Από τη Μαρίλη Ευφραιμίδη
Επειδή οι διακοπές στην Ελλάδα είναι απαγορευτικές για τους ανθρώπους με περιορισμένη κινητικότητα, αξιοποιώ το καλοκαίρι για να κάνω βόλτες στην Ευρώπη. Φέτος είχα βάλει στόχο την Κοπεγχάγη και ήταν η πρώτη μου φορά σε σκανδιναβική χώρα. Νόμιζα ότι θα έβλεπα άλλη μία πόλη, όμως αυτό ήταν ένα ταξίδι στο μέλλον. Ή στον παράδεισο. Καθαρή ατμόσφαιρα, ποδήλατα παντού, ελάχιστα αυτοκίνητα κι αυτά ηλεκτρικά, άφθονα μέσα συγκοινωνίας (εννοείται ηλεκτρικά και προσβάσιμα σε ανάπηρους), απόλυτη ησυχία και ηρεμία. Η Κοπεγχάγη είναι η πρώτη πρωτεύουσα στον κόσμο με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Στόχος είναι μέχρι το 2035 να γίνει climate positive, δηλαδή να απορροφά περισσότερο CO2 απ’ όσο εκπέμπει. Αντιστοιχούν δύο ποδήλατα σε κάθε κάτοικο. Το 45% των οικιακών απορριμμάτων ανακυκλώνεται. Πάνω από το 40% της ενέργειας της πόλης προέρχεται από αιολική και βιομάζα. Το 96% των πολιτών ζει σε απόσταση μικρότερη των 15 λεπτών με τα πόδια από κάποιο πάρκο.
Κάθε επίτευγμα της Κοπεγχάγης είναι ένα μαχαίρι στην καρδιά της τουρίστριας που έρχεται από μία χώρα που ανακυκλώνει μόνο το 17% των αστικών αποβλήτων και πληρώνει ακόμα πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τις απαγορευμένες χωματερές. Εντάξει, είναι άδικη η σύγκριση. Ανάμεσα στους Δανούς κι εμάς υπάρχει ένα χάσμα σε νοοτροπία, εκπαίδευση και οικονομική ανάπτυξη. Και όχι μόνο. Η λεπτή διαφορά είναι οι γυναίκες στην ηγεσία.
Η σύγχρονη ιστορία αποδεικνύει ότι οι κυβερνήσεις που έχουν αυξημένη γυναικεία εκπροσώπηση πετυχαίνουν και καλύτερες επιδόσεις στην προστασία του περιβάλλοντος. Η Σοφί Χέστορπ Άντερσεν εξελέγη δήμαρχος της Κοπεγχάγης το 2021 με την προεκλογική δέσμευση ότι η φροντίδα για την κλιματική αλλαγή θα είναι η απόλυτη προτεραιότητά της. «Ο κόσμος με ψήφισε για να υπολογίζω το κλίμα σε ό,τι κάνω στον δήμο. Μέσα στις πρώτες εκατό μέρες μου στο αξίωμα, το δημοτικό συμβούλιο ψήφισε ένα κλιματικό κονδύλι για να κάνουμε την πόλη πιο φιλική στο περιβάλλον», είχε πει σε συνέντευξή της. Μαζί της εργάστηκε η Μαργκρέτε Μέτε Ελφ ως υπεύθυνη του προγράμματος για το ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα και η Λίνα Μπάρφοντ ως αντιδήμαρχος θεμάτων περιβάλλοντος.
Μπορεί στην Ελλάδα να απέχουμε έτη φωτός από αυτό το είδος της διακυβέρνησης, όμως έχουμε την τύχη να ανήκουμε σε μία Ευρώπη που διοικείται από γυναίκες. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει θέσει το περιβάλλον και την πράσινη μετάβαση στο επίκεντρο της πολιτικής της. Από την πρώτη στιγμή που εξελέγη, το 2019, εισήγαγε το European Green Deal, το πρόγραμμα για να γίνει η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050, ενώ η δέσμη μέτρων Fit For 55 στοχεύει στη μείωση των εκπομπών κατά 55% μέχρι το 2030. Η έτερη σιδηρά κυρία της Ευρώπης, η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα, στηρίζει τις δράσεις, όπως και οι επιτροπές και τα άλλα όργανα. Η Ευρώπη είναι πιο συνειδητοποιημένη περιβαλλοντικά από τις άλλες ηπείρους – κι αυτό είναι σίγουρα μία επιτυχία στην οποία έχουν συνεισφέρει οι γυναίκες στο τιμόνι της.
