Ένας πόλεμος που για τους εξωτερικούς παρατηρητές καταλήγει μετά από τέσσερα χρόνια σχεδόν σαν ένας λευκός θόρυβος που παίζει πίσω από την καθημερινή ειδησεογραφία δεν παύει, για όσους τον βιώνουν άμεσα ή έμμεσα, να διατηρεί ατόφια τη φρίκη του, με τους θανάτους, τους τραυματισμούς, την ανέχεια, την οδύνη του εκτοπισμού ή την αγωνία μιας καθημερινότητας στην εμπόλεμη ζώνη, όπου η ζωή αποτελεί διαρκές διακύβευμα.
Επειδή δεν πρέπει να ξεχνιέται κανένας από τους πολέμους που μαίνονται γύρω μας –ακόμα και ή ειδικά εκείνοι που κατέληξαν να μας γίνουν, δυστυχώς, συνήθεια– το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεχίσουμε να δίνουμε φωνή σε όσους εξακολουθούν να τους ζουν. Πώς συνεχίζουν να αγαπούν και να δημιουργούν και να ονειρεύονται, να κάνουν όλα όσα μάς κάνουν ανθρώπους, στις πιο ακραίες συνθήκες; Από πού πιάνονται ενώ ο κόσμος γύρω τους καταρρέει, όχι μόνο για να επιβιώσουν ψυχικά αλλά και για να απολαύσουν στιγμές ευτυχίας; Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει η τέχνη και ειδικά το βιβλίο σε καιρό πολέμου; Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θέσαμε σε τρεις σημαντικούς, διεθνώς διακεκριμένους Ουκρανούς συγγραφείς και εικονογράφους.
Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv: «Η ζωή σε μια εμπόλεμη χώρα σού διδάσκει το να καλλιεργείς την ευτυχία μέσα σου»
Οι συγγραφείς, εικονογράφοι και graphic designers, ζευγάρι και δημιουργοί του Art Studio Agrafka, αναγνωρισμένοι με δεκάδες διεθνή βραβεία (The White Ravens, Premio ANDERSEN, European Design Awards κ.λπ.), συνεχίζουν να ζουν και να εργάζονται στην πόλη Λβιβ της Ουκρανίας. Στο ελληνικό κοινό έχουν συστηθεί μέσα από παιδικά βιβλία-έργα τέχνης, όπως το «Ο πόλεμος που άλλαξε το Ρόντο» (εκδ. Αίολος), που έγινε η αφορμή της συνομιλίας μας.
Τι σας είχε ωθήσει να δημιουργήσετε το «Ο πόλεμος που άλλαξε το Ρόντο» πριν από τη ρωσική εισβολή του 2022;
Romana: «Το δημιουργήσαμε ακριβώς μετά την εισβολή στην Κριμαία [2014], που ήταν ένα μεγάλο σοκ για τη χώρα μας και τους ανθρώπους της. Δεν ξέραμε πώς ακριβώς να επικοινωνήσουμε ό,τι συνέβαινε. Παρατηρήσαμε επίσης ότι οι γονείς φίλοι μας δεν γνώριζαν τον τρόπο να επικοινωνήσουν στα παιδιά τους τον πόλεμο και το πώς αυτός θα επηρέαζε τη ζωή και το μέλλον μας. Υπάρχει η εντύπωση ότι πρέπει να προστατεύουμε τα παιδιά από άσχημες ειδήσεις αλλά στην πραγματικότητα τα παιδιά αισθάνονται τα πάντα, γνωρίζουν τα πάντα. Αυτό που χρειάζονται, πιστεύω, είναι ειλικρινείς εξηγήσεις και ειλικρινή επικοινωνία, όπως και την ευκαιρία να μιλήσουν, να μοιραστούν τους φόβους μας. Αποφασίσαμε λοιπόν να δημιουργήσουμε το βιβλίο ως αφετηρία αυτών των συζητήσεων στις οικογένειες».
