Τη Δευτέρα 30 Δεκέμβρη θα ανέβει η τελευταία προγραμματισμένη παράσταση του Heliotopia στο θέατρο Πορεία. Μια χοροθεατρική παράσταση με ζωντανή μουσική που δημιουργήθηκε από τρεις γυναίκες, την Κορίνα Κόκκαλη που ανέλαβε την σκηνοθεσία και την χορογραφία, την Κατερίνα Πολέμη που ανέλαβε τη μουσική και την Ειρήνη Φαναριώτη που ανέλαβε να μας μεταφέρει με το σώμα της στον κόσμο της απώλειας. Αφορμή στάθηκαν οι γυναίκες του Δικτύου Μέλισσα. Πρόκειται για έναν ξενώνα που φιλοξενεί γυναίκες πρόσφυγες που στην πλειοψηφία τους προέρχονται από το Ιράν, τη Συρία και το Αφγανιστάν. Αφορά όμως όλες τις γυναίκες αλλά και όλους τους ανθρώπους γενιά γιατί όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας αναγκαστήκαμε να χάσουμε κάτι ή κάποιον που αγαπάμε.
To Marie Claire συνάντησε την Ειρήνη Φαναριώτη και μας μίλησε για το πώς δημιουργήθηκε το Heliotopia, για αυτά που κρατά από τη γνωριμία της με αυτές τις γυναίκες, για το πώς διαχειρίζεται τις δικές της απώλειες αλλά και για την έντονη ακτιβιστική της δράση που την οδηγεί να κάνει παραστάσεις όπως αυτή αλλά και η επόμενη που θα είναι το Laramie,
Πώς ξεκίνησαν όλα
Αυτή η παράσταση ήταν μία πρωτοβουλία της Κορίνας Κόκκαλη με την οποία είχαμε γνωριστεί στη «Μεγάλη Χίμαιρα». Είχε κάνει μία επαφή με το Δίκτυ Μέλισσα και μου πρότεινε να είμαι σε αυτή την έρευνα. Γιατί, επί της ουσίας, σαν έρευνα ξεκίνησε. Στην αρχή δεν ξέραμε πότε θα το ανεβάσουμε και τι παράσταση θα γίνει. Ξεκίνησε η έρευνα, κάναμε κάποιες πρόβες και παράλληλα συναντήσεις με τις γυναίκες από τη Μέλισσα.
Στη συνέχεια μπήκε στη διαδικασία και η Κατερίνα Πολέμη. Στην αρχή ήταν να γράψει απλά τη μουσική και τελικά μέσα από τις πρόβες μας άρεσε πάρα πολύ η χημεία που είχαμε οι δυο μας. Οι τρεις μας βασικά, οπότε αποφασίσαμε από κοινού να την έχουμε live στην παράσταση.Έπαιξε ρόλο και ένα πρώτο βίντεο που είχαμε κάνει σαν teaser για να το στείλουμε σε διάφορα festival. Μας είχαν δεχτεί στο Νordic Fringe Festival (σ.σ. εκεί έκανε την πρεμιέρα της η παράσταση τον περασμένο Σεπτέμβριο) και σκεφτήκαμε τι ωραία που θα ήταν να πηγαίναμε και οι τρεις στη Φιλανδία και κάπως έτσι αποφασίσαμε να είναι και η Κατερίνα στη live παρουσίαση.
Τα κορίτσια έκαναν διάφορα σεμινάρια μουσικής και χορού στη Μέλισσα και πήραν πάρα πολλές συνεντεύξεις από τις γυναίκες εκεί. Όλο το ακουστικό υλικό της παράστασης προέρχεται από αυτές τις γυναίκες. Κάποια είναι και στη γλώσσα τους ενώ άλλα στα αγγλικά. Το 95% από αυτά που ακούγονται στην παράσταση προέρχεται από αυτές τις γυναίκες.
