Ένα από τα σημαντικότερα εικαστικά γεγονότα της χρονιάς έρχεται στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή: από τις 22 Ιουνίου έως τις 2 Νοεμβρίου 2025 υποδέχεται στην Αθήνα και την Άνδρο μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για τον Takis ή Παναγιώτη Βασιλάκη (1925-2019), με τίτλο «Takis 1∞» και αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννησή του.
Το μεγάλο αφιέρωμα διατρέχει ολόκληρη την καλλιτεχνική πορεία του, επτά περίπου δεκαετιών, μέσα από περισσότερα από 150 έργα -γλυπτά, σχέδια, πίνακες και κοσμήματα- τα οποία συνοδεύονται από κινηματογραφικές αναφορές σε εφήμερα έργα και δημιουργίες του.
Με τις δύο αυτές εκθέσεις το Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή τιμά τον εικαστικό που, αν και άσκησε θεμελιώδη επιρροή στη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή και μεγάλης κλίμακας έργα του σε δημόσιους και κοινόχρηστους χώρους αναδείχθηκαν σε αστικά ορόσημα, στην Ελλάδα δεν είναι τόσο γνωστός όσο θα του άξιζε, όπως σημειώνει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, συνεπιμελήτρια του αφιερώματος και υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή. Τιμά επίσης τη μακροχρόνια φιλία του με τους Βασίλη και Ελίζα Γουλανδρή.
«Ο Takis ως αυτοδίδακτος δεν θεωρούσε την τέχνη κάτι “σνομπ”, φτιαγμένο για μια ελίτ. Ήθελε πραγματικά η τέχνη του να αγγίζει τους πάντες, χωρίς καν να είναι απαραίτητο να αναλύει κάποιος τι βλέπει μπροστά του» εξηγεί η κ. Κουτσομάλλη-Moreau, προσθέτοντας: «Ποτέ ώς τώρα δεν είχε μία μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Ελλάδα. Του έχουν γίνει δύο μεγάλες αναδρομικές στο Παρίσι και μία στην Αγγλία. Το 2020 ήταν να έρθει μία σημαντικότατη έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Δυστυχώς έτυχε ο COVID και δεν άνοιξε ποτέ. Θεωρήσαμε λοιπόν απαραίτητο το 2025 να γιορτάσουμε τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του».
«Ο Takis ως αυτοδίδακτος δεν θεωρούσε την τέχνη κάτι “σνομπ”, φτιαγμένο για μια ελίτ. Ήθελε πραγματικά η τέχνη του να αγγίζει τους πάντες, χωρίς καν να είναι απαραίτητο να αναλύει κάποιος τι βλέπει μπροστά του», Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, συνεπιμελήτρια του αφιερώματος και υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.
«Όλοι αναγνωρίζουν», σύμφωνα με την κ. Κουτσομάλλη-Moreau, ότι «ο Takis ήταν δύστροπος, ιδιόρρυθμος, αλλά ήταν και τρυφερός, γενναιόδωρος, πολύ δημιουργικός».
Ο Toby Kamps, συνεπιμελητής του αφιερώματος και υπεύθυνος Συλλογής Μοντέρνας Τέχνης της Hamburger Kunsthalle, μοιράζεται μια παράξενη όσο και γοητευτική ιστορία από τη γνωριμία του με τον Takis, στην περίοδο που ετοίμαζαν μια έκθεση για εκείνον:
«Είχαμε έναν πολύ όμορφο “Μαγνητικό τοίχο” που χρειαζόταν συντήρηση. Στείλαμε τους συντηρητές να τον συναντήσουν και, ας πούμε, δεν ήταν η πιο επιτυχημένη συζήτηση. Επιστρέφοντας, μου είπαν: “Πρόσεχε, Toby, είναι κάπως στριμμένος. Επίσης, μπορεί να διαβάσει το μυαλό σου”». Όπως εξηγεί ο κ. Kamps, εκείνη την περίοδο ο εικαστικός είχε αρχίσει να μελετάει την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπει ο καθένας μας με τη σκέψη.
