Στα γραφεία του Παιδικού & Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας οι αφίσες του βρίσκονται τοποθετημένες ανάμεσα σε άπειρα, πολύχρωμα post-it στον τοίχο, που σηματοδοτούν ότι έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για τη φετινή διοργάνωση (10-16/11), σε διάφορους χώρους της πόλης. Παρά τους φρενήρεις ρυθμούς δουλειάς της ομάδας του, η διευθύντριά του, Καλλιόπη Χαραλάμπους Κριέφ, βρίσκει χρόνο για να μας υποδεχτεί, μαζί με τον φωτογράφο, για μια συνέντευξη μαζί με την Άρια Παπανικολάου.
Η 19χρονη ηθοποιός, κόρη του μπασκετμπολίστα Δημήτρη Παπανικολάου, μαζί με τον οποίο έχουν αναδειχθεί σε πρέσβεις του Together for Autism, του οργανισμού που έχει ιδρύσει ο πατέρας της, προετοιμάζεται για δεύτερη χρονιά να συμμετάσχει σε μια άκρως πρωτότυπη δράση του φεστιβάλ: της ζωντανής μεταγλώττισης κάποιων από τις ταινίες του.
«Η ζωντανή μεταγλώττιση προέκυψε την πρώτη χρονιά του φεστιβάλ, το 2018, από μια ανάγκη» μας εξηγεί η κ. Χαραλάμπους. «Τότε οι πόροι ήταν πολύ περιορισμένοι και, ενώ οι ταινίες για παιδιά από οκτώ ετών και πάνω έχουν υπότιτλους, αντιληφθήκαμε ότι ήταν πολύ δύσκολο να κάνουμε τη μεταγλώττιση για τις ταινίες για μικρότερα παιδιά». Βασισμένη λοιπόν και στην προηγούμενη εμπειρία και τις σπουδές της στο θέατρο, «μου φάνηκε πολύ φυσιολογικό να ανεβάσουμε στη σκηνή ηθοποιούς που θα μεταγλώττιζαν σε πραγματικό χρόνο».
Αυτό το «υβριδικό θέαμα», όπως το χαρακτηρίζει, συνάντησε τέτοια επιτυχία, ώστε ακόμα και όταν το φεστιβάλ μεγάλωσε και είχε πλέον τη δυνατότητα της μεταγλώττισης σε στούντιο, το κράτησαν σε κάποιες προβολές, οι οποίες μάλιστα «είναι οι πιο δημοφιλείς μας».
Πώς αντιδρά, λοιπόν, το κοινό, στη ζωντανή μεταγλώττιση; «Αρχικά έπρεπε να εξηγήσουμε τι θα γίνει, οπότε υπήρχε μια περιέργεια» θυμάται η κ. Χαραλάμπους. Πλέον, τα παιδιά ήδη από το πρώτο λεπτό βυθίζονται στην ταινία – αν και στο τέλος της προβολής η προσοχή τους στρέφεται ξανά στους ηθοποιούς, όταν εκείνοι «απομακρύνονται από τις θέσεις τους και μιλούν στο κοινό». Οι αντιδράσεις των ενηλίκων είναι πιο περίπλοκες, διευκρινίζει η διευθύντρια του φεστιβάλ: στη διάρκεια της προβολής, η προσοχή τους μπορεί να μοιράζεται ανάμεσα στην ταινία και την ερμηνεία των ηθοποιών.
Η ζωντανή μεταγλώττιση ξεκίνησε με τους ηθοποιούς Λήδα Πλατσή και Αλέξανδρο Σιάτρα, που εξελίχθηκαν στη βασική ομάδα, η οποία μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν εμπλουτίστηκε από την Αθηνά Μουστάκα, την Άρια Παπανικολάου και, φέτος, τη Φωτεινή Αθερίδου. Το φεστιβάλ ήρθε σε επαφή με την Άρια μέσω της The Happy Act, «ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ασχολείται με την προσβασιμότητα, ειδικά για νευροδιαφορετικά άτομα. Η Happy Act στα πρώτα χρόνια μάς βοήθησε πάρα πολύ να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον αισθητηριακά φιλικό για ανθρώπους στο φάσμα».
Πώς αντιδρά το κοινό στη ζωντανή μεταγλώττιση; «Αρχικά έπρεπε να εξηγήσουμε τι θα γίνει, οπότε υπήρχε μια περιέργεια» θυμάται η Καλλιόπη Χαραλάμπους, διευθύντρια του φεστιβάλ. Πλέον, τα παιδιά ήδη από το πρώτο λεπτό βυθίζονται στην ταινία – αν και στο τέλος της προβολής η προσοχή τους στρέφεται ξανά στους ηθοποιούς, όταν εκείνοι «απομακρύνονται από τις θέσεις τους και μιλούν στο κοινό».