Οι ιστορίες τους όλες μιλάνε πιο πολύ για το πώς φτάσανε, τι έχει γίνει από τη στιγμή που φτάσανε στην Ελλάδα. Εμένα αυτό που με κλόνισε πιο πολύ όταν πήγαμε εκεί για να κάνουμε το βίντεο που παίζει στην παράσταση -στο οποίο δεν θέλανε να δείξουν τα πρόσωπά τους- ήταν ότι υπήρχαν κοπέλες που ήταν πιο μικρές σε ηλικία από μένα, η μία ήταν έγκυος, η άλλη ήταν παντρεμένη, και ήταν όλες πάρα πολύ χαμογελαστές. Ακόμα και εκείνες που οι άντρες τους έφυγαν για την υπόλοιπη Ευρώπη και ήταν μόνες τους, όλες τις αναμνήσεις τους της μοιράζονταν με ένα χαμόγελο. Δεν υπάρχει αυτό το πράγμα που μπορεί να έχουμε στο μυαλό μας ότι μιλάνε για την ιστορία τους και κλαίνε.
Σίγουρα υπήρχαν και κοπέλες πιο εσωστρεφείς αλλά ακόμα και αυτή η «μελαγχολία» είχε σε όλες μια γλύκα. Αυτό ήταν πάρα πολύ συγκινητικό. Εμένα μου αρέσουν πολύ αυτές οι αντιθέσεις στη ζωή.Έρχεσαι από εκεί που έρχεσαι, σου έχουν συμβεί όλα αυτά που σου έχουν συμβεί και παρόλα αυτά βρίσκεις τη δύναμη. Και όντως, εδώ, για αυτούς είναι μια ευκαιρία να ξαναζήσουν. Είναι πολύ εμφανές αυτό. Ο ξενώνας, η προστασία που τους δίνει αυτός ο οργανισμός, η ασφάλεια που νιώθουν ότι υπάρχει κάτι τελικά που τους περιμένει και μετά και η παρέα που κάνουν μεταξύ τους και τα μαθήματα χορού και τραγουδιού που έκαναν με εμάς. Φεύγοντας από εκεί συνειδητοποίησα ότι είναι γυναίκες. Είναι εκεί και έχουν όλη τη γλυκύτατα και την ομορφιά και τη λάμψη που μπορεί να έχει η γυναίκα. Και μια παιδικότητα που ήταν πάρα πολύ ωραία, ένας πάρα πολύ ωραίος αυθορμητισμός. Αυτές τις στιγμές κρατάω όταν τις σκέφτομαι παρά τις ιστορίες που όλες έχουν να κάνουν με μία άσχημη συνθήκη από το παρελθόν τους.
Πολλές φορές επικεντρωνόμαστε πάρα πολύ στα δικά μας τα θέματα και κολλήματα και στις δικές μας αγωνίες και ξεχνάμε όλο αυτό το κομμάτι που ουσιαστικά είσαι και τυχερός που το έχεις. Κάποια πράγματα είναι πολύ δεδομένα για εμάς που για αυτές τις γυναίκες δεν είναι. Όταν ήρθα σε επαφή μαζί τους το ένιωσα πολύ βαθιά αυτό μέσα μου. Για αυτές κάποια πράγματα δεν ήταν δεδομένα όχι μόνο επειδή υπάρχει αυτή η εμπόλεμη κατάσταση στις χώρες τους αλλά γιατί υπάρχει και μια τελείως άλλη νοοτροπία εκεί αναφορικά με το τι σημαίνει γυναίκα και ποια είναι η θέση της. Αυτό ήταν περισσότερο σοκαριστικό. Με ρωτούσαν πόσο χρονών είμαι, τους έλεγα την ηλικία μου και μου έλεγαν «κι ακόμα δεν είσαι παντρεμένη;», «δεν έχεις παιδιά;», «και τι κάνεις;». Τους έλεγα έχω φίλο και μου έλεγαν: «Τι; Έχεις φίλο; Δεν είσαι παντρεμένη σε αυτή την ηλικία;» Εμείς σε αυτή την ηλικία ξεκινάμε να σκεφτόμαστε αν θα κάνουμε παιδί κι εκείνες είναι ήδη με δυο τρία παιδιά η καθεμία. Αυτόματα καταλαβαίνεις τη διαφορά κουλτούρας και του τρόπου σκέψης.