«Είχαμε έναν πολύ όμορφο “Μαγνητικό τοίχο” που χρειαζόταν συντήρηση. Στείλαμε τους συντηρητές να τον συναντήσουν και, ας πούμε, δεν ήταν η πιο επιτυχημένη συζήτηση. Επιστρέφοντας, μου είπαν: “Πρόσεχε, Toby, είναι κάπως στριμμένος. Επίσης, μπορεί να διαβάσει το μυαλό σου”», Toby Kamps, συνεπιμελητής του αφιερώματος και υπεύθυνος Συλλογής Μοντέρνας Τέχνης της Hamburger Kunsthalle.
Ο Takis ζήτησε, τότε, να συναντηθεί με τον διευθυντή του μουσείου. «Δεν ήμουν ο διευθυντής αλλά ο επιμελητής. Φόρεσα λοιπόν γραβάτα, σακάκι και πήρα έναν χαρτοφύλακα που από μακριά φαινόταν μια χαρά». Αποφάσισε να τον αντιμετωπίσει με «ένα παιχνίδι εξουσίας»: «Δεν θα μιλούσα πρώτος και θα είχα άδειο το μυαλό μου από σκέψεις».
Πήγε στο διαμέρισμά του, και ο Takis κατέβηκε με το ασανσέρ να τον υποδεχτεί, φορώντας μια μαγνητική ζώνη που πίστευε ότι επικοινωνούσε με τη χολή του. «Κοιτάξαμε ο ένας τον άλλο στα μάτια, εγώ αμίλητος και με το μυαλό μου άδειο από σκέψεις. Μέσα σε τέσσερα δευτερόλεπτα, νομίζω, ξεσπάσαμε σε γέλια. Ήταν ένα φανταστικό ταξίδι. Περάσαμε εκείνο το βράδυ και πολλές μέρες μετά συζητώντας για το όραμά του, την ιστορία του».
Στο Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή, Αθήνα
Στη μακρά και εξαιρετικά γόνιμη σχέση του Takis με τον μαγνητισμό εστιάζει η έκθεση «Μαγνητικά πεδία» στο Παγκράτι. Μια σχέση-σταθμό στη διαδρομή του, που ξεκίνησε το 1959, από τα πρώτα του «Τηλεγλυπτά», και έφτασε μέχρι το 2018. Στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων αλλά και στην είσοδο του μουσείου μπορούμε να δούμε εμβληματικά έργα, όπως το δρώμενο «Το αδύνατον – Άνθρωπος στο διάστημα», τους «Τηλεπίνακες», τα «Τηλεφώτα», τα «Magnetron», το «Μαγνητικό πουθενά», τους «Μαγνητικούς τοίχους», τους «Μαγνητικούς πίνακες», τις «Ηλεκτρομαγνητικές σφαίρες», καθώς και τα περίφημα «Μουσικά».
Μέσα από τον μαγνητισμό ο Takis εξερεύνησε αυτό που του άρεσε να περιγράφει ως τέταρτη διάσταση: έναν χώρο που, ενώ συχνά χαρακτηρίζουμε κενό, ζωντανεύει διαρκώς από δυνάμεις που όχι μόνο μας διαφεύγουν αλλά διέπουν τη ζωή μας έως την παραμικρή λεπτομέρεια. Το έργο του ενέπνευσε τον φίλο του William Burroughs (ο Takis συναναστρεφόταν πολλούς συγγραφείς της γενιάς των Beat) να αναφωνήσει: «Βλέπουμε, επιτέλους, το μέταλλο να αναπνέει».
Το έργο του ενέπνευσε τον φίλο του William Burroughs (ο Takis συναναστρεφόταν πολλούς συγγραφείς της γενιάς των Beat) να αναφωνήσει: «Βλέπουμε, επιτέλους, το μέταλλο να αναπνέει».
Τα εκθέματα συνδυάζουν μια παιγνιώδη διάθεση με επιστημονικά και τεχνολογικά ευρήματα που αλλάζουν την αντίληψή μας για τον κόσμο. Έργα που ασκούν ακαταμάχητη έλξη στο βλέμμα και τον νου θέτουν θεμελιώδη ερωτήματα.
«Στα εκατοντάδες βιβλία όπου αναφέρεται ο Takis θα διαβάσετε ότι ήταν ένα σημαντικό μέλος της διεθνούς αβανγκάρντ σκηνής» σχολιάζει ο κ. Kamps. «Προσπαθούσε να διαμορφώσει νέες καλλιτεχνικές δυνατότητες, από τα 50s, την ψυχροπολεμική εποχή μετά το χάος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, της επέλασης της τεχνολογίας που, θα έλεγα, μέχρι σήμερα δεν ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε. Ταυτόχρονα όμως είχε τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και στην κοσμολογία του πολιτισμού της. Και σε αντίθεση με άλλα μέλη της αβανγκάρντ, στόχευε στις μεγάλες ερωτήσεις: την αιώνια ζωή, την αέναη κίνηση, τι μας κρατά στην επιφάνεια του πλανήτη».
Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Άνδρος
Η έκθεση συμπίπτει με την επαναλειτουργία της Παλιάς Πτέρυγας του μουσείου, η οποία ανοίγει ξανά τις πόρτες της στο κοινό ανανεωμένη. Εκτείνεται, για την ακρίβεια, και στην παλαιά και στη νέα πτέρυγα, παρουσιάζοντας όλα τα στάδια στο έργο του Takis που υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για εκείνον, μέσα από τις διαδοχικές ανατροπές που σημάδεψαν την καριέρα του. Ο τίτλος της έκθεσης, «Εύρηκα». «Το “Εύρηκα” χρησιμοποιεί ο [Γάλλος συγγραφέας] Alain Jouffroy όταν βλέπει ένα βράδυ τον Takis να τρέχει στον δρόμο με ένα έργο στο χέρι, σχεδόν κλαίγοντας, και όταν συναντά τον Jouffroy του λέει, “επιτέλους, το βρήκα”. Τότε είχε βρει τον μαγνητισμό, αλλά θα ζούσε παρόμοια όλες τις ανακαλύψεις του» λέει η κ. Κουτσομάλλη-Moreau.
Στόχος του ιδρύματος είναι να προβάλει μια ολοκληρωμένη πλευρά της καλλιτεχνικής διαδρομής του, μάλλον παραγνωρισμένη: τα νεανικά έργα του, αποκαλυπτικά των πρώτων επιρροών του αλλά και της ικανότητάς του να απεγκλωβίζεται από την κατάρτιση του αυτοδίδακτου και να διαπρέπει. «Ξεκινάμε από το 1946 και φτάνουμε έως το 2018 και θα δείτε και ενότητες του έργου του που είναι πολύ λιγότερο γνωστές» διευκρινίζει η κ. Κουτσομάλλη-Moreau.
«Ο [Γάλλος συγγραφέας] Alain Jouffroy βλέπει ένα βράδυ τον Takis να τρέχει στον δρόμο με ένα έργο στο χέρι, σχεδόν κλαίγοντας, και όταν συναντά τον Jouffroy του λέει, “επιτέλους, το βρήκα”. Τότε είχε βρει τον μαγνητισμό, αλλά θα ζούσε παρόμοια όλες τις ανακαλύψεις του», Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau
Στην έκθεση «Εύρηκα» μπορούμε να δούμε τα «Λουλούδια» και τα «Είδωλα», τα οποία αποτέλεσαν νέες οπτικές για την πανίδα και τη χλωρίδα μέσα από το πρίσμα του μετάλλου. Τους «Εσωτερικούς χώρους», τα «Μαγνητικά κενά» και τις «Σφαίρες», που τον οδήγησαν να συνεχίσει την εξερεύνηση της ύλης. Τα «Καντράν» και τα «Ηλεκτρονικά ανάγλυφα», έργα παράδοξα, που υπογραμμίζουν τη μόνιμη παρουσία της τεχνολογίας στη ζωή μας αλλά και το γεγονός ότι κάθε στοιχείο της καθημερινότητας μπορεί να κρύβει εικαστική ομορφιά που δεν υποψιαζόμαστε. Τις «Σπείρες», ένα μεθυστικό ταξίδι στα αισθητικά μυστήρια της γεωμετρίας, και τέλος τα λιγότερο γνωστά «Ερωτικά» του, εμβλήματα της ηχηρής επιστροφής των σωμάτων στη δουλειά του.
«Το ανθρώπινο σώμα εξαφανίζεται τελείως από το έργο του από το 1953 έως το 1974. Όμως όταν αποφασίζει να ξαναδουλέψει το σώμα, μας παρουσιάζει τα “Ερωτικά” μέσα από μουλάζ πάνω σε μοντέλα. […] Θεωρήσαμε απαραίτητο να δείξουμε και αυτή την πτυχή του έργου του, που δείχνει τον βαθύ αισθησιασμό σε σχέση με την τέχνη» σχολιάζει η κ. Κουτσομάλλη-Moreau.
