Από την Πετρίνα Κίτη
Από λογαριασμούς που μιλούν ανοιχτά για τα kinks και τη συναίνεση, newsletters για τον κύκλο του οργασμού και viral TikToks που εξηγούν τη διαφορά ανάμεσα σε επιθυμία και πίεση, η γλώσσα γύρω από το σεξ δεν υπήρξε ποτέ τόσο ανοιχτή, συμπεριληπτική και προοδευτική. Ζούμε φαινομενικά στην εποχή ενός «σεξουαλικού διαφωτισμού».
Κι όμως, η Gen Z, η γενιά που μεγάλωσε με αυτά τα δεδομένα, δεν κάνει πολύ σεξ. Όλο και περισσότεροι νέοι δηλώνουν είτε σεξουαλικά αδρανείς, είτε αδιάφοροι. Ήδη από το 2018, η Κέιτ Τζούλιαν του περιοδικού The Atlantic χρησιμοποίησε τον όρο «σεξουαλική ύφεση» (sex recession) για να περιγράψει μια ευρύτερη πτώση στη συχνότητα, στην επιθυμία, αλλά και την πρωτοβουλία γύρω από τη σεξουαλική ζωή των νέων Αμερικανών. Δεν αφορά μόνο τις λιγότερες ερωτικές επαφές, αλλά και την εντεινόμενη συναισθηματική αποστασιοποίηση, τη σεξουαλική αμηχανία και τη δυσκολία σύνδεσης, με το φαινόμενο να συνεχίζει να εντείνεται. Σύμφωνα με έρευνες του 2023-2024, σχεδόν το 50% των ατόμων ηλικίας 18-24 δεν είχε καμία σεξουαλική επαφή τον τελευταίο χρόνο. Το ποσοστό ήταν υπερδιπλάσιο από αυτό της Gen X στην αντίστοιχη ηλικία.
H πανδημία έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε μια γενιά που έζησε τα κρίσιμα πρώτα της ερωτικά ξυπνήματα σε καθεστώς καραντίνας. Αντί για πάρκα, βραδινές εξόδους και ιδιωτικές περιπτύξεις, η σεξουαλική εμπειρία πολλών νέων εδραιώθηκε στα chats.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη γενιά μας, τους 20κάτι, να συνευρίσκεται όλο και λιγότερο; Ποια ήταν η τελευταία φορά που μας την έπεσαν σε ένα μπαρ;
Εφόσον είμαστε πάντα online, οι «παραδοσιακοί» τρόποι προσέγγισης μοιάζουν ξεπερασμένοι ή δεν επιχειρούνται καν από ντροπή. Από την άλλη, τα dating apps -Tinder, Hinge, Bumble και λοιπά- υπόσχονται τον κόσμο όλο, αλλά τελικά είναι γεμάτα με κλισέ προφίλ, ατέλειωτο σκρολάρισμα, ghosting και μηνύματα σε στυλ «τι κάνεις απόψε;». Το αποτέλεσμα; Ένας κύκλος από επιφανειακές γνωριμίες που κουράζει και αποτρέπει από το να επενδύσεις συναισθηματικά. Η κάποτε απελευθερωτική κουλτούρα του ευκαιριακού έχει γίνει για πολλούς πηγή απογοήτευσης και μοναξιάς.
Φυσικά, η πανδημία έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε μια γενιά που έζησε τα κρίσιμα πρώτα της ερωτικά ξυπνήματα σε καθεστώς καραντίνας. Αντί για πάρκα, βραδινές εξόδους και ιδιωτικές περιπτύξεις, η σεξουαλική εμπειρία πολλών νέων εδραιώθηκε στα chats. Το ψηφιακό φλερτ έγινε η προεπιλογή, με τη φυσική επαφή να γίνεται, στην καλύτερη των περιπτώσεων, σε δεύτερο χρόνο, ενώ όλο και περισσότερα άτομα διατηρούν ρομαντικές σχέσεις με συντρόφους χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά χωρίς να έχουν νιώσει ποτέ το άγγιγμά τους.