Θηλυκή εταιρεία
Σε όλο τον κόσμο τρέχουν οικολογικά προγράμματα που στηρίζουν τις γυναίκες με στόχο να προστατέψουν το περιβάλλον. Στην Ινδία, η οποία έχει πρωτιές σε διάφορα είδη ρύπανσης, οι γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση σε επιχειρηματικές θέσεις εξαιτίας κοινωνικών εμποδίων. Ο θεσμός Women in Energy Entrepreneurship υποστηρίζει τις γυναίκες επιχειρηματίες ώστε να αναπτύξουν τη δραστηριότητά τους βρίσκοντας λύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Στη Δυτική Αφρική, όπου το 70% των μικροκαλλιεργητών είναι γυναίκες, η καμπάνια «We are the Solution» τους διδάσκει οικολογικές πρακτικές. Στην Ινδονησία οι γυναίκες υφίστανται σε δυσβάσταχτο βαθμό τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η οργάνωση Women’s Earth Alliance δίνει τη δυνατότητα στις ντόπιες να προστατεύουν τις κοινότητες και τα οικοσυστήματά τους από περιβαλλοντικές και κλιματικές απειλές όπως η καύση φοινικοδασών λόγω εξόρυξης φοινικέλαιου, η ρύπανση από πλαστικά και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας.
Το φύλο μας πλήττεται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή – κι αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος που αναγκάζει τις γυναίκες να αναλάβουν δράση. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, το 80% των ανθρώπων που εκτοπίζονται λόγω καιρικών φαινομένων και θεομηνιών είναι γυναίκες. Η ασθενέστερη οικονομική τους κατάσταση και τα μέσα επιβίωσής τους, που συνήθως έχουν σχέση με τη φύση, τις κάνουν περισσότερο ευάλωτες. Όμως και μετά τον εκτοπισμό τους, τις περιμένει κακοποίηση, καθώς εκτιμάται ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια που διαμένουν σε καταυλισμούς υφίστανται βία συχνότερα από ό,τι οι άνδρες και τα αγόρια που βρίσκονται στην ίδια μοίρα.
Οι γυναίκες θα σώσουν τον πλανήτη γιατί μπορούν. Η εμπειρία του COVID-19 έδειξε ότι είναι ικανότερες στη διαχείριση κρίσεων. Μια μελέτη σε 194 χώρες διαπίστωσε ότι οι επιδόσεις στην πανδημία ήταν στατιστικά καλύτερες στα κράτη με γυναίκες ηγέτες. Τα δεδομένα από τις ΗΠΑ μαρτυρούν ότι οι θάνατοι από τον COVID-19 ήταν χαμηλότεροι σε πολιτείες με γυναίκα κυβερνήτη. Αυτό που μας κάνει να ξεχωρίζουμε ίσως να μην είναι η εξυπνάδα, την οποία διαθέτουν και τα δύο φύλα, αλλά η ενσυναίσθηση. Η συμπόνια είναι κυρίως προνόμιο του ενός φύλου, αν και συνήθως θεωρείται μειονέκτημα στις θέσεις εξουσίας. «Μία από τις επικρίσεις που έχω δεχθεί όλα αυτά τα χρόνια είναι ότι δεν είμαι αρκετά επιθετική ή αρκετά δυναμική. Θεωρείται πως επειδή έχω ενσυναίσθηση σημαίνει ότι είμαι αδύναμη. Απορρίπτω πλήρως αυτό το συμπέρασμα. Αρνούμαι να πιστέψω ότι δεν μπορείς να είσαι ταυτόχρονα συμπονετικός και δυνατός», λέει η Τζασίντα Αρντερν, η πρώην πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, που το 2020 κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα.
Άλλωστε, χρειάζεται νοιάξιμο και ευαισθησία για να ξεκινήσεις τον ακτιβισμό για το περιβάλλον, την προσπάθεια της συλλογικής αφύπνισης που άρχισε από γυναίκες. Η πρώτη ήταν η Ρέιτσελ Κάρσον, η θαλάσσια βιολόγος που έγραψε το βιβλίο «Silent Spring» το 1962, λέγοντας την αλήθεια για τους κινδύνους από τη χρήση των φυτοφαρμάκων. Χάρη σε αυτό, όχι μόνο απαγορεύτηκε το DDT, αλλά καθιερώθηκε η Ημέρα της Γης και δημιουργήθηκε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ.