Η Άρια ήθελε εδώ και χρόνια να κάνει ζωντανή μεταγλώττιση για το φεστιβάλ, αλλά οι συνθήκες ήταν πλέον ώριμες το 2024, όταν είχαν φτάσει τα ελληνικά της σε ένα αρκετά καλό επίπεδο. Παρόλο που και οι δύο γονείς της είναι Έλληνες, «έχει τα αγγλικά σαν μητρική γλώσσα της», όπως εξηγεί η μητέρα της, Έλια Παπαηλίου, που τη συνοδεύει στη συνέντευξή μας. «Τα αγγλικά της έχουν απίστευτα πλούσιο λεξιλόγιο. Δηλαδή, όταν ήταν οκτώ ετών και πήγαινε ο μπαμπάς της να τη φιλήσει κι εκείνη δεν ήθελε, του έλεγε, “you invade my personal space, please”. Δεν το λέει αυτό ένα παιδί οκτώ χρονών» θυμάται η κ. Παπαηλίου.
«Κάποιοι ξένοι με περνούν για Hungarian, Αμερικανίδα, Βρετανίδα ή Σκοτσέζα, αλλά κάνουν λάθος. Εγώ είμαι Ελληνίδα καλή με τις γλώσσες» λέει η Άρια, προσθέτοντας ότι μιλάει επίσης ισπανικά, γιαπωνέζικα, λίγα ιταλικά και γαλλικά. «Και τραγουδάω σε δέκα γλώσσες!».
Στο δωμάτιο της συνέντευξης, η Άρια είναι σαν μια φωτεινή σφαίρα που εκπέμπει ενθουσιασμό και τρυφερότητα. Ενώ συζητάμε, μας δείχνει στο κινητό της φωτογραφίες φίλων της κάθε ηλικίας, με τους περισσότερους από τους οποίους επικοινωνεί στα αγγλικά, όπως διευκρινίζει – ανάμεσα σε αυτούς, και δύο Γιαπωνέζες. «Η αγαπημένη μου χώρα είναι η Ιαπωνία. Σχεδιάζω να πάω για ταξίδι του μέλιτος». Με το αγόρι της, προσθέτει, είναι μαζί «εδώ και έναν χρόνο και έναν μήνα. Είμαι ερωτευμένη».
Από ένα γιαπωνέζικο anime που θα ήθελε να μεταγλωττίσει προέρχεται και ο αγαπημένος της ήρωας, Inuyasha: «Του συμπεριφέρθηκαν άσχημα γιατί είναι μισός δαίμονας και μισός άνθρωπος. Δεν τον δεχόντουσαν. Είδα τον εαυτό μου μέσα του».
Από ένα γιαπωνέζικο anime που θα ήθελε να μεταγλωττίσει προέρχεται ο αγαπημένος ήρωας της Άριας, ο Inuyasha: «Του συμπεριφέρθηκαν άσχημα γιατί είναι μισός δαίμονας και μισός άνθρωπος. Δεν τον δεχόντουσαν. Είδα τον εαυτό μου μέσα του».
Ειδικά στα εμπόδια και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στην εφηβεία, ο κινηματογράφος έγινε για την Άρια ένα ασφαλές περιβάλλον και καταφύγιο, λέει η μητέρα της. Αλλά η σχέση της μαζί του είχε ξεκινήσει εξ απαλών ονύχων. «Δεν ήταν ούτε ενός έτους όταν, μια μέρα, ενώ έπινε γάλα στο καρότσι της, ξεκίνησε στην τηλεόραση να παίζει ο “Νέμο”» θυμάται η κ. Παπαηλίου. «Αφήνει το μπουκάλι, σηκώνεται στο καρότσι και βλέπει όλη την ταινία. Πόσο κρατάει μαζί με τις διαφημίσεις; Όλη. Λέμε με τον Δημήτρη, πώς έγινε αυτό;».
«Αγαπώ όλη τη διαδικασία στον κινηματογράφο, όπως ότι βρίσκομαι με τους φίλους μου, τρώω σνακ…» λέει η Άρια. «Εγώ μαθαίνω ευκολότερα μέσα από τις εικόνες και τις ταινίες. Μπορεί να μην μπορώ να μάθω τόσο πολλά από τα μεγάλα βιβλία, αλλά ο κινηματογράφος είναι ένας από τους τρόπους για να μάθω πράγματα χρήσιμα για τη ζωή μου και να εμπνευστώ».