Andriy: «Επιπλέον, τότε δεν υπήρχε στην ουκρανική αγορά κανένα παιδικό βιβλίο για τον πόλεμο. Αποφασίσαμε λοιπόν ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να αφηγηθούμε μια τέτοια ιστορία από τη δική μας οπτική. Σχεδιάσαμε τρεις βασικούς χαρακτήρες σαν παιχνίδια ή απλά πλασματάκια, ώστε τα παιδιά να μπορούν να τους συμπαθήσουν και ενδεχομένως να θέλουν να γίνουν φίλοι τους».
«Υπάρχει η εντύπωση ότι πρέπει να προστατεύουμε τα παιδιά από άσχημες ειδήσεις αλλά στην πραγματικότητα τα παιδιά αισθάνονται τα πάντα, γνωρίζουν τα πάντα. Αυτό που χρειάζονται είναι ειλικρινείς εξηγήσεις και ειλικρινή επικοινωνία».
Γιατί επιλέξατε να μείνετε στην Ουκρανία μετά την εισβολή του 2022;
Romana: «Γιατί είναι το σπίτι μας, οι άνθρωποί μας. Δεν έχουμε άλλη Ουκρανία. Νιώσαμε επίσης την ανάγκη να συνεχίσουμε την καθημερινή ζωή της χώρας μας, ένα κομμάτι της οποίας είναι και η δημιουργία. Αυτή ήταν η σωστή απόφαση για εμάς. Και η σωστή απόφαση μπορεί να είναι η πιο δύσκολη».
Andriy: «Πιστεύουμε επίσης ότι ένας από τους βασικούς στόχους της Ρωσίας είναι να χάσουμε τη πίστη στη χώρα μας, να μας αναγκάσει να φύγουμε από αυτήν. Δεν θέλαμε να υποχωρήσουμε. Αν έφευγαν οι περισσότεροι, τι θα απέμενε να υπερασπιστείς;».
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις της καθημερινότητάς σας σήμερα;
Romana: «Ζούμε περίπου χίλια χιλιόμετρα από την πρώτη γραμμή. Όμως δεν υπάρχει κανένα ασφαλές μέρος στην Ουκρανία, οι πύραυλοι και τα drones φτάνουν σε κάθε πόλη – ακόμα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πάντα υπάρχει ο κίνδυνος του βομβαρδισμού. Σε μια τέτοια περίπτωση, πρέπει να πάμε σε καταφύγιο. Στον τέταρτο χρόνο του πολέμου, πλέον έχουμε μια ρουτίνα: ξέρουμε, για παράδειγμα, πότε δεχόμαστε επίθεση και πόσα λεπτά θα χρειαστούμε μέχρι να φτάσουμε στο καταφύγιο.
»Υπάρχουν και άλλες καθημερινές προκλήσεις. Όπως τα μπλακάουτ, που μας αφήνουν χωρίς ρεύμα και φως. Αλλά είμαστε προετοιμασμένοι και για αυτό το σενάριο. Αν και φέτος, με τόσες επιθέσεις σε μονάδες παραγωγής ενέργειας, ο χειμώνας προβλέπεται δύσκολος.
»Κάθε περιορισμός που θέτει ο πόλεμος στη ζωή μας είναι, κατά κάποιον τρόπο, το τίμημα που πληρώνουμε για τη χώρα μας. Μας ταλαιπωρεί φυσικά, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τη κατάσταση στις πόλεις της πρώτης γραμμής, όπου οι βομβαρδισμοί είναι καθημερινοί».
«Κάθε περιορισμός που θέτει ο πόλεμος στη ζωή μας είναι, κατά κάποιον τρόπο, το τίμημα που πληρώνουμε για τη χώρα μας. Μας ταλαιπωρεί, φυσικά, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τη κατάσταση στις πόλεις της πρώτης γραμμής, όπου οι βομβαρδισμοί είναι καθημερινοί».
