμως διαπιστώνουμε ότι αυτός μπορεί να γίνει άλλος ένας τρόπος να καθηλωνόμαστε σε βοηθητικούς ρόλους.
Gig χαρακτηρίζεται κάθε εργασία μερικής απασχόλησης που ανατίθεται μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Δάσκαλοι, κειμενογράφοι, μεταφραστές, γραφίστες, φωτογράφοι, προγραμματιστές, διαφημιστές, πρότζεκτ μάνατζερ, μαρκετίστες, δημιουργοί περιεχομένου, ψυχολόγοι, μέχρι και ντελίβερι, μπέιμπι σίτερ και περιπατητές σκύλων βρίσκουν δουλειά μέσα από τις εφαρμογές. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, περισσότεροι από 163 εκαττομύρια επαγγελματίες στον κόσμο κερδίζουν εισόδημα χάρη σε αυτές τις πλατφόρμες. Για τις γυναίκες, η gig οικονομία παρουσιάστηκε ως η ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις δεξιότητές τους σε μια αγορά όπου θεωρητικά το φύλο δεν παίζει ρόλο και οι προσλήψεις γίνονται με τη βοήθεια του αλγόριθμου. Στην πράξη, ωστόσο, αποδεικνύεται ότι οι όροι αυτού του παιχνιδιού είναι πιο σκληροί για εκείνες. Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη αγορά δεν υπάγεται στις νομοθεσίες που ισχύουν σε κάθε χώρα και προστατεύουν τους εργαζομένους, αλλά εφαρμόζει τους κανόνες της εκάστοτε πλατφόρμας. Ακόμα δηλαδή κι αν στην Ελλάδα η ισότητα των μισθών ανάμεσα στα δύο φύλα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη, το παγκόσμιο σύστημα λειτουργεί χωρίς σύνορα.
«Στην gig economy το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων φτάνει στο 30%, δηλαδή είναι ακόμη μεγαλύτερο από εκείνο στις παραδοσιακές αγορές εργασίας, όπου αγγίζει το 20%», λέει η οικονομολόγος δρ Ελίζα Στέντσχορ από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Οικονομικής Έρευνας του Μάνχαϊμ. «Μελετώντας στοιχεία από 23.000 online εργαζομένους διαπιστώσαμε ότι τρεις παράγοντες εξηγούν αυτή τη διαφορά στις αποδοχές: τα προσωπικά προσόντα, τα είδη έργων για τα οποία κάνουν αίτηση οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες και οι ωριαίες αμοιβές που ζητούν. Επίσης, κάθε φύλο χρησιμοποιεί διαφορετικά τις διαδικτυακές πλατφόρμες ελεύθερης εργασίας. Οι γυναίκες είναι υποεκπροσωπημένες σε πιο καλοπληρωμένες κατηγορίες gig και υπερεκπροσωπημένες σε χαμηλότερα αμειβόμενους τομείς. Το αποτέλεσμα είναι χαμηλότερα εισοδήματα και μεγαλύτερη ανασφάλεια».