Ούτως ή άλλως, η πρώτη «σεξουαλική διαπαιδαγώγηση» της Gen Z δεν ήρθε μέσα από οικογενειακές συζητήσεις ή σχολικά μαθήματα, αλλά από το Internet. Από βιντεάκια με τίτλους τύπου «πώς να τον τρελάνεις» και από φόρουμ γεμάτα αναλύσεις, εμπειρίες και οπτικοακουστικό υλικό ακατάλληλο για ανήλικους μεν, απροστάτευτα προσβάσιμο δε. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, το 70% των εφήβων αγοριών έχει εκτεθεί σε πορνογραφία πριν τα 14 του χρόνια. Δηλαδή πριν καν γνωρίσει το δικό του σώμα, έχει ήδη «μάθει» πώς υποτίθεται ότι πρέπει να λειτουργεί το σεξ: να είναι έντονο, αβίαστο και σκηνοθετημένο…
Το σώμα δεν πρέπει μόνο να είναι επιθυμητό, πρέπει να φαίνεται επιθυμητό. Και έτσι, ένα άγαρμπο φιλί, μια παύση, μια αστεία φάση που δεν θυμίζει καλογυρισμένο πορνό βιώνεται ως αποτυχία.
Ακόμα χειρότερα, η συνεχής έκθεση μάς έχει απο-ευαισθητοποιήσει. Σύμφωνα με την Άρτεμη Κ. Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ και Υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας, «τα αγόρια ειδικότερα, μπορεί να εξαρτηθούν τόσο από πορνογραφικό υλικό που να φτάνουν μόνο μέσα από αυτό, χωρίς παράλληλα να μπορούν να το βρουν σε μια πραγματική σχέση».
Ακόμα κι αν νοητικά αποδομήσει κανείς αυτές τις εικόνες και συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι ρεαλιστικές, ούτε κατ’ ανάγκη επιθυμητές, η ζημιά σε επίπεδο προσδοκιών έχει ήδη γίνει. Το σώμα δεν πρέπει μόνο να είναι επιθυμητό, πρέπει να φαίνεται επιθυμητό. Σωστό φως, σωστές γωνίες: μια συνεχής αυτοεπιτήρηση. Δεν είναι τυχαίο που όλο και περισσότεροι καταφεύγουν σε αισθητικές επεμβάσεις ή εμμονικές ρουτίνες ομορφιάς που συχνά καταλήγουν να αντιστρατεύονται το ίδιο το παιχνίδι της επιθυμίας. Και τελικά, όταν η σεξουαλική εμπειρία έρθει, μοιάζει με περφόρμανς, σαν κάτι που θα βαθμολογηθεί. Και έτσι, ένα άγαρμπο φιλί, μια παύση, μια αστεία φάση που δεν θυμίζει καλογυρισμένο πορνό βιώνεται ως αποτυχία.
Το σεξ πουλάει. Οι νέοι, όμως, τι ακριβώς αγοράζουν;
Σειρές όπως το «Euphoria» ή το «Sex Education» καταγράφουν στοχευμένα αυτό το παράδοξο: νέοι που φαίνονται σεξουαλικά απελευθερωμένοι, αλλά στην ουσία διψούν για σύνδεση, εμπιστοσύνη, αλήθεια. Παρά τη φαινομενική χαλαρότητα, η οικειότητα παραμένει ζητούμενο.
Σε αυτό το ασταθές τοπίο αλλάζουν και οι ρόλοι στο φλερτ. Τα στερεότυπα του «κυνηγού» και της «κατακτημένης» από τα παιδικά παραμύθια θολώνουν. Από τη μία αυτό απελευθερώνει, από την άλλη προκαλεί σύγχυση στις προσδοκίες.
H Gen Z είναι η πιο έμφυλα και σεξουαλικά συνειδητοποιημένη γενιά ως τώρα. Αποδομεί πρότυπα, αποδέχεται τη ρευστότητα και φτιάχνει έναν νέο χάρτη επιθυμίας: συναινετικό, τρυφερό, πιο πολύπλοκο, συχνά πολυσυντροφικό και έξω από κλειστές ερμηνείες.