Μπορεί να υπάρξει ευτυχία σε καιρό πολέμου;
Romana: «Ο πόλεμος καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της ζωής μας και, φυσικά, βιώνουμε συναισθήματα όπως θλίψη και πόνο. Νιώθουμε όμως και ευτυχία –ας πούμε για πολύ απλά πράγματα, όπως επειδή επιζήσαμε για μία ακόμα μέρα, από έναν ακόμα βομβαρδισμό. Χαιρόμαστε όταν έχουμε την ευκαιρία να συναντήσουμε φίλους – όταν, για παράδειγμα, επιστρέφουν από το μέτωπο. Απολαμβάνουμε τον χρόνο που περνάμε με τις οικογένειές μας. Δεν ξέρουμε πόσος μάς απομένει, αν θα υπάρχει αύριο. Έτσι, απολαμβάνουμε το σήμερα, τις απλές στιγμές. Αυτό μάς δίνει δύναμη. Και όπως έχουν οξυνθεί συναισθήματα όπως η λύπη και ο θυμός, έτσι έχει οξυνθεί και η ευτυχία μας».
Andriy: «Η ζωή σε μια εμπόλεμη χώρα σού διδάσκει το να καλλιεργείς την ευτυχία μέσα σου – να μην την περιμένεις, απλώς, να έρθει. Να παραμένεις με ανοιχτό το μυαλό, ψύχραιμος, να μη χάνεις την ανθρωπιά σου».
«Όπως έχουν οξυνθεί συναισθήματα όπως η λύπη και ο θυμός, έτσι έχει οξυνθεί και η ευτυχία μας».
Μετά από τόσα χρόνια ο πόλεμος έχει γίνει για εσάς ένα είδος κανονικότητας; Έχετε καταφέρει, ας πούμε, να μη ζείτε διαρκώς σε καθεστώς φόβου;
Romana: «Για να επιβιώσουμε έπρεπε να συνηθίσουμε να ζούμε σε έναν διαρκή κίνδυνο. Πρέπει να μάθεις να είσαι ευέλικτος. Αλλά δεν είναι φυσιολογικό να ζεις σε συνθήκες πολέμου. Δεν είναι κανονικό».
Andriy: «Είναι σημαντικό να μην περιμένεις, απλά, να τελειώσει ο πόλεμος. Να προσπαθείς διαρκώς να κάνεις κάτι γι’ αυτό. Να εμπλέκεσαι σε όποια διαδικασία μπορείς. Είτε αυτό σημαίνει να κατατάσσεσαι στον στρατό είτε να συνεχίζεις να εργάζεσαι είτε να πληρώνεις τους φόρους σου για να υποστηρίζεις τις ένοπλες δυνάμεις είτε να συμμετέχεις σε πολιτιστικές δράσεις και να κάνεις γνωστή την τέχνη της χώρας σου και εκτός των συνόρων».
Romana: «Αυτό είναι και το νόημα του βιβλίου μας “Ο πόλεμος που άλλαξε το Ρόντο”: να είσαι δραστήριος, να μη φοβάσαι, να μην κρύβεσαι και να βοηθάει ο ένας τον άλλον. Αυτή την περίοδο ζούμε σαν τις μέλισσες σε ένα μελίσσι, όπου κάθε ένας έχει τον ρόλο του. Αρκεί λοιπόν να βρεις τον δικό σου και να κάνεις το καλύτερο που μπορείς».
«Αυτή την περίοδο ζούμε σαν τις μέλισσες σε ένα μελίσσι, όπου κάθε ένας έχει τον ρόλο του. Αρκεί λοιπόν να βρεις τον δικό σου και να κάνεις το καλύτερο που μπορείς».
Πώς μπορεί ένας καλλιτέχνης να προσφέρει στα παιδιά περισσότερες στιγμές ευτυχίας σε καιρό πολέμου;
Andriy: «Όλοι έχουμε ανάγκη από καλές ιστορίες, τις οποίες μπορεί να δώσει και ένα παιδικό βιβλίο, μυθοπλασίας ή μη. Σου δίνει επίσης ένα καταφύγιο. Μπορείς να βυθιστείς στη διαδικασία της ανάγνωσης –μαζί, ίσως, με την οικογένεια, τους γονείς, τους φίλους σου– και μετά να συζητήσετε το περιεχόμενό του».
Romana: «Υπάρχει τεράστια ζήτηση για παιδικά βιβλία αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία. Ακόμα και στον πόλεμο τα παιδιά συνεχίζουν να πηγαίνουν σχολείο. Απολαμβάνουν, ακόμα, να διαβάζουν βιβλία μέσα στα καταφύγια, όπου ίσως χρειαστεί να περάσουν ώρες. Αυτή η διαδικασία τα ηρεμεί και τους δίνει χαρά».