Η μελέτη δείχνει ότι οι γυναίκες υποβάλλουν συχνότερα αιτήσεις για έργα που απαιτούν χαμηλότερα αμειβόμενα προσόντα, όπως συγγραφή, επιμέλεια και μετάφραση κειμένων. Αντίθετα, συμμετέχουν πολύ λιγότερο σε τομείς όπως η πληροφορική, η επιστήμη δεδομένων ή η μηχανική, που προσφέρουν υψηλότερες αμοιβές. Επίσης, δίνουν προτεραιότητα στην ασφάλεια έναντι των υψηλών αποδοχών. Τείνουν να αναζητούν μόνιμη εργασία που ίσως πληρώνει λιγότερα από τις πιο περιστασιακές και πιο καλοπληρωμένες που κυνηγούν οι άνδρες. Φαίνεται όμως ότι η μισθολογική κατωτερότητα έχει περάσει στο DNA μας αφού η έρευνα έδειξε ότι και οι απαιτήσεις μας είναι πιο περιορισμένες. Όταν έπρεπε να απαντήσουν στην ερώτηση «τι αμοιβή ζητάτε για τη συγκεκριμένη εργασία;», εκείνες έδιναν μια εκτίμηση κατά 10% έως 15% μικρότερη από αυτή των ανδρών για το ίδιο έργο. Τα στερεότυπα του φύλου αναπαράγονται στις πλατφόρμες της ψηφιακής εργασίας όπου οι δουλειές εξακολουθούν να διαχωρίζονται σε ανδρικές και γυναικείες. Έτσι, ακόμα κι αν μια γυναίκα έχει τα ίδια προσόντα με έναν άνδρα, μπορεί να μην προσληφθεί για μια θέση που θεωρείται «ανδρική». Αντίθετα, έχει περισσότερες πιθανότητες να προσληφθεί στις θέσεις που θεωρούνται «γυναικείες». Καθώς η τελική επιλογή του κατάλληλου υποψηφίου γίνεται από ανθρώπινο χέρι, είναι πιο πιθανό να προσληφθεί ο άνδρας στη θέση του τεχνικού ή του μηχανικού.
Διεθνής καριέρα με βάση την Πτολεμαΐδα
Αν είσαι ψυχολόγος που μένει στην Πτολεμαΐδα το 2008, είναι βέβαιο ότι δεν θα έχεις πολλές συνεδρίες. Βλέπεις κάποιους πελάτες και online, αλλά έτσι δεν μπορείς να κάνεις καριέρα. Η Σοφία Εφραιμίδου, αποφασισμένη να κυνηγήσει τα όνειρά της, άρχισε να εργάζεται σε μια πλατφόρμα ως υπεύθυνη ηλεκτρονικών προσλήψεων. Μέσα σε τρία χρόνια έγινε Senior Recruiter σε μία από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες επιλογής προσωπικού παγκοσμίως, την Upwork, με 18 εκατομμύρια χρήστες, χωρίς ποτέ να φύγει από το σπίτι της. Σήμερα είναι διευθύντρια Ανθρώπινου Δυναμικού στην ελληνική εταιρεία λογισμικού Netdata. Η ίδια μας εξηγεί ότι γίνεται προσπάθεια να αποφεύγονται οι φυλετικές διακρίσεις και ότι οι κανονισμοί των εταιρειών είναι πολύ αυστηροί σε θέματα σεξουαλικής ή άλλης παρενόχλησης. «Έχουν αναφερθεί περιστατικά όπου ο εργοδότης ζητάει από μια online εργαζόμενη να είναι πιο ευγενική ή πιο περιποιημένη, αλλά τέτοιες συμπεριφορές σημαίνουν διακοπή της συνεργασίας τους με την πλατφόρμα».
Ωστόσο, στον κόσμο της gig economy οι εργοδότες έχουν ένα επιπλέον μέσο εκβιασμού στα χέρια τους: την κακή κριτική. Βαθμολογώντας άσχημα έναν εργαζόμενο, τον αποκλείουν από μελλοντικές δουλειές και τον εμποδίζουν να αυξήσει το κασέ του στην επόμενη εργασία του. Ο Αλ Τζέιμς, καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, εξηγεί ότι οι εργοδότες-πελάτες έχουν σημαντική δύναμη απέναντι στους ελεύθερους συνεργάτες, κυρίως λόγω των συστημάτων αξιολόγησης που επηρεάζουν τους αλγόριθμους διαχείρισης των εργαζομένων. Αυτοί οι αλγόριθμοι συχνά δεν είναι διαφανείς και είναι σύνηθες οι εργαζόμενοι να «τιμωρούνται» επειδή απέρριψαν πολλές δουλειές ή συγκέντρωσαν χαμηλές αξιολογήσεις. Τα συστήματα αυτά δεν είναι αμερόληπτα.