Δεν ήταν όμως «βαριές», δεν είχαν μιζέρια πάνω τους. Είχαν εσωστρέφεια αλλά δεν είχαν μιζέρια. Αυτό με βοήθησε να δω ότι όσο πιο δύσκολα είναι τα πράγματα και όχι δεδομένα στη ζωή σου, τόσο πιο δυνατός είσαι και πιο χαμογελαστός και τελικά πιο ήρεμος. Εγώ προσωπικά αισθάνομαι ένα τεράστιο κοινωνικό άγχος για την προάσπιση των δικαιωμάτων. Για να παλέψω για τις γυναίκες, για τον άνθρωπο, για τα ζώα. Έχω ένα τεράστιο κοινωνικό άγχος μέσα μου κι ένα στρες για όλα αυτά για τα οποία πρέπει να παλέψω και να διεκδικήσω. Όλο αυτό κάποιες φορές μου δημιουργεί φοβερή ενέργεια και διάθεση και ενθουσιασμό. Άλλες μου δημιουργεί μιζέρια και σκέφτομαι σε τι κόσμο ζω, γιατί είναι ο κόσμος έτσι και δεν πιστεύω ότι αντιμετωπίζουν τις γυναίκες έτσι και τους ομοφυλόφιλους και τα ζώα, και προβληματίζομαι για το πού ζω και θέλω να φύγω. Με πιάνει κι αυτό το οποίο σε αυτές τις γυναίκες δεν το είδα καθόλου. Γιατί είναι τελείως άλλη νοοτροπία. Τις αγαπάω αυτές τις γυναίκες.
Αυτές έχουν πολύ βασικά πράγματα για τα οποία πρέπει να παλέψουν τα οποία είναι τόσο παρόντα που δεν τους δίνει περιθώρια να δουν όλη την εικόνα που μπορεί να βλέπω εγώ που είμαι επ’ έξω. Αυτές βλέπουν το κομμάτι τους, ότι τώρα έχουν να κάνουν αυτό. Κι εγώ σίγουρα αν είχα να επιβιώσω και να δω τι θα κάνω και πού θα μείνω, να αναρωτιέμαι που είναι τα παιδιά μου και ο άντρας μου προφανώς δεν θα είχα τη δυνατότητα να φιλοσοφώ γύρω από αυτά τα θέματα και να είμαι πιο ενεργή.
Πώς το βιώνει ο θεατής
Ο θεατής είναι ωραίο να έρχεται με ανοιχτή καρδιά. Αν έρθεις εκεί και είσαι «ωχ τι θα δω τώρα» και «τι να μας πουν κι αυτές οι γυναίκες», αν το υποτιμήσεις κάπως μέσα σου και έχεις μια άμυνα σε σχέση με αυτό ίσως να μην μπορείς εύκολα να συνδεθείς. Γιατί είναι και πού βάζεις τον εαυτό σου σε σχέση με αυτό που πας να δεις. Αν έρχεσαι γιατί όντως θες να μάθεις, να ακούσεις ή περισσότερο να νιώσεις και να διαισθανθείς -γιατί είναι μια χοροθεατρική παράσταση που δεν θα ακούσεις κάποιο έργο ή κάποιο επιχείρημα ή κάποια δομημένη ιστορία πάνω σε αυτά- θα δεις εικόνες, θα ταξιδέψεις. Είναι σαν ένα έργο τέχνης. Ένα εικαστικό δρώμενο παρά κάτι που πρέπει να κατανοήσεις με το μυαλό σου. Δεν είναι για να καταλάβεις, είναι για να έρθεις να καθίσεις και να ακούσεις από την αρχή το ηχητικό υλικό που σε βάζει σε μία ατμόσφαιρα… Οι εικόνες είναι πάρα πολύ δυνατές. Δεν χρειάζεται να κατανοήσει κάποιες με το μυαλό του, σίγουρα όμως θα αισθανθεί πράγματα κι αν αφεθεί πιστεύω και θα συγκινηθεί. Εγώ συγκινούμαι στο τέλος της παράστασης, όταν όλο αυτό καταλήγει σε μια αγκαλιά για αυτές τις γυναίκες. Για όλες τις γυναίκες και για όλους τους ανθρώπους βασικά. Αυτό το έργο ξεκινά με αφορμή αυτές τις γυναίκες και τελικά αφορά τον άνθρωπο. Εμένα το σκηνικό της παράστασης πολλές φορές δεν μου θυμίζει μόνο το θέμα μας αλλά και το Ολοκαύτωμα. Όλους τους πολέμους και όχι μόνο αυτό πουν βιώνουν αυτές οι γυναίκες. Όλους όσους έχουν περάσει και όσες εικόνες έχω δει και όλη την παγκόσμια ιστορία πάνω σε αυτά τα θέματα, το προσφυγικό. Οπότε είναι πάνω στον άνθρωπο αυτό το πράγμα και όντως αν αφεθεί κάποιος, πιστεύω, θα ταξιδέψει και θα συγκινηθεί. Νομίζω την έχουμε μέσα στο DNA μας αυτή τη μνήμη. Είναι μια κυτταρική μνήμη που την έχουμε όλοι οι άνθρωποι, το έχουμε όλοι μέσα μας μας και με αυτό που θα ακούσουν εκεί θα θυμηθούν και θα αναβιώσουν πράγματα και θα επαναφέρουν στη μήνη τους πράγματα που γνωρίζουν. Και θα γνωρίσουν κι αυτόν τον καινούριο πολιτισμό.