Τα παιδικά βιβλία σας, γεμάτα έντονα χρώματα και χαριτωμένα πλάσματα, έρχονται σε ευθεία αντίθεση προς τον πόλεμο. Η δημιουργία τους έγινε για εσάς πιο δύσκολη ή πιο θεραπευτική μετά την εισβολή του 2022;
Romana: «Η αλήθεια είναι ότι τον πρώτο χρόνο μετά την εισβολή πλήρους κλίμακας σταματήσαμε να δημιουργούμε βιβλία για παιδιά. Δεν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε τίποτα αστείο, χαριτωμένο ή ευχάριστο για παιδιά. Κάναμε, κυρίως, αντιπολεμικές αφίσες και εικονογραφήσεις για διεθνή μέσα που κάλυπταν τον πόλεμο. Αλλά μετά τον πρώτο χρόνο νιώσαμε μια έντονη ανάγκη να επιστρέψουμε στο παιδικό βιβλίο. Θέλουμε τα παιδιά να είναι ευτυχισμένα. Να είναι καλοί άνθρωποι. Να σέβονται τη διαφορετικότητα. Να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό. Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα σήμερα στον κόσμο: ότι οι ενήλικες φοβούνται να αποκαλέσουν το κακό, κακό. Το σατανικό, σατανικό».
«Υπάρχει τεράστια ζήτηση για παιδικά βιβλία αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία. Ακόμα και στον πόλεμο τα παιδιά συνεχίζουν να πηγαίνουν σχολείο. Απολαμβάνουν, ακόμα, να διαβάζουν βιβλία μέσα στα καταφύγια, όπου ίσως χρειαστεί να περάσουν ώρες. Αυτή η διαδικασία τα ηρεμεί και τους δίνει χαρά».
Τα σχέδιά σας είναι σύγχρονα και μίνιμαλ. Ενσωματώνετε, ωστόσο, στοιχεία της παραδοσιακής ουκρανικής τέχνης;
Andriy: «Η δημιουργία μας είναι βαθιά ριζωμένη στην ουκρανική τέχνη – για παράδειγμα, σε πορτρέτα από τον Μεσαίωνα και από τον 15ο και 16ο αιώνα. Βασίζεται στην επιλογή από εικαστικούς κώδικες, στο στιλιζάρισμα και, κατά κάποιον τρόπο, στην απλοποίησή τους. Επίσης εικονογραφούμε βιβλία που απευθύνονται σε ενήλικες. Η δουλειά που κάνουμε και στην παιδική λογοτεχνία και σε εκείνη των ενηλίκων μάς δίνει μια μεγαλύτερη εικόνα της».
Πώς μπορεί σήμερα η ουκρανική τέχνη να συνεισφέρει στον παγκόσμιο πολιτισμό;
Andriy: «Οι εικαστικές τέχνες είναι ιδιαίτερα σημαντικές γιατί δεν χρειάζονται μετάφραση. Λειτουργούν σε διάφορα επίπεδα και υπερβαίνουν τα σύνορα και τους περιορισμούς. Πιστεύω λοιπόν ότι οι Ουκρανοί εικαστικοί βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της εξάπλωσης της τέχνης μας διεθνώς».
Romana: «Οι εικαστικές τέχνες γίνονται εύκολα αντιληπτές, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Κατανοείς τα σύμβολα, τα χρώματα, τα συναισθήματα. Μας επιτρέπουν, επομένως, να μεταφράσουμε ό,τι νιώθουμε αυτή τη στιγμή σε ένα σύστημα οπτικής αφήγησης».
«Οι εικαστικές τέχνες γίνονται εύκολα αντιληπτές, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Κατανοείς τα σύμβολα, τα χρώματα, τα συναισθήματα. Μας επιτρέπουν, επομένως, να μεταφράσουμε ό,τι νιώθουμε αυτή τη στιγμή σε ένα σύστημα οπτικής αφήγησης».