«Εγώ μαθαίνω ευκολότερα μέσα από τις εικόνες και τις ταινίες. Μπορεί να μην μπορώ να μάθω τόσο πολλά από τα μεγάλα βιβλία, αλλά ο κινηματογράφος είναι ένας από τους τρόπους για να μάθω πράγματα χρήσιμα για τη ζωή μου και να εμπνευστώ», Άρια Παπανικολάου
«Από πολύ μικρή ξέρει τι θέλει να κάνει» προσθέτει η μητέρα της. «Να παντρευτεί, να κάνει παιδιά και να γίνει voice actress». Οι γονείς τής δίνουν όσα εφόδια μπορούν για να εξελίξει την τέχνη της, για παράδειγμα έχει παρακολουθήσει μαθήματα μεταγλώττισης, μιούζικαλ και φωνητικής. Ωστόσο, όπως διευκρινίζει η κ. Χαραλάμπους, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν υπάρχει τυπική εκπαίδευση στην υποκριτική για νευροδιαφορετικά άτομα. «Οπότε συνήθως αυτά καταφεύγουν σε πιο άτυπα μοντέλα εκπαίδευσης, όπως σε ιδιαίτερα μαθήματα, σε workshops. Η εκπαίδευσή μας [στην Ελλάδα] δεν είναι συμπεριληπτική. Εδώ κρατάμε ακόμα τα σχολεία ειδικής αγωγής, που στον υπόλοιπο κόσμο τείνουν να εκλείψουν γιατί σε μια τάξη είμαστε όλοι μας πολύ διαφορετικοί», φέρνει ως παράδειγμα.
Ποια στερεότυπα για τον αυτισμό θα ήθελες να πεις στον κόσμο να αλλάξει; Ρωτάω την Άρια. «Θα ήθελα να τους πω ότι είμαστε πολύ ευαίσθητοι και έχουμε συναισθήματα και όνειρα όπως εσείς. Αν κάποιος έχει στερεότυπα και πιστεύει πως δεν μπορούμε να πετύχουμε πράγματα, θα ήθελα να είμαι ένα από τα παραδείγματα που αποδεικνύουν το αντίθετο». Σε αυτό τον αγώνα έχει σταθερό πρότυπο τον πατέρα της: «Τα σημαντικότερα μαθήματα που μου έχει δώσει είναι να σεβόμαστε τους άλλους, να είμαστε ευγενικοί και να βοηθάμε. Επίσης με παρακίνησε και μου έδειξε τον τρόπο να μιλάω και να ενημερώνω για τον αυτισμό».
Η συμμετοχή της Άριας στη ζωντανή μεταγλώττιση του Παιδικού & Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας αποδεικνύει έμπρακτα, σε μικρούς και μεγάλους θεατές, ότι δεν υπάρχουν όρια στα όνειρα που μπορεί να κάνει και να υλοποιήσει ένα νευροδιαφορετικό άτομο. Ωστόσο η διοργάνωση στοχεύει και μέσα από άλλες δράσεις στην άρση των στερεοτύπων, στην ουσιαστική συμπερίληψη και ορατότητα στην έβδομη τέχνη και όχι μόνο.
«Από πολύ μικρή ξέρει τι θέλει να κάνει: Να παντρευτεί, να κάνει παιδιά και να γίνει voice actress» λέει η μητέρα της Άριας, Έλια Παπαηλίου
«Έχουμε δημιουργήσει την ειδική ενότητα “Όλοι στο Κάδρο”, με μεικτό εργαστήριο για παιδιά και εκπαιδευτικούς με και χωρίς αναπηρία. Επίσης φέτος προβάλλουμε την ταινία “Λώξη”, ένα καλό παράδειγμα ορατότητας [ένα ντοκιμαντέρ των Δημήτρη Ζάχου και Θανάση Καφετζή για τη Λωξάνδρα Λούκας, μια νέα γυναίκα με σύνδρομο Down, το πρώτο ανάπηρο άτομο που υπέγραψε συμβόλαιο ηθοποιού με το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας], και κάνουμε μια ειδική συζήτηση, στην οποία συμμετέχει και η Άρια, για το τι σημαίνει να συμμετέχεις σε ταινίες ενώ διαφέρεις από τους υπόλοιπους ηθοποιούς». Επιδίωξη της ομάδας του φεστιβάλ, να πάνε ένα βήμα παραπέρα τον δημόσιο διάλογο «για το τι σημαίνει επαγγελματική αποκατάσταση στα οπτικοακουστικά μέσα όταν έχεις μια αναπηρία».