Για τον Takis, όλα είναι μαγνητισμός, συμπληρώνει η ίδια: «οι σχέσεις μας με τη φύση, με τον ήλιο, ανάμεσά μας, γιατί έχουμε ιδιαίτερη έλξη προς κάποιον και όχι προς έναν άλλον».
Για τον Takis, όλα είναι μαγνητισμός, όπως σημειώνει η κ. Κουτσομάλλη-Moreau: «οι σχέσεις μας με τη φύση, με τον ήλιο, ανάμεσά μας, γιατί έχουμε ιδιαίτερη έλξη προς κάποιον και όχι προς έναν άλλον».
Σε αυτά τα πρωτοφανούς ποικιλίας έργα, τόσο ως προς τα υλικά και τη σύλληψη όσο και ως προς τον συμβολισμό τους, προστίθενται τα εμβληματικά «Σινιάλα», που εμφανίστηκαν το 1955 και έγιναν ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύνολα γλυπτών του 20ού αιώνα.
B&E Goulandris Podcasts
Με αφορμή το επετειακό αφιέρωμα, το Ίδρυμα εγκαινιάζει την πρώτη του σειρά podcasts με τίτλο «B&E Goulandris Podcasts: μια ηχητική κατάδυση στον μαγευτικό κόσμο της Τέχνης».
Η πρώτη ενότητά της περιλαμβάνει πέντε επεισόδια που διατρέχουν την πολυκύμαντη ζωή του Takis: από τα νεανικά κατοχικά χρόνια στην Ελλάδα, την καλλιτεχνική πορεία με ενδιάμεσους σταθμούς το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, έως την επιστροφή στην Αθήνα, στον λόφο του Γεροβουνού, και την ίδρυση του ομώνυμου ιδρύματος και ερευνητικού κέντρου.
Μέσα από σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, διαφωτιστικές συζητήσεις με τους επιμελητές της έκθεσης και ανέκδοτες ιστορίες από ανθρώπους που τον έζησαν από κοντά, οι ακροατές καταδύονται στο εκρηκτικό σύμπαν του και παρατηρούν τα έργα του με άλλα μάτια και αυτιά.
Τα podcasts είναι διαθέσιμα από τις 22 Ιουνίου σε όλες τις πλατφόρμες (Spotify, Apple Podcasts, YouTube Music κ.ά.), στο goulandris.gr και στους εκθεσιακούς χώρους των περιοδικών εκθέσεων του Ιδρύματος, μέσω QR codes.
Κατάλογος, ξεναγήσεις για το κοινό & εκπαιδευτικά προγράμματα
Η έκθεση συνοδεύεται από εκτενή κατάλογο, ο οποίος είναι διαθέσιμος σε ελληνικά και αγγλικά.
Ξεναγήσεις για το κοινό έχουν προγραμματιστεί τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άνδρο, στα ελληνικά και στα αγγλικά, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα για ομαδικές ή ιδιωτικές ξεναγήσεις κατόπιν συνεννόησης. Επίσης, μια ειδικά σχεδιασμένη διαδραστική ξενάγηση θα υλοποιηθεί στο Μουσείο στην Αθήνα.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά ηλικίας 5-7 ετών και 8-12 ετών στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο από τις 23 Ιουλίου έως τις 31 Αυγούστου και στο Μουσείο στην Αθήνα, από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο.
Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, Υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή, Toby Kamps, υπεύθυνος Συλλογής Μοντέρνας Τέχνης της Hamburger Kunsthalle. Επιστημονική σύμβουλος: Πηνελόπη Σιδέρη, αντιπρόεδρος Ιδρύματος Takis. Σκηνογραφία: Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης.
Info
22 Ιουνίου-2 Νοεμβρίου 2025, Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Ερατοσθένους 13, Αθήνα, τηλ. 210 7252895, visit@goulandris.gr, goulandris.gr. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο & Κυριακή 10.00-18.00. Παρασκευή 10.00-20.00. Τρίτη κλειστά. Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Χώρα, Άνδρος, τηλ. 22820 22444, andros@goulandris.gr. Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 11.00-15.00 & 18.00-21.00, Δευτέρα 11.00-15.00. Δευτέρα απόγευμα & Τρίτη κλειστά