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Και ποια τα όνειρά σας μετά το τέλος του πολέμου;
Romana: «Αυτή την περίοδο δουλεύουμε για δύο συλλογές διηγημάτων, μια από την κλασική και μία από τη σύγχρονη ουκρανική λογοτεχνία. Όταν τις ολοκληρώσουμε θα δημιουργήσουμε το επόμενο παιδικό βιβλίο μας, που θα έχει να κάνει με την αλληλοϋποστήριξη και την επούλωση των τραυμάτων μας, την οποία έχουμε πραγματικά ανάγκη».
Andriy: «Αυτό ονειρευόμαστε για μετά τον πόλεμο, μια ταχεία διαδικασία επούλωσης, που θα μας δώσει την ενέργεια να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε και να ζούμε σε μια ελεύθερη χώρα, ενσωματωμένη στην ευρωπαϊκή μας οικογένεια».
Romana: «Ονειρευόμαστε, επίσης, να επιστρέψουν οι φίλοι μας από το μέτωπο. Απλά πράγματα, που είναι τόσο δύσκολο να έχουμε τώρα».
Περισσότερα για τους δύο δημιουργούς και τα βιβλία τους (πολλά από τα οποία κυκλοφορούν και στα ελληνικά) θα βρείτε στο agrafkastudio.com
Kateryna Babkina: «Κανένας δεν μπορεί να μας πάρει τις ευτυχισμένες αναμνήσεις»
Η Ουκρανή δημοσιογράφος, σεναριογράφος και συγγραφέας έχει δει τα βιβλία της να μεταφράζονται και να εκδίδονται σε διάφορες χώρες. Το μυθιστόρημά της «Σόνια» περιλήφθηκε στη βραχεία λίστα του βραβείου BBC Book of the Year 2013. Η συλλογή διηγημάτων της «Χαρούμενοι γυμνοί άνθρωποι», που ενέπνευσε αυτό το αφιέρωμα, κυκλοφορεί μεταφρασμένη στα ελληνικά (εκδ. Βακχικόν) και είναι ένα μικρό διαμάντι. Η Kateryna ζει σήμερα στη Βρετανία μαζί με την κόρη της.
Ποιες συνθήκες έκαναν την ευτυχία δύσκολη υπόθεση για τους Ουκρανούς ακόμα και πριν από την εισβολή πλήρους κλίμακας του 2022;
«Ως λαός, ως έθνος, κουβαλάμε μια μακροχρόνια και τραυματική ιστορία καταπίεσης από τη Ρωσία, που περιλαμβάνει μαζικές δολοφονίες, απαγωγές και συλλήψεις. Αυτό σημαίνει, φυσικά, εκατοντάδες χιλιάδες κατεστραμμένα πεπρωμένα, κατεστραμμένες ζωές. Διαλυμένες οικογένειες, ραγισμένες καρδιές, διαστρεβλωμένες μνήμες. Διαγενεακά τραύματα που συνεχίζουν να συσσωρεύονται. Όλα αυτά κάθε άλλο παρά ευνοούν την ευτυχία. Κι όμως, έχουμε μάθει να είμαστε ευτυχισμένοι».
Μπορεί να υπάρξει ευτυχία σε καιρό πολέμου;
«Ναι και όχι. Η ευτυχία υπάρχει πάντα, αρκεί να ξέρεις πώς να είσαι ευτυχισμένος. Είτε είναι ένα μαλλιαρό σκυλάκι στην αγκαλιά σου είτε ένα χαρούμενο παιδικό γέλιο είτε μια βουτιά στη θάλασσα είτε η ευδαιμονία μιας ηλιαχτίδας ανάμεσα στα άνθη κερασιάς την άνοιξη – υπάρχει πάντα εκεί, ακόμα και ανάμεσα στις εκρήξεις. Από την άλλη, κάποιες φορές αναρωτιέμαι πώς μπορούμε ακόμα να νιώθουμε ευτυχισμένοι ενώ γνωρίζουμε και έχουμε δει τα σκοτεινά πράγματα για τα οποία είναι ικανός ο άνθρωπος».
«Η ευτυχία υπάρχει ακόμα και ανάμεσα στις εκρήξεις. Από την άλλη, κάποιες φορές αναρωτιέμαι πώς μπορούμε ακόμα να νιώθουμε ευτυχισμένοι ενώ γνωρίζουμε και έχουμε δει τα σκοτεινά πράγματα για τα οποία είναι ικανός ο άνθρωπος».
