Από τον Μιχάλη Μουλάκη
Μετά από 4 χρόνια εξορίας στο ξερονήσι των Κατηργημένων, ο Κέβιν Σπέισι πρόκειται δειλά-δειλά να εμφανιστεί ξανά στη μεγάλη οθόνη. Θα ερμηνεύσει ένα μικρό ρόλο σε μια ανεξάρτητη ιταλική ταινία χαμηλού προϋπολογισμού. Η είδηση έκανε τον σπουδαίο σκηνοθέτη και σεναριογράφο Πολ Σρέντερ να αναφωνήσει στο Facebook: «Καιρός ήταν! Αν είναι ένοχος για κάποιο έγκλημα, βάλτε τον στη φυλακή. Αν όχι, αφήστε τον να παίζει σε ταινίες. Πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες υπήρξαν φρικαλέοι άνθρωποι». Οπως ήταν αναμενόμενο, μέσα στα πρώτα δευτερόλεπτα εμφανίστηκε και ο πρώτος αντιρρησίας. Επέκρινε και έβρισε τον σκηνοθέτη και -ίσως το πιο αποκαλυπτικό απ’ όλα- υποστήριξε πως «δεν πρέπει να συγχωρούμε τους ανθρώπους για τα αδικήματά τους απλά και μόνο επειδή είναι καλοί σε κάτι άλλο».
Πριν από 3 μήνες, στο περιοδικό «The Atlantic», ο πολιτικός επιστήμονας Γκρέιαμ Γουντ έγραψε ένα άρθρο με τίτλο «Η Αμερική έχει ξεχάσει πώς να συγχωρεί». Αφορμή ήταν η πρόσφατη περιπέτεια της Αλέξι ΜακΚάμοντ, που απολύθηκε από το «Teen Vogue» προτού καν προλάβει να αναλάβει τα νέα καθήκοντά της ως διευθύντρια. Δύο χρόνια πριν είχε βραβευτεί για τη δημοσιογραφική της δεινότητα έχοντας αποκαλύψει την είδηση ότι ο Τραμπ περνούσε το 60% του «προεδρικού» του χρόνου -σχεδόν 300 από κάθε 500 εργάσιμες ώρες- βλέποντας τον εαυτό του στην τηλεόραση. Η μόλις 25 χρονών MακΚάμοντ ήταν ήδη μία από τις πιο περιζήτητες φωνές στα διεθνή Μέσα χάρη στις αδιαμφισβήτητες ικανότητές της, την καίρια πολιτική της σκέψη και τον οξυδερκή σχολιασμό της. Οταν όμως ήταν 17, δηλαδή 10 χρόνια προτού απολυθεί προληπτικά από το «Teen Vogue», είχε αμαρτήσει. Τα αμαρτήματά της είχαν τη μορφή τριών tweets. Ως έφηβη μαθήτρια Λυκείου είχε αποκαλέσει έναν δάσκαλό της «βλάκα Ασιάτη» επειδή της είχε βάλει χαμηλό βαθμό στη Χημεία. Σε ένα άλλο tweet έγραφε πως ευχόταν να μην ξυπνήσει το επόμενο πρωί με «πρησμένα ασιατικά μάτια». Στο τρίτο είχε γράψει στο feed ενός φίλου της «είσαι τόσο γκέι», προσθέτοντας μάλιστα και ένα «χαχαχα» για να μην παρεξηγηθεί. Τρία ανόητα, χονδροειδή αστεία από τα σχολικά της χρόνια της κόστισαν την καριέρα της.