Όπως εξηγεί η δρ Τσίτσικα, «η επικοινωνία μέσω Διαδικτύου έχει κάνει τα αγόρια πιο ντροπαλά και λιγότερο διεκδικητικά, ενώ πολλά κορίτσια υιοθετούν πιο σεξουαλικοποιημένες συμπεριφορές, πιστεύοντας ότι έτσι θα είναι αποδεκτά. Αυτό όμως συχνά οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και σύγχυση γύρω από την εικόνα του σώματός τους». Έτσι, οι ρόλοι ανατρέπονται, χωρίς να έχουν απαραίτητα επαναδιατυπωθεί.
Κι όμως, παρά τις δυσκολίες -ή ίσως εξαιτίας τους- η Gen Z είναι η πιο έμφυλα και σεξουαλικά συνειδητοποιημένη γενιά ως τώρα. Αποδομεί πρότυπα, αποδέχεται τη ρευστότητα και φτιάχνει έναν νέο χάρτη επιθυμίας: συναινετικό, τρυφερό, πιο πολύπλοκο, συχνά πολυσυντροφικό και έξω από κλειστές ερμηνείες. Για πολλούς αυτό λειτουργεί απελευθερωτικά. Για άλλους, όμως, η συνθήκη αυτή φέρνει άγχος: «Τι είμαι; Τι θέλω; Πώς το λένε; Πώς με βλέπουν;». Όταν η επιθυμία απαιτεί πρώτα την επίλυση υπαρξιακών ερωτημάτων, τότε η δράση μετατίθεται.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η γενιά των εικοσάρηδων είναι ψυχρή ή κυνική. Αντίθετα, είναι βαθιά ευαίσθητη, ηθικά ενεργή και πολιτικά υποψιασμένη. Μεγαλώσαμε μέσα σε αλλεπάλληλες κρίσεις – οικονομικές, οικολογικές, υγειονομικές. Μάθαμε περισσότερο να επιβιώνουμε, όχι να ερωτευόμαστε ανέμελα. Η αλήθεια είναι πως η libido δεν έχει και πολύ χώρο όταν παλεύεις ταυτόχρονα για εισόδημα, σπίτι, σούπερ μάρκετ και συναισθηματική σταθερότητα. Πολλοί νέοι δεν μπορούν καν να φύγουν από το πατρικό τους. Η οικονομική επισφάλεια πνίγει την ανεξαρτησία – και μαζί της τον ιδιωτικό χώρο για κάθε λογής συνευρέσεις.
Μέσα σε αυτή τη γενικευμένη αβεβαιότητα παρατηρείται και κάτι πιο ήσυχο, αλλά ανησυχητικό: μια τάση επιστροφής σε πιο «παραδοσιακά» πρότυπα σχέσεων. Όταν τίποτα δεν μοιάζει εγγυημένο, η φαντασίωση μιας «κανονικής» ζωής γεμάτη ασφάλεια λειτουργεί λυτρωτικά.
Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ζούμε μια περίοδο πολιτισμικής και πολιτικής συντηρητικοποίησης: επανεμφάνιση των «οικογενειακών αξιών», περιορισμοί στις αμβλώσεις, ρητορικές υπέρ της «φυσικής τάξης». Ταυτόχρονα, στα social media προβάλλεται ένα είδος «παραδοσιακής θηλυκότητας» – περιποιημένη, αισθητικά άψογη, συχνά εξαρτημένη από έναν σταθερό σύντροφο. Ακόμα και σε πιο εναλλακτικές πλατφόρμες γνωριμιών, όπως το Feeld, παρατηρείται αύξηση της αναζήτησης μονογαμικών σχέσεων – σε ποσοστά που φτάνουν το 81% στην Gen Z. Μέσα στη ρευστότητα, η ανάγκη για σαφήνεια και έλεγχο είναι λογικό να αυξάνεται.