Εσείς πού βρίσκετε την ευτυχία σήμερα;
«Στη μητρότητα, στη συγγραφή, στη φροντίδα ενός σκύλου, στη βοήθεια των άλλων. Και στις αναμνήσεις. Έχω πάρα πολλές ευτυχισμένες αναμνήσεις. Αυτές δεν μπορεί να μας τις πάρει κανένας».
Πότε και γιατί επιλέξατε να εγκαταλείψετε την Ουκρανία; Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις μιας νέας ζωής σε μια άλλη χώρα και μάλιστα με ένα μικρό παιδί;
«Μετακομίσαμε στο εξωτερικό στις αρχές του Μαρτίου του 2022. Τότε η κόρη μου ήταν 15 μηνών. Δεν ήμουν σε θέση να της προσφέρω ασφάλεια και ψυχική ευεξία σε συνθήκες πολέμου. Πλέον ζούμε στο Λονδίνο.
»Φυσικά, αυτή η επιλογή ήταν δική μου. Κάποιες φορές καλείσαι να επιλέξεις ανάμεσα στο κακό και το χειρότερο. Για μένα ήταν ευκολότερο να αφήσω πίσω ολόκληρη τη ζωή μου και να αρχίσω από το μηδέν σε μια διαφορετική κοινωνία, με την ελάχιστη, εξ αποστάσεως υποστήριξη από τους φίλους μου και άλλους κύκλους, παρά να δω την κόρη μου να μεγαλώνει μέσα στον τρόμο και τον κίνδυνο.
»Κάποιοι επιλέγουν να μείνουν, γιατί για εκείνους είναι πιο σημαντικό να είναι με τις οικογένειές τους, να κρατήσουν τις δουλειές, τα σπίτια, τους φίλους τους. Κάποιοι απλά δεν ξέρουν πώς θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε μια άλλη χώρα – για παράδειγμα, δεν μιλούν ξένες γλώσσες ή δεν θα μπορούσαν να ασκήσουν κάποιο επάγγελμα που θα τους εξασφάλιζε τα προς το ζην.
»Θέλω να επισημάνω το γεγονός ότι κάθε επιλογή είναι εύλογη. Το μόνο μη θεμιτό, καταστροφικό και εγκληματικό είναι ο πόλεμος και η ρωσική εισβολή».
«Κάποιες φορές καλείσαι να επιλέξεις ανάμεσα στο κακό και το χειρότερο. Για μένα ήταν ευκολότερο να αφήσω πίσω ολόκληρη τη ζωή μου και να αρχίσω από το μηδέν σε μια διαφορετική κοινωνία παρά να δω την κόρη μου να μεγαλώνει μέσα στον τρόμο και τον κίνδυνο».
Ο πατέρας της κόρης σας ζει ακόμα στην Ουκρανία; Ένα ζευγάρι με παιδιά μπορεί να διατηρήσει τη σχέση του εξ αποστάσεως, όταν ο ένας μένει πίσω;
«Ναι, ζει ακόμα στην Ουκρανία. Χωρίσαμε πριν από την εισβολή πλήρους κλίμακας, όταν η κόρη μας ήταν έξι μηνών, αλλά δεν πάψαμε ποτέ να είμαστε οι γονείς της.
»Μιλάμε κάθε μέρα. Έχουμε πάει δύο φορές να δούμε εκείνον και την κόρη του από προηγούμενο γάμο, την αδερφή της κόρης μου. Στις 26 Φεβρουαρίου 2022, όταν εγκαταλείψαμε το Κίεβο, αφού βεβαιώθηκε ότι και εμείς και η άλλη κόρη του είχαμε διαφύγει τον κίνδυνο, κατατάχθηκε στον στρατό. Έκτοτε υπηρετεί στην πρώτη γραμμή. Νιώθουμε φόβο και περηφάνια γι’ αυτό, αλλά είναι επιλογή του.