Η Κατερίνα, Ελληνίδα μεταφράστρια που ζει στο Αμβούργο, όταν γέννησε το δεύτερο παιδί της, ξεκίνησε να προσφέρει τις υπηρεσίες της σε μία πλατφόρμα ώστε να μπορεί να δουλεύει από το σπίτι. Παρατήρησε ότι κάποιοι άνδρες πελάτες εκνευρίζονταν όταν άκουγαν παιδικές φωνούλες ή την έβλεπαν με το μωρό στην αγκαλιά κατά τη διάρκεια βιντεοκλήσεων. «Νόμιζα ότι ήταν απλώς η εντύπωσή μου, μέχρι που έλαβα μια πολύ αρνητική κριτική στο προφίλ μου για “αντιεπαγγελματική συμπεριφορά” και ότι δεν ήμουν συγκεντρωμένη σε μια συνεδρία ενημέρωσης. Το αποτέλεσμα ήταν να πέσουν οι αμοιβές μου κάτω από ένα συγκεκριμένο ποσό». Σε μια άλλη περίπτωση που το παιδί της αρρώστησε, η μητέρα αναγκάστηκε να παρατείνει μια προθεσμία. Η αντίδραση του πελάτη ήταν να ακυρώσει την ανάθεση, κίνηση που καταγράφεται και φαίνεται στο προφίλ του υπαλλήλου. «Τελικά βλέπω ότι η μητρότητα αντιμετωπίζεται με τόση σκληρότητα, όπως και πριν που δούλευα σε γραφείο. Και παρόλο που δεν νιώθω πάνω μου τα βλέμματα των ανδρών στο χώρο, υφίσταμαι τις αξιολογήσεις τους για την ποιότητα των υπηρεσιών μου».
Η απόπειρα μιας γυναίκας να συνδυάσει δουλειά και οικογένεια είναι ο λόγος που τη φέρνει στην online εργασία, αλλά και η αιτία που καθηλώνει την εξέλιξή της. Άλλωστε το ίδιο συμβαίνει και στο γραφείο όπου η εγκυμοσύνη και η μητρότητα μπορούν να γίνουν λόγοι για να χάσεις τη θέση σου ή την προαγωγή. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ισότητας των Φύλων σε 5.000 εργαζομένους στην gig economy, το 36% των γυναικών δήλωσε ότι επέλεξε αυτό τον τρόπο εργασίας επειδή μπορούσε να τον συνδυάσει με τις οικογενειακές του υποχρεώσεις. Ο πιο συχνός λόγος, ωστόσο, με ποσοστό 43%, ήταν η ευελιξία στο ωράριο και οι συνθήκες εργασίας. Στην πράξη, βέβαια, οι πλατφόρμες δεν παρέχουν σταθερό εισόδημα ή ασφάλιση, το ωράριο είναι απρόβλεπτο και συχνά πρέπει να είσαι διαθέσιμος όλο το 24ωρο για να κρατήσεις την κατάταξή σου στην πλατφόρμα. Για τη Σοφία που ήταν Senior Recruiter στην Upwork, δεν υπήρχαν ούτε αργίες, ούτε Σαββατοκύριακα, ούτε διακοπές, γιατί έκανε κατά μέσο όρο 10 συνεντεύξεις υποψηφίων την ημέρα.
Η gig economy δεν είναι παιδική χαρά για κανένα φύλο. Αποτελεί σίγουρα έναν νέο κόσμο γεμάτο ευκαιρίες, όμως χρειάζεται σκληρή δουλειά για να τις κερδίσεις. Μόνο που εδώ δεν εξασφαλίζονται ούτε δικαιώματα, ούτε άδειες, το λες και εργασιακό Μεσαίωνα κατά περιπτώσεις. Είναι ένας σκληρός κόσμος, και αυτό σημαίνει ότι θα είναι δυσανάλογα σκληρότερος για τις γυναίκες. Όπως συμβαίνει πάντα.