Βέβαια η Conde Nast, ο εκδοτικός οργανισμός στον οποίο ανήκει το «Teen Vogue», γνώριζε για τα tweets. Η ίδια η MακΚάμοντ είχε απολογηθεί δημοσίως γι’ αυτά προτού τα σβήσει, χρόνια πριν από την πρόσληψή της. Η Αννα Γουίντουρ, διευθύντρια της (ενήλικης) «Vogue», είχε συζητήσει το θέμα με άλλα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, πολλά εκ των οποίων ανήκαν σε μειονότητες. Είχαν δηλώσει από κοινού πως στο πρόσωπο της Αλέξι είχαν βρει μια εντυπωσιακή υποψήφια editor και ότι η απολογία της αποτελούσε ισχυρή ένδειξη πως είχε διδαχθεί από τα περασμένα της λάθη. Τα προβλήματα ξεκίνησαν αμέσως αφότου έγινε η επίσημη ανακοίνωση. Με αστραπιαίους ρυθμούς δημιουργήθηκε εσωτερικά μία μίνι Στάζι. Περίπου είκοσι εργαζόμενοι στο περιοδικό έσκαψαν στα βάθη του Διαδικτύου για να ανασύρουν τα σβησμένα tweets και να διαμαρτυρηθούν στη διεύθυνση, με έναν ολοένα πιο προβλέψιμο τρόπο. Πόσταραν στα social media πως «το μίσος προς τους ασιατικούς πληθυσμούς της Αμερικής έχει πληγώσει βαθιά τους συναδέλφους μας, τις οικογένειές μας και τους φίλους μας και (η πρόσληψη) είναι απαράδεκτη». Η μικρή αυτόκλητη KGB οργάνωσε με περίσσιο ζήλο τη διαπόμπευση του νέου λαμπρού μέλους υπό την κατηγορία των αντεπαναστατικών φρονημάτων. Η κατηγορία, για να σοβαρευτούμε, ήταν προφανώς ο ρατσισμός. Η αναπόφευκτα μεταδοτική αγανάκτηση έκανε τη δουλειά της. Δύο μεγάλοι διαφημιζόμενοι στο περιοδικό ανέστειλαν τις καμπάνιες τους. Η MακΚάμοντ ζήτησε συγγνώμη ξανά. Ματαιότης ματαιοτήτων. Οπως γράφει και ο μέγας Τζον Στάινμπεκ στο -διόλου πολιτικώς ορθό- αριστούργημά του Ανατολικά της Εδέμ, η αλήθεια που δεν γίνεται πιστευτή μπορεί να πληγώσει έναν άνθρωπο πολύ περισσότερο απ’ όσο ένα ψέμα. Την ίδια εβδομάδα τής ήρθε μια ξαφνική ειδοποίηση πως η προγραμματισμένη της συνάντηση γνωριμίας με τους κορυφαίους editors της Conde Nast είχε ακυρωθεί. Μια μικρή προσθήκη στο τέλος του σημειώματος την πληροφορούσε ότι δεν υπήρχαν σχέδια για ανανέωση της συνάντησης στο προσεχές μέλλον.
Ας παραμερίσουμε προς στιγμήν το ότι όποιος ενήλικος άνθρωπος στ’ αλήθεια τραυματίζεται ψυχικά από τα άγαρμπα αστεία ενός κοριτσιού δεν είναι για να δουλεύει σε περιοδικό, αλλά για να διαμένει σε ψυχιατρείο. Εγώ, τουλάχιστον, θα άφηνα ανοιχτό το ενδεχόμενο όλη αυτή η οργή να μην αποσκοπούσε στην απόλυτη κοινωνική δικαιοσύνη ή την ψυχική γαλήνη του σύμπαντος, αλλά στο εύκολο ξεφόρτωμα ενός άξιου, ικανού και (γιατί όχι;) απειλητικά απαιτητικού αφεντικού. Ας σταθούμε όμως λίγο στο ότι μία διαπρεπής επαγγελματίας καταστρέφεται εξαιτίας της φυσικής και αυτονόητης ανωριμότητας που τη χαρακτήριζε όταν ήταν 17 χρόνων. Ας σαστίσουμε λίγο μπροστά στην απύθμενη ειρωνεία πως αυτή η καταστροφή συμβαίνει στα παρασκήνια ενός εντύπου που στηρίζει όλη του την ύπαρξη σε μια υποτιθέμενη αυθεντία στο τι σημαίνει να είσαι κορίτσι 17 χρόνων. Οι μικροί Ιακωβίνοι του «Teen Vogue» έκαναν την επανάστασή τους. H Conde Nest έσωσε τα διαφημιστικά της έσοδα. Αλλά δεν μπορείς να είσαι ταυτόχρονα και κυνικός και ευαίσθητος.