Ο κάθε άνθρωπος το εκφράζει τελείως διαφορετικά αυτό που βλέπει. Έχουμε ακούσει πολύ ωραίες ερμηνείες πάνω σε πράγματα που βλέπει ο κόσμος. Σίγουρα υπάρχουν πολλών ειδών απώλειες. Από την απώλεια συντρόφου, γονιών, παιδιών μέχρι και του ίδιου σου του εαυτού, της ψυχικής ισορροπίας, του μυαλού σου. Στο τέλος καταλήγει στο γεγονός ότι αυτό είναι ανθρώπινο. Όλες αυτές οι απώλειες θα μπορούσαν να συμβούν στον οποιοδήποτε. Είναι θέμα τύχης ότι δεν συμβαίνει εδώ και συμβαίνει εκεί. Ακόμα κι αν δεν σου έχει συμβεί εκείνη η απώλεια σου έχει συμβεί κάποια άλλη. Κάποιος που θα δει αυτή την παράσταση θα ταυτιστεί με όλα τα στάδια.
Πώς το βιώνει η πρωταγωνίστρια
Εγώ ταυτίζομαι με όλα τα στάδια. Δεν είμαι ένας άνθρωπος που του έχουν συμβεί τρομερά πράγματα ούτε όμως και κάποιος που δεν έχει ζήσει. Ανήκω σε μια μέση κατηγορία. Ταυτίζομαι με όλα τα στάδια της απώλειας αλλά υπάρχει και μια προσπάθεια να ενταχθώ σε ένα κοινωνικό σύνολο. Σε ένα σημείο στην παράσταση χορεύω ένα χορό τύπου τσάρλεστον και λέω τι κάνει αυτή. Είναι μια τρελή προσπάθεια να ενταχθεί σε έναν δυτικό κόσμο ο οποίος της είναι τελείως άγνωστος.
Υποκριτικά είναι δύο τα κομμάτια που έχω να αντιμετωπίσω. Θα ξεκινήσω από το τεχνικό. Το γεγονός ότι πρέπει να αντέξω μία ώρα κινούμενη, χωρίς να μιλάω καθόλου και με βασικές τεχνικές χορού. Τις οποίες δεν ήξερα και έμαθα τον τελευταίο χρόνο που κάνω το training με την Κορίνα. Και ναι μεν κάνω ένα χρόνο training αλλά οι χορεύτριες δουλεύουν 15 χρόνια για να χορέψουν. Δεν χορεύω σε καμία περίπτωση όπως χορεύουν εκείνες και δεν είμαι χορεύτρια. Όμως σίγουρα θέλω να υπηρετήσω την τέχνη του χορού με μία αξιοπρέπεια. Για αυτό και το παλεύω πάρα πολύ για την τεχνική μου. Κάποιες φορές τα καταφέρνω, κάποιες φορές γίνονται κάποια μικρά λάθη. Για αυτό θέλω τεχνικά να φτάσω σε όσο καλύτερο βαθμό μπορώ για να υπηρετήσω την τέχνη του χορού και να μην προσβάλω τους ανθρώπους που θα έρθουν και θα έχουν σχέση με το χορό. Το δεύτερο, είναι το ψυχικό κομμάτι. Πάλι με σεβασμό για αυτές τις γυναίκες, γατί υπάρχουν πραγματικοί άνθρωποι που το βιώνουν αυτό, προσπαθώ να μην υπερβάλλω και να μην είμαι κατώτερη των προσδοκιών. Είναι μία περίεργη ισορροπία που πρέπει να κρατήσω στο υποκριτικό κομμάτι και στο κομμάτι της έκφρασης γιατί μπορεί να έρθει κάποιος και να πει «άσε μας κορίτσι μου, τι ξέρεις εσύ από αυτό». Οκ, μπορεί έτσι κι αλλιώς να το πει αλλά εγώ προσπαθώ σύμφωνα με τον εαυτό μου και τη δική μου ισορροπία να κρατήσω το σωστό μέτρο για να μπορέσει να εκφραστεί όσο πιο καθαρά γίνεται αυτό που αυτές οι γυναίκες βιώνουν και όχι το πώς το παίζω εγώ ή πώς το εκφράζω εγώ. Να γίνω το μέσω για να μπορέσει να το επικοινωνήσουν. Για αυτό και τις παρατηρώ πάρα πολύ όταν