Η Ελένη Παλύβου Μπούση είναι γνωστή για το πολυσχιδές φιλανθρωπικό της έργο, που εκτείνεται από την Αμερική μέχρι την Αφρική και την Ελλάδα, έχει καταφέρει να αφήσει το αποτύπωμά της διεθνώς. Από τη δημιουργία του Mercy Orphanage στην Κακαμέγκα της Κένυας –μαζί με τον σύζυγό της Δημήτρη Μπούση– έως την ίδρυση της «Φροντίδας» και του ΚΕΣΟ, υπό την καθοδήγηση σημαντικών ανθρώπων που έχει στο πλευρό της, δεν έπαψε ποτέ να στέκεται δίπλα σε όσους δεν έχουν «φωνή»: γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους, άπορους. Μέσα από αμέτρητες φιλανθρωπικές εκδηλώσεις σε ΗΠΑ και Ελλάδα, στήριξε αναρίθμητους σκοπούς, ενώ η αποφασιστικότητά της υπήρξε καθοριστική για τη σωτηρία του Ελληνικού Αμερικανικού Κέντρου Αποκατάστασης και Φροντίδας, συγκεντρώνοντας πάνω από 20 εκατομμύρια δολάρια για τη συνέχιση του μοναδικού ελληνικού φιλανθρωπικού γηροκομείου στις ΗΠΑ.
Ως ιδρύτρια του Hippocratic Cancer Research Foundation στο Northwestern Hospital, αφοσιώθηκε με πάθος στην ενίσχυση της πρωτοποριακής έρευνας κατά του καρκίνου, έχοντας ως νέο στόχο τη στήριξη πέντε νέων φαρμάκων. Παράλληλα, μέσα από το ίδρυμα «No Voice», πρόσφερε ελπίδα και ασφάλεια σε χιλιάδες γυναίκες και οικογένειες που υπήρξαν θύματα κακοποίησης.
Σήκωσε το τηλέφωνό της μόλις έφτασε στο σπίτι της στην Τρίπολη, το μέρος που τόσο αγαπά και που θεωρεί τη ρίζα της. Εκεί όπου επέστρεψε για να ξαναφτιάξει το πατρικό της σπίτι, εκεί όπου ανανεώνει τους δεσμούς της με την Ελλάδα, παρότι η ζωή και η δράση της έχουν απλωθεί στην Αμερική και σε όλο τον κόσμο. Μιλήσαμε με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της που θα πραγματοποιηθεί στις 7/9 στο Πολιτιστικό Κέντρο Τέχνης & Λόγου «Νίκη Παπαθεοχάρη», «Τολμηρές Ανθεκτικές Γυναίκες», όπου υμνεί τη δύναμη και την ανθεκτικότητα των γυναικών και καταθέτει εμπειρίες ζωής γεμάτες αγώνα, πίστη και αλληλεγγύη.
Ζείτε και δραστηριοποιείστε χρόνια στις ΗΠΑ, αλλά επιστρέφετε συχνά στην Ελλάδα. Τι σημαίνει για εσάς η Ελλάδα σήμερα και πώς τροφοδοτεί την ταυτότητά σας;
Είμαι πολύ περήφανη που έχω δύο πατρίδες: η μία που με γέννησε και η άλλη που με δημιούργησε. Στην Αμερική βρέθηκα στα έξι μου χρόνια και από μικρό παιδί γνώρισα τι θα πει να έχεις δύο πατρίδες. Είναι όμορφο να γυρνάς πίσω και να κάνεις σύνδεση με τις ρίζες σου—έτσι μαθαίνουν και τα παιδιά σου από πού κρατούν οι δικές τους ρίζες. Οι ρίζες είναι το θεμέλιο στη ζωή μας και δεν πρέπει να τις ξεχνάμε.
Όταν βλέπετε τις πρωτοβουλίες σας να βρίσκουν ανταπόκριση και στο ελληνικό κοινό, πώς αισθάνεστε;
Νιώθω ευτυχής και ευλογημένη που μπόρεσα να έρθω εδώ και να ξεκινήσω πολλά ιδρύματα, με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο και την κυρία Ειρήνη Δορκοφίκη. Γνώρισα πολλούς αξιοπρεπείς ανθρώπους που άφησαν το στίγμα τους στη δική μου ζωή.
Οι ρίζες είναι το θεμέλιο στη ζωή μας και δεν πρέπει να τις ξεχνάμε.