Οι άνθρωποι που υψώνουν την ευαισθησία ως λάβαρο επανάστασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λένε πως κινητοποιούνται από αγνή καλοσύνη. Είμαι πρόθυμος να τους πιστέψω. Αυτό ακριβώς τους καθιστά τρομακτικούς. Στη φοβερή μορφή του Ροβεσπιέρου δεν βλέπουμε έναν αυταρχικό τύραννο αλλά έναν ψυχρό, αυταρχικό καλοθελητή. Ενσαρκώνει το απόλυτο παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν έχουμε κάποιον που λέει «εγώ θα φτιάξω την κοινωνία». Ο τρόμος, όπως είχε πει, δεν είναι παρά σβέλτη, ευέλικτη, αυστηρή δικαιοσύνη. Ως εκ τούτου, είναι έκφραση αρετής. Στην ενάρετη φύση των μικρών Ιακωβίνων που βάλθηκαν να αποκεφαλίσουν (μεταφορικά) τη ΜακΚάμοντ, η συγγνώμη της επέδρασε μόνο ως ομολογία ενοχής. Τους παρότρυνε να την οδηγήσουν με ακόμα πιο απροκάλυπτη λαχτάρα στην γκιλοτίνα τους.
Οποτε αντικρίζουμε έναν άνθρωπο που νομίζουμε ότι έχει διαπράξει κάποιο αποτρόπαιο έγκλημα, επιλέγουμε ασυνείδητα ανάμεσα σε δύο φαντασιώσεις. Στην πρώτη δίνουμε τόπο στις πιο σαδιστικές μας τάσεις. Σκεφτόμαστε τον πιο φρικτό τρόπο με τον οποίο θα θέλαμε να τιμωρήσουμε τον εγκληματία. Επινοούμε μια δική μας κόλαση και ευχόμαστε να γινόταν να τον στείλουμε εκεί. Στη δεύτερη φαντασίωση θέτουμε στον εαυτό μας μια πολύ μεγαλύτερη πρόκληση: να σκαρφιστούμε τις άξιες, καλές πράξεις με τις οποίες θα μπορούσε να εξιλεωθεί για το έγκλημά του. Και στις δύο περιπτώσεις, συνήθως χωρίς να το συνειδητοποιούμε, λειτουργούμε με έναν τρόπο θρησκευτικό. Στη μία περίπτωση προσβλέπουμε σε αιώνια εκδίκηση, ενώ στην άλλη αναζητούμε τον δρόμο προς τη συγχώρεση. Τι συμβαίνει όμως όταν μια κοινωνία δεν ξέρει πια πώς να συγχωρεί; Η απάντηση, για άλλη μια φορά, βρίσκεται στη λογοτεχνία. Στο «Αστείο», το εξαιρετικό μυθιστόρημα όπου η ζωή του κεντρικού χαρακτήρα καταστρέφεται για πάντα επειδή μία φορά, στα νιάτα του, τόλμησε να αστειευτεί για τον Τρότσκι, ο Μίλαν Κούντερα γράφει: Μια ζωή σε έναν κόσμο όπου κανείς ποτέ δεν συγχωρείται και η εξιλέωση είναι ανέφικτη, είναι μια ζωή στην κόλαση.
Εμείς ζούμε σε μια η εποχή όπου -δικαίως και επιτέλους- έχει εδραιωθεί στον δυτικό κόσμο η αντίληψη ότι το να είσαι ρατσιστής, σεξιστής και ομοφοβικός είναι όχι μόνο αδικία, αλλά και ντροπή. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία. Αντί όμως να δοξάζουμε τους εαυτούς μας, καθώς και όλους όσοι προηγήθηκαν προκειμένου να φτάσουμε σε αυτόν τον θρίαμβο, παίζουμε τώρα το δηλητηριώδες παιχνίδι της λατρείας του υπέρτατου υπερευαίσθητου όντος, στο προαύλιο του διαβόλου. Σε αυτόν τον αμείλικτο διαγωνισμό της αρετής ως performance art, ο κόσμος που κληρονομείς είναι ένα ερειπωμένο μεσαιωνικό χωριό γεμάτο καμένες μάγισσες. Για μένα δεν έχει σημασία, αλλά ίσως σε αυτό το σημείο θα άξιζε να αναφερθεί πως η Αλέξι ΜακΚάμοντ είναι Αφροαμερικανή.
Ενας κόσμος χωρίς συγχώρεση θα ήταν ένας κόσμος χωρίς γέλιο. Στον επικριτή που έλεγε «δεν πρέπει να συγχωρούμε τους ανθρώπους για τα αδικήματά τους απλώς και μόνο επειδή είναι καλοί σε κάτι άλλο», ο Σρέντερ απάντησε ως εξής: «Οι κακοί άνθρωποι πάνε κι έρχονται. Η Τέχνη μένει. Πήγαινε εσύ στο Μουσείο σου των Καλών Ψυχών. Εγώ θα είμαι στο Μουσείο των Καλών Τεχνών».