Το 2014, όταν η κυβέρνηση του Εκουαδόρ ετοιμαζόταν να πουλήσει επτά εκατομμύρια στρέμματα γης των ιθαγενών του Αμαζονίου σε εταιρείες πετρελαίου, η τριαντάχρονη Νεμόντε Νεκίμο, αρχηγός της κοινότητας Βαοράνι, ξεκίνησε έναν δικαστικό αγώνα με στόχο να σταματήσει τη συμφωνία. Το δικαστήριο δικαίωσε τους Βαοράνι, προστατεύοντας τη γη από την εξόρυξη πετρελαίου και απαιτώντας τη συναίνεση της φυλής για κάθε μεταβολή. Η αγωνιστικότητα του φύλου μας σε όλο τον κόσμο είναι τόσο έντονη ώστε οι νικητές του Βραβείου Περιβάλλοντος Goldman, γνωστού και ως «Νόμπελ της Οικολογίας», είναι κατά 60% γυναίκες. Για το 2025, από τους έξι βραβευμένους μόνο οι δύο είναι άνδρες. Με το βραβείο έχει τιμηθεί και μία Ελληνίδα, η βιολόγος Μυρσίνη Μαλακού, που το 2001 εργάστηκε για τη δημιουργία της πρώτης διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής στα Βαλκάνια, του Πάρκου της Μεγάλης και Μικρής Πρέσπας. Η προσπάθειά της οδήγησε στη συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας, της Αλβανίας και της τότε ΠΓΔΜ (Βόρειας Μακεδονίας) για την προστασία του υδροβιότοπου, ο οποίος φιλοξενεί σπάνια είδη όπως ο αργυροπελεκάνος.
Το έγκλημα της κάθε μέρας
Οι γυναίκες θα σώσουν τον πλανήτη γιατί αυτό κάνουμε καθημερινά στο σπίτι μας. Είτε το επιλέξαμε είτε όχι, είτε εργαζόμαστε είτε όχι, εμείς είμαστε υπεύθυνες για την υγεία και την ασφάλεια όλων των μελών της οικογένειας, ακόμα και των κατοικίδιων. Εμείς θα φροντίσουμε να είναι ισορροπημένη η διατροφή, να έχουμε καθαρό το σπίτι, να τηρούμε τους κανόνες υγιεινής και να τους εμφυσούμε στα παιδιά, να κάνουμε οικονομία σε ό,τι μπορούμε και φυσικά να ξεχωρίζουμε την ανακύκλωση. Είμαστε ικανές, όμως δεν είμαστε αθώες. Στο οικολογικό έγκλημα του fast fashion, που αφορά όλες τις καταναλώτριες όλων των ηλικιών, είμαστε συνένοχοι. Κάθε φορά που αγοράζουμε ακόμα ένα τζιν επειδή άλλαξε η μόδα ή το σώμα μας στερούμε από το περιβάλλον 7.500 λίτρα νερό. Τόσα ξοδεύονται για την παραγωγή ενός τζιν και τόσα χρειάζεται να πίνει ένας άνθρωπος επί επτά χρόνια. Έχει υπολογιστεί ότι το 85% των ρούχων μας καταλήγει σε χωματερές ή καίγεται αντί να ανακυκλωθεί. Κάθε χρόνο απορρίπτονται 92 εκατομμύρια τόνοι υφασμάτινων αποβλήτων. Το μόνο που μας απομένει για να ελαφρύνουμε λίγο τη θέση μας είναι να τα πουλάμε στο Ίντερνετ ή να τα πηγαίνουμε στην ανακύκλωση. Τι καταφέρνουμε όταν τα ρίχνουμε στους μοβ κάδους; Η Νικολέτα Μπότα της εταιρείας Recycom μάς εξήγησε ότι τα ρούχα συλλέγονται και διαλέγονται ώστε τα καλύτερα να προσφέρονται σε ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη και τα υπόλοιπα να προωθούνται σε εργοστάσια ανακύκλωσης υφασμάτων του εξωτερικού γιατί στην Ελλάδα δεν διαθέτουμε κάτι τέτοιο. Το βέβαιο είναι πως ακόμα και με τις καταναλωτικές μας συνήθειες, εμείς οι γυναίκες θα κάνουμε τη διαφορά.