Ποιος ή ποια σας έχει στιγματίσει ιδιαίτερα από την Ελλάδα;
Εκτιμώ πολύ την κυρία Αλέξανδρα Μαρτίνου, αγαπώ την κυρία Στέλλα Μάντζαρη—είναι πλέον αδερφή μου. Εκτιμώ τον κύριο Ποταμιανό που γνώρισα από μικρή, τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη, την Πριγκίπισσα Αικατερίνη. Είναι πολλοί και δεν θέλω να ξεχάσω κανέναν. Ξεχωρίζω τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη γιατί κάναμε μαζί έργα για τον καρκίνο· ήταν γυναίκα χαμηλών τόνων που ήξερε να αγαπάει και να προσφέρει.
Εκείνη σας αποκάλεσε «η Ελένη του Κόσμου». Πώς το βιώσατε;
Ήταν πολύ συγκινητικό. Με είχε καλέσει η αγαπημένη μου φίλη, η Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Σερβίας, σε μια φιλανθρωπική εκδήλωση για θερμοκοιτίδες στα νοσοκομεία, όπου θα μιλούσα για τον καρκίνο. Καθόταν δίπλα μου ο Πρίγκιπας Αλέξανδρος και από την άλλη η Μαριάννα Βαρδινογιάννη. Μου πήρε το χέρι, μου είπε «σε θαυμάζω, Ελένη μου» και της απάντησα «κι εγώ σε θαυμάζω, Μαριάννα μου». Μου είπε: «Εγώ είμαι η Μαριάννα της Ελλάδος αλλά εσύ είσαι η Ελένη του κόσμου». Συγκινήθηκα τόσο που δυσκολεύτηκα να σηκωθώ να μιλήσω. Γενικά συγκινούμαι πολύ με έργα ανθρώπων που δεν έχουν να περιμένουν τίποτα.
Στο βιβλίο σας μιλάτε για τολμηρές, ανθεκτικές γυναίκες. Τι σημαίνει για εσάς γυναικεία ανθεκτικότητα στον 21ο αιώνα;
Η γυναίκα είναι πολύ δυνατή. Κρατά τις βάσεις και τις αξίες της οικογένειας. Αν χαθούν οι αξίες, καταστρέφονται όλα γύρω. Η γυναίκα μπορεί να κάνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα-συγκριτικά με τον άντρα-, είναι τολμηρή και δεν φοβάται να «σηκώσει μανίκια». Έχει παλέψει πολύ για τον σεβασμό και τα δικαιώματά της, που σε πολλές κοινωνίες ακόμη δεν αναγνωρίζονται. Έχω γράψει για πολλές από αυτές. Είναι σημαντικό να εκτιμώνται οι θυσίες, η επιστήμη και τα πνευματικά χαρίσματά της και να έχει ίσα δικαιώματα, να μην υπάρχει μισθολογικό χάσμα. Χρειαζόμαστε γυναικεία αλληλεγγύη—να ενώνουμε δυνάμεις αντί να ανταγωνιζόμαστε. Οι άντρες δεν είναι έτσι μεταξύ τους. Πρέπει να αγαπήσει κάθε γυναίκα τον εαυτό της κι έτσι θα αγαπήσει και την άλλη γυναίκα.
Η γυναίκα έχει παλέψει πολύ για τον σεβασμό και τα δικαιώματά της, που σε πολλές κοινωνίες ακόμη δεν αναγνωρίζονται. Έχω γράψει για πολλές από αυτές. Είναι σημαντικό να εκτιμώνται οι θυσίες, η επιστήμη και τα πνευματικά χαρίσματά της και να έχει ίσα δικαιώματα.
Πώς βλέπετε τη θέση της γυναίκας στην Αμερική σε σχέση με την Ελλάδα;
Στην Αμερική η διεκδίκηση δικαιωμάτων προχωρά από το 1920 αλλά ακόμη δεν έχουμε φτάσει εκεί που πρέπει. Η αλλαγή είναι δύσκολη. Ακόμη συζητάμε για αμβλώσεις, για το φύλο, για το τι σημαίνει να είσαι gay. Όταν δεν μπορείς να καταλάβεις ότι ένα άνθρωπος γεννιέται έτσι και δεν έχει επιλογή τι να πεις. Η μόνη επιλογή είναι να τους καταλάβουμε και να φέρουμε την αλλαγή στον κόσμο. Χρειάζεται σταθερά βήματα, υπομονή και λιγότερη βιασύνη. Έχουμε χάσει την ισορροπία μας και την πίστη μας.