πηγαίνω και πιο πολύ παρατηρώ τις εκφράσεις τους και τη διάθεση τους -παρόλο που η αφήγησή μας έχει να κάνει με τον παρελθόντα χρόνο και με το πριν έρθουν εδώ. Γενικά, προσπαθώ να κρατήσω μια ισορροπία στα εκφραστικά μου μέσα γιατί λόγω του ότι είναι ένα βαρύ και δύσκολο θέμα μπορεί να πέσεις στην παγίδα να το πας σε παραπάνω δραματικό από αυτό που είναι και να γίνει τελικά κάπως περιγραφικό και όχι ουσιαστικό. Το υποκριτικό θέλει αυτή την ισορροπία για να μην πετάξει κάποιο θεατή έξω αλλά και εμένα την ίδια, ότι παίζω τώρα. Εγώ προσπαθώ να γίνω το μέσο για αυτές τις γυναίκες, να δούνε μέσα από το δικό μου σώμα και τη δική μου έκφραση μία από αυτές.
Κρατάω πολλές από τις ιστορίες τους στο μυαλό μου όμως με τροφοδοτώ και πάρα πολύ με τα δικά μου βιώματα και τη δική μου θέση πάνω σε αυτά τα θέματα. Έχω και συγκεκριμένα δικά μου πράγματα τα οποία καταθέτω σε αυτό. Είναι μία μίξη. Υπάρχουν κομμάτια που μου είναι πολύ οικεία κι άλλα όχι. Το πρώτο μέρος για παράδειγμα, που είναι μια στιγμή που την έχει ξεβράσει το κύμα, δεν το έχω ζήσει ποτέ. Δεν ξέρω πώς είναι να ταξιδεύεις ώρες με ένα πλοιάριο και τελικά να πέφτεις στη θάλασσα και μετά να βρεθείς σε μία ακτή. Αυτό προσπαθώ να το βρω μελετώντας από μέσα, να δω πώς θα ήταν, να το φαντασιωθώ. Δεν ξέρω πώς είναι αλλά το ψάχνω.
Πώς διαχειρίζεται τις δικές της απώλειες
Δεν τις διαχειρίζομαι. (Γελάει.) Θα πω ένα ωραίο και χιλιοειπωμένο τσιτάτο: ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός. Είναι αλήθεια όμως. Τι να διαχειριστείς; Δεν μπορείς να διαχειριστείς τίποτα αν δεν αφήσεις το χρόνο να κυλήσει. Εγώ γενικά είμαι πολύ ανυπόμονος άνθρωπος όμως έχω φτάσει σε ένα σημείο να λέω σε όλους τους τους φίλους μου, κάθε φορά που μου λένε για κάτι, τη λέξη υπομονή. Όταν μου λένε για ένα χωρισμό, για μία δουλειά που δεν πάει καλά ή για ένα αρνητικό συμβάν πάντα λέω υπομονή. Γιατί όλους μας πιάνει μια ανυπομονησία να πάμε παρακάτω. Και πάντα με τις απώλειες, όσο μικρές ή μεγάλες κι αν είναι, μας πιάνει μία ανυπομονησία να πάμε παρακάτω. Να τελειώσει αυτό το κομμάτι και να γίνει κάτι άλλο, να πάμε πάλι στην κανονικότητα. Αυτό το κομμάτι, της απώλειας, πρέπει να το αγκαλιάσει αυτός που του συμβαίνει. Το αγκαλιάζεις, το χαϊδεύεις, το αγαπάς, κάνεις υπομονή, λες ότι αυτό είναι και δεν θα είμαι μια ζωή δυστυχισμένος. Σίγουρα θα υπάρχει πάντα αυτή η απώλεια, γιατί συνέβη, κάτι χάθηκε. Κάποια στιγμή όμως θα λειανθούν οι γωνίες, θα γιάνει η πληγή και κάπως θα συνεχίσει η ζωή. Γατί ότι και να κάνεις η ζωή θα συνεχίσει. Είναι δικό σου θέμα αν θα επιλέξεις να συνεχίσεις μαζί με τη ζωή ή θα συνεχίζει αυτή κι εσύ θα κάθεσαι να τη βλέπεις να φεύγει. Η ζωή θα συνεχίσει ό,τι και να κάνεις. Εγώ επιλέγω να πάω με τη ζωή.