Η ιστορία της Άριας, η οποία διαγνώστηκε με αυτισμό στα 3,5 χρόνια της, δείχνει πως κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει. Στα δεκαεννέα χρόνια της έχει γράψει το πρώτο της βιβλίο («Με λένε Άρια», εκδ. Ψυχογιός) και έχει αρχίσει ήδη να εμπλουτίζει το βιογραφικό της στην υποκριτική, συμμετέχοντας στην ελληνική μεταγλώττιση στις ταινίες «Λίλο & Στιτς» και «Rise» για τη ζωή του Γιάννη Αντετοκούνμπο («ήταν η πρώτη μου εμπειρία ως ηθοποιός, φανταστική!» μας λέει), και οι δύο της Disney, και, πρόσφατα, στην «Οδύσσεια» του Κρίστοφερ Νόλαν (όπου υποδύεται «μια πολίτη που μαζί με τον υπόλοιπο άμαχο πληθυσμό υποδεχόμαστε τον Αγαμέμνονα που επιστρέφει από τον πόλεμο της Τροίας»).
Αλλά η Άρια παραμένει η εξαίρεση. «Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μέχρι έναν συμπεριληπτικό κινηματογράφο», πιστεύει η κ. Χαραλάμπους, η οποία θεωρεί πως αυτή η συζήτηση που κάνουμε είναι ταυτόχρονα «ειδική και πάρα πολύ γενική». Ανεξάρτητα από το θέμα της αναπηρίας, «νομίζω ότι υπάρχει ένας ειδικός τρόπος να συνεργαζόμαστε με όλους, σε οποιαδήποτε δουλειά. Όταν η δουλειά σου περιλαμβάνει επικοινωνία, κομμάτι της είναι να προτείνεις γέφυρες με τους γύρω σου, γιατί ο καθένας μας είναι διαφορετικός».
Ανεξάρτητα από το θέμα της αναπηρίας, «νομίζω ότι υπάρχει ένας ειδικός τρόπος να συνεργαζόμαστε με όλους, σε οποιαδήποτε δουλειά. Όταν η δουλειά σου περιλαμβάνει επικοινωνία, κομμάτι της είναι να προτείνεις γέφυρες με τους γύρω σου, γιατί ο καθένας μας είναι διαφορετικός», λέει η κ. Χαραλάμπους.
Η συνεργασία της με την Άρια «δεν χρειάστηκε ειδική δουλειά», πέρα από κάποιους κανόνες που της μετέφεραν οι γονείς της ηθοποιού πριν από την πρώτη τους συνάντηση. «Όση προσπάθεια χρειάστηκε από την Άρια άλλη τόση χρειάστηκε από εμένα, για να συναντηθούμε στη μέση και να μιλήσουμε την ίδια γλώσσα. Αλλά αυτό συμβαίνει σε κάθε δουλειά, σε κάθε ομάδα».
Περισσότερα για το φεστιβάλ
Το Παιδικό & Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας 2025 powered by ΔΕΗ επιστρέφει για 8η συνεχή χρονιά, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τους κινηματογράφους Κηφισιά 1 & 2 Cinemax, Δαναός, Village Cinemas Ρέντη και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος. Γίνεται η φωνή των παιδιών και των εφήβων αντανακλώντας όλα όσα τους απασχολούν σήμερα – οικογενειακές σχέσεις, φιλίες, απώλειες, τα πρώτα σκιρτήματα της καρδιάς, ζητήματα ταυτότητας και αποδοχής, bullying και διαφορετικότητα.
Φέτος τιμά το θρυλικό ιαπωνικό Studio Ghibli μ’ ένα αφιέρωμα, με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα, γιορτάζοντας τα 40 χρόνια αξεπέραστης κινηματογραφικής μαγείας που έχουν χαρίσει στον κόσμο οι μεγάλοι δάσκαλοι του animation. Θα προβάλει για πρώτη φορά με ελληνική μεταγλώττιση τρεις σπουδαίες ταινίες του Χαγιάο Μιγιαζάκι, με επίκαιρο, αντιπολεμικό μήνυμα.
Η αυλαία ανοίγει με την ταινία «Ταξίδι στον Χρόνο» (Salta!) της Όλγας Οσόριο, από την Ισπανία. Όταν η μητέρα των Τέο και Όσκαρ, επιστήμονας που ειδικεύεται στις χωροχρονικές γέφυρες, εξαφανιστεί ξαφνικά, τα δύο αδέρφια θα ξεκινήσουν για μια ακαταμάχητη περιπέτεια. Το φινάλε του φεστιβάλ θα γράψει η τρυφερή ταινία animation «Γεια σου, Φρίντα» (Hola Frida) των Αντρέ Καντί και Καρίν Βεζινά, συμπαραγωγή Γαλλίας-Καναδά. Εστιάζει στην παιδική ηλικία της σπουδαίας ζωγράφου και τη μάχη της με την πολιομυελίτιδα, που την οδήγησε να αναζητήσει καταφύγιο στον κόσμο της φαντασίας.
Δείτε το τρέιλερ του φεστιβάλ:
Info
Περισσότερες πληροφορίες, το πλήρες πρόγραμμα και κρατήσεις εισιτηρίων: www.athicff.com