Τι σας ώθησε να γράψετε αυτό το βιβλίο για την αντοχή και το θάρρος των γυναικών;
Πάντα με ρωτούσαν γιατί είμαι τόσο τολμηρή—γιατί πήγα στην Αφρική να χτίσω ορφανοτροφείο, τι με παρακινεί, τι μου δίνει δύναμη. Το βιβλίο το ξεκίνησα πριν 15–20 χρόνια μαζί με άλλα τέσσερα. Είναι δύσκολο όταν είσαι chairperson και board member σε τόσα ιδρύματα παγκοσμίως, όσο και να το θέλεις. Η κόρη μου, οι γραμματείς μου και το συμβούλιο με παρότρυναν: «Γράψ’ το, γιατί μαθαίνουμε από εσένα». Το ολοκλήρωσα στα ταξίδια, μέσα στο αεροπλάνο.
Ποιο μήνυμα θέλετε να στείλετε σε νέες γυναίκες που παλεύουν να βρουν τη θέση τους;
Να πιστεύουν στον εαυτό τους, να γίνονται δυνατές μέσα τους, να ξέρουν ποιες είναι και ποιο μονοπάτι θέλουν. Να μη φοβούνται τις προκλήσεις και να λένε πάντα την αλήθεια, χωρίς να αφήνουν κανέναν να τις πατήσει κόντρα στις αξίες τους, τις ιδέες τους. Μόνο ο Θεός και ο θάνατος είναι ανυπέρβλητα· όλα τα άλλα ξεπερνιούνται.
Να μη φοβούνται τις προκλήσεις και να λένε πάντα την αλήθεια, χωρίς να αφήνουν κανέναν να τις πατήσει κόντρα στις αξίες τους
Η ενδυνάμωση των γυναικών μπορεί να αλλάξει τις κοινωνίες;
Βεβαίως. Έχουμε τόσες μορφωμένες γυναίκες στην ιατρική, στην έρευνα, στις επιστήμες—είναι αστέρια. Χρειαζόμαστε ενότητα, στήριξη, καλοσύνη και δεύτερες ευκαιρίες, όχι κατάκριση. Ας κάνουμε και λάθη. Να μαθαίνουμε και να μεταδίδουμε το καλό.
Πιστεύετε ότι έχουμε χάσει ισορροπίες ως κοινωνία;
Ναι. Χάσαμε την ισορροπία και την πίστη μας. Η τεχνολογία και τα social media μάς έκαναν ανυπόμονους, χάσαμε την επαφή με το βιβλίο και τον άνθρωπο. Πρέπει να ξαναβρούμε την επικοινωνία, το βλέμμα, το γέλιο, την αγκαλιά. Δεν κοιτάζει ο ένας τον άλλον στα μάτια πια.
Διαθέτετε τα έσοδα του βιβλίου στην έρευνα κατά του καρκίνου;
Όλα τα βιβλία μου στηρίζουν τα ιδρύματά μου. Αν πωλούνται στο Ίδρυμα για ανάπηρα παιδιά, πάνε εκεί. Αν πωλούνται για τους ηλικιωμένους, πάνε εκεί. Στην προκειμένη, τα έσοδα θα πάνε για έρευνα καρκίνου—κάθε δεκάρα.
Πώς συνδέετε τη δημιουργία με τη φιλανθρωπία; Και ποιες είναι οι «τολμηρές ανθεκτικές γυναίκες» του βιβλίου;
Η φιλανθρωπία ξεκίνησε από μικρό παιδί, από τη γιαγιά και τη μητέρα μου και τη Φιλόπτωχο. Με πήγαιναν σε γηροκομεία με φαγητά και γλυκά—έμαθα τι σημαίνει να απαλύνεις τον πόνο με μια κουβέντα κι ένα χάδι. Γνώρισα και ανθρώπους που με σημάδεψαν: ένα ανάπηρο κοριτσάκι -έχουμε παραμείνει 60 χρόνια φίλες και θα τη δω στην παρουσίαση του βιβλίου- που ο πατέρας του χτύπησε με τσεκούρι γιατί ήθελε να πάει σχολείο, φίλες που έδωσαν μάχη με τον καρκίνο. Η μητέρα μου πάλεψε τέσσερις φορές με καρκίνο- ξεκίνησε από τα 30 της, έγινε τρίτη στον κόσμο που έλαβε ένα πειραματικό φάρμακο και έζησε 18 χρόνια χωρίς χάπια για λευχαιμία. Έφυγε στα 83 της χρόνια. Αυτές οι γυναίκες, μαζί με τη γιαγιά μου και πολλές άλλες, είναι οι ηρωίδες μου.
Ποιο έργο σας σας έχει σημαδέψει περισσότερο;
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω—είναι σαν να με ρωτάτε ποιο παιδί αγαπώ πιο πολύ. Κάθε ίδρυμα άφησε κάτι μέσα στην ψυχή μου.