Συμβαίνουν αυτά τα πράγματα. Αν δες γύρω σου δεν είσαι μόνος σου στην απώλεια. Κάθε σπίτι έχει και την πληγή του. Άλλες μικρές και άλλες μεγάλες. Κι εφόσον αυτό είναι γεγονός, συμβαίνει, καλό είναι να το παρατηρείς και να μην αισθάνεσαι μόνος σου. Είμαστε πολλοί, δεν είμαι μόνη μου. Εγώ κάπως έτσι το αντιμετωπίζω. Παλιά, ένιωθα πολύ μόνη μου. Το πένθος και η απώλεια τον έχει αυτόν τον εγωκεντρισμό: μόνο σε εμένα συμβαίνει, δεν έχει συμβεί σε κανέναν άλλο, γιατί εγώ να είμαι τόσο άτυχος. Πολλές φορές κάνω αυτή τη σκέψη και μιζεριάζω αλλά μετά περνάει η κρίση αυτή και βλέπω κι άλλους ανθρώπους και πολλές φορές, σε σχέση με άλλους, αισθάνομαι και πιο τυχερή.
Όλοι ζούμε πράγματα και τέτοιου είδους απώλειες. Υπάρχουν απώλειες σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, δεν το έβλεπα παλιά αλλά τώρα το βλέπω, πολλές φορές η απώλεια ναι μεν λες μακάρι να μην μου είχε συμβεί αυτό το πράγμα και να μην είχα αισθανθεί έτσι όμως σου δίνει τέτοια δύναμη που κάπως γίνεσαι και καλύτερος τελικά. Γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος πιο ευαισθητοποιημένος, έχεις μεγαλύτερη ενσυναίσθηση. Ξεχνάς το εαυτό σου και ασχολείσαι πολύ και με το γύρω. Εμένα η απώλεια με οδήγησε σε αυτό το κοινωνικό πράγμα. Με έκανε να ασχολούμαι συνεχώς με όποια κοινωνική δυσλειτουργία υπάρχει κι όπου βλέπω αγκάθι σαν να πηγαίνω να κολλάω εκεί. Θες στο προσφυγικό, στο φιλοζωικό, στο ομοφυλοφιλικό. Όπου το βλέπω πάω εκεί. Και τους έλκω και με έλκουν.
Το επόμενο βήμα
Για αυτό και η επόμενη παράσταση μετά από το Helliotopia και μετά το project για τα αδέσποτα ζώα θα είναι η υπόθεση Laramie. Είναι για έναν ομοφυλόφιλο στην Αμερική του 1998, σε μία πολύ μικρή πόλη, ο οποίος χτυπήθηκε μέχρι θανάτου. Είναι πραγματική ιστορία και θα ανέβει από 21 Φλεβάρη στο θέατρο Σφενδόνη. Δεν είναι μια παράσταση, όπως λέει και ο σκηνοθέτης μας Άρης Λάσκος, για την ομοφυλοφιλία. Είναι μία μελέτη στην κοινωνία, στο πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιδρούν στα κοινωνικά ερεθίσματα. Είναι πάρα πολύ εντυπωσιακό το τι μπορεί να λέει ο καθένας. Ανάλογα με το πόσο κοντά είσαι στο γεγονός. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δεις πώς όλοι οι άνθρωποι αντιδρούν γύρω από ένα γεγονός που συνέβη. Όπως έγινε και με τον Ζακ που ο καθένας έγραφε και έλεγε ό,τι ήθελε. Εγώ πολλές φορές δε γράφω την άποψη μου πάνω σε γεγονότα γιατί δεν θέλω να αλλοιώσω το γεγονός. Γιατί το γεγονός μιλάει από μόνο του και ο καθένας θα κρίνει σύμφωνα με το δικό του κριτήριο προσπαθώντας να μείνει πιο κοντά στην αλήθεια.