Η «σεξουαλική ύφεση» αντανακλά μια ύφεση στην ανθρώπινη σύνδεση.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Gen Z είναι σεξουαλικά παθητική ή φοβική. Αντιθέτως, είναι βαθιά συνειδητοποιημένη και επιλεκτική. Όπως επισημαίνει και η συγγραφέας Κάρτερ Σέρμαν (The Second Coming: Sex and the Next Generation’s Fight Over Its Future, 2025), το πρόβλημα δεν είναι το σεξ, είναι οι σχέσεις. Η «σεξουαλική ύφεση» αντανακλά μια ύφεση στην ανθρώπινη σύνδεση. Όσοι βρίσκονται σε σχέση κάνουν περισσότερο σεξ· και η Gen Z είναι πιο πιθανό από κάθε άλλη γενιά να είναι single στην ηλικία των 20-24. Το άγχος και η κατάθλιψη έχουν γίνει mainstream και συχνά αυτό μεταφράζεται σε αδιαφορία ή δυσφορία απέναντι στην οικειότητα – ακόμα και στις εφήμερες σχέσεις. «Δεν είναι ότι δεν θέλουμε σεξ, θέλουμε όμως εμπιστοσύνη, σεβασμό, αγάπη και συντροφικότητα», όπως άκουσα τυχαία μια κοπέλα να λέει στο τηλέφωνό της τις προάλλες.
Και τελικά, πώς το σώζουμε εκεί που μπορούμε πράγματι να το ελέγξουμε; Πώς θα δημιουργήσουμε πιο ουσιαστικές και ικανοποιητικές σχέσεις;
Πράγματι, δεν είχαμε και τα πιο θετικά οικογενειακά πρότυπα. Μεγαλώσαμε σε οικογένειες εξουθενωμένες, απορροφημένες από το καθημερινό τρέξιμο, που συχνά έλειπαν από την ουσιαστική συναισθηματική μας διαπαιδαγώγηση. Και κάπου εκεί, βέβαια, είναι που το σχολείο θα μπορούσε να σταθεί ως καταφύγιο. Και δεν μιλάμε μόνο για τη σεξουαλική αγωγή από πλευράς φυσιολογίας, αλλά για δεξιότητες ζωής.
Όπως τονίζει η Άρτεμις Τσίτσικα, το ζητούμενο δεν είναι μόνο να προλάβουμε τη δυσλειτουργία, αλλά να καλλιεργήσουμε κοινωνική συναισθηματική ενδυνάμωση και ψυχική ανθεκτικότητα: «Για να υπάρξει υγιής ροή στη σεξουαλική σχέση και συμπεριφορά, χρειάζεται πρώτα να έχεις λύσει κάποια ζητήματα με τον εαυτό σου, να ξέρεις πού πατάς, να είσαι ένα αυτόνομο ον, δοτικό, φροντιστικό και να κρατάς ισορροπίες. Βεβαίως, ποτέ δεν είναι αργά. Υπάρχουν εργαλεία να “φτιαχτεί” αυτό σε οποιαδήποτε ηλικία», σημειώνει.
Ίσως λοιπόν το ερώτημα δεν είναι «πόσο σεξ κάνουμε». Ενώ μιλάμε ασταμάτητα για το θέμα, αυτό που συχνά λείπει δεν είναι τόσο η πράξη καθαυτή αλλά ο χώρος. Η ευκαιρία να καταλάβουμε τι θέλουμε, πώς το θέλουμε, πότε το θέλουμε και με ποιον. Αυτό βέβαια απαιτεί κάτι πιο δύσκολο από τη θεωρητική επίγνωση: παρουσία, τριβή, ευαλωτότητα. Όχι απλώς για να γίνουμε καλύτεροι εραστές, αλλά πιο παρόντες και ειλικρινείς μεταξύ μας.
Η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Διευθύντρια της Μονάδας Εφηβικής Υγείας και Επιστημονική Υπεύθυνη του ΠΜΣ «Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», Εκπρόσωπος της UNESCO και του ΠΟΥ για θέματα εφηβικής υγείας και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής.