»Ως αρχιστράτηγος έχει σπάνια την ευκαιρία να πάρει άδεια και το βάρος της ευθύνης του είναι πολύ μεγάλο – ας αφήσουμε και το γεγονός ότι κινδυνεύει καθημερινά να σκοτωθεί. Αλλά θα είμαι για πάντα ευγνώμων που κάτω από αυτές τις συνθήκες έχουμε καταφέρει να βρούμε μια ισορροπία στην επικοινωνία μας και που εκείνος μπορεί να αναπτύξει και να υποστηρίξει τη σχέση του με την κόρη μας».
Πώς έχει επηρεάσει ο πόλεμος τη συγγραφή σας;
«Το μόνο που μπορώ να πω μέχρι στιγμής είναι ότι δεν μπορώ να γράψω για τίποτα άλλο. Ακόμα κι αν προσπαθούσα να γράψω για τη μητρότητα, την αγάπη, τον έρωτα, τις επιλογές ζωής ή την ομορφιά, αναπόφευκτα θα κατέληγα να γράψω για τον πόλεμο».
Πώς μπορεί ένας γονιός ή ένας καλλιτέχνης να προσφέρει στα παιδιά περισσότερες στιγμές ευτυχίας;
«Νομίζω ότι μόνο να τα αγαπάμε μπορούμε. Δεν διαμορφώνουμε τα παιδιά μας και συχνά δεν είναι στο χέρι μας ούτε καν να τα προστατεύσουμε. Αυτό που απομένει λοιπόν είναι να τα αγαπάμε, να τα λατρεύουμε και να τα εμπνέουμε – στην τελευταία περίπτωση, ένα βιβλίο θα βοηθήσει».
«Δεν διαμορφώνουμε τα παιδιά μας και συχνά δεν είναι στο χέρι μας ούτε καν να τα προστατεύσουμε. Αυτό που απομένει λοιπόν είναι να τα αγαπάμε, να τα λατρεύουμε και να τα εμπνέουμε – στην τελευταία περίπτωση, ένα βιβλίο θα βοηθήσει».
Πώς μπορεί να συνεισφέρει η ουκρανική τέχνη παγκοσμίως;
«Η ουκρανική λογοτεχνία –όπως και τα εικαστικά, το θέατρο και η αρχιτεκτονική μας– είναι εκπληκτικά πλούσια και ποικιλόμορφη. Ωστόσο για αιώνες επισκιαζόταν από το υποτιθέμενο “μεγαλείο” του πολιτισμού της ρωσικής αυτοκρατορίας. Οι Ουκρανοί δημιουργοί φιμώνονταν, συχνά εξολοθρεύονταν. Η αυτοκρατορία έκλεβε τα έργα τους και τα οικειοποιούταν.
»Μέχρι σήμερα μεγάλα μουσεία συνεχίζουν να χαρακτηρίζουν λανθασμένα “ρωσικά” τα έργα των Oleksandra Ekster, Davyd Burliuk, Vasyl Kandinsky, ακόμα και τις ταινίες από τα στούντιο της Οδησσού και του Κιέβου. Αυτό δεν συμβαίνει τυχαία. Είναι αποτέλεσμα μιας σκόπιμης, συστημικής προσπάθειας της Ρωσίας να εξαφανίσει την Ουκρανία και να διεκδικήσει να κάνει δικό της ό,τι αξιόλογο.
»Ήρθε η στιγμή να ανακτήσουμε ό,τι μας ανήκει, τα εύσημά μας, και να πούμε την αλήθεια. Η ουκρανική λογοτεχνία δεν συνιστά απλώς μια προσθήκη στην παγκόσμια βιβλιογραφία – της δίνει μεγαλύτερο βάθος, πλούτο και ποικιλομορφία».
Θεωρείτε ότι το τέλος του πολέμου είναι κοντά;
«Δεν πιστεύω ότι θα τελειώσει σύντομα. Αλλά ακόμα και όταν τελειώσει, δεν θα τελειώσει ποτέ πραγματικά για εμάς – τουλάχιστον για τη γενιά μου. Αλλά έχουμε ακόμα τη ζωή και τη συγγραφή».
Περισσότερα για την Kateryna Babkina θα βρείτε στους λογαριασμούς της στο Instagram και στο Substack.
Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του έργου Cultural Journalism Exchange (Greek Edition), το οποίο υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του προγράμματος House of Europe.