Με το Hippocratic Cancer Research Foundation συγκεντρώσατε πάνω από 20 εκατομμύρια δολάρια. Ποιο είναι το κλειδί;
Η εμπιστοσύνη του κόσμου. Δεν δίνουμε χρήματα στη διοίκηση ή σε μισθούς—όλα πηγαίνουν στην έρευνα καρκίνου, απευθείας στους γιατρούς, στον Λεωνίδα Πλατανιά και την ομάδα του. Κάθε χρόνο κάνουμε δύο μεγάλες εκδηλώσεις (fashion show τον Ιούνιο και gala τον Νοέμβριο). Φέτος στοχεύουμε στη στήριξη πέντε νέων φαρμάκων με μεγάλο δυναμικό για εγκεφαλικούς, πνευμονικούς, μαστού, παγκρέατος και παχέος εντέρου καρκίνους.
Θέλετε συνεργασίες με την Ελλάδα στην ιατρική έρευνα;
Ναι. Ονειρευόμαστε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή της Ελλάδας, να έρχονται γιατροί για εκπαίδευση στο δικό μας ερευνητικό κέντρο και να επιστρέφουν για να βοηθούν εδώ.
Σπουδάσατε ψυχολογία και δημόσια ομιλία. Πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση για έναν κοινωνικό ηγέτη;
Πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις. Ο κόσμος καταλαβαίνει αν πράττεις από αγάπη ή συμφέρον. Ο πατέρας μου έλεγε: ο Θεός σου έδωσε δύο χέρια—ένα να δίνεις κι ένα να παίρνεις. Αν παίρνεις, να είναι για να δώσεις.
Ο κόσμος καταλαβαίνει αν πράττεις από αγάπη ή συμφέρον
Οι αξίες που πήρατε από τους γονείς σας;
Τεράστιες, παρότι δεν πήγαν σχολείο. Μας έμαθαν πίστη, αγάπη στον διπλανό, να μην κατηγορούμε, να βοηθάμε. Μεγαλώσαμε πολύ δύσκολα στην Αμερική—τρεις δουλειές έκαναν οι γονείς μου και τους βλέπαμε μια ώρα κάθε βράδυ. Έκαναν ό,τι δουλειά μπορείτε να φανταστείτε. Κι εμείς σπουδάζαμε, δουλεύαμε, μεγαλώναμε παιδιά, είχαμε δυσκολίες. Με αγάπη και συνεννόηση, όλα ξεπερνιούνται.
Η ευχή σας για έναν κόσμο χωρίς μίσος και καρκίνο πώς λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη;
Δεν χρειάζεται να σώσεις όλο τον κόσμο—αρκεί να σώσεις μία ζωή για να αλλάξεις τον κόσμο.
Ποια είναι η πρώτη σας σκέψη κάθε πρωί;
Η προσευχή μου. Έτσι κλείνω και την ημέρα μου. Περνάει δύσκολες στιγμές όλη η ανθρωπότητα.
Η πανδημία μάς έκανε καλύτερους;
Δυστυχώς, όχι όλους. Ελπίσαμε για περισσότερη αγάπη και ενσυναίσθηση, όμως πολλοί αγρίεψαν. Τα social media έκαναν ζημιά—χάσαμε το βιβλίο, την ανθρώπινη επαφή και ζούμε σε μία ψευδαίσθηση. Πρέπει να ξαναμάθουμε να κλείνουμε τα τηλέφωνα και να βλέπουμε τον άλλον στα μάτια.
Ως μητέρα μητέρα τεσσάρων παιδιών (σ.σ Μιχάλης, Βικτώρια, Ευάγγελος, Γιώργος), με το καθένα να ακολουθεί τη δική του, ξεχωριστή πορεία επιτυχίας, ποια αξία θέλατε περισσότερο να μεταδώσετε;
Να κάνουν καλό σιωπηλά. Να κοιτάζουν τη δουλειά τους και τίποτε άλλο.
Πώς δώσατε στα παιδιά σας όχι μόνο γνώσεις αλλά και ήθος επιχειρηματικότητας;
Ήμουν αυστηρή αλλά δίκαιη. Το «ναι» ήταν «ναι» και το «όχι» ήταν «όχι», πάντα με εξήγηση. Σήμερα έχει χαθεί ο σεβασμός: οι γονείς έγιναν παιδιά και τα παιδιά γονείς. Εγώ πρώτα είμαι γονιός, μετά φίλη.
Υπήρξαν στιγμές που τα παιδιά σας σάς δίδαξαν κάτι;
Βεβαίως—και τα εγγόνια μου επίσης. Μαθαίνω καθημερινά από αυτά, από τις λέξεις τους, τις συνήθειες, την αγάπη τους. Φέτος έμαθα από την 3χρονη εγγονή μου τη λέξη κοχύλια και μ’ άρεσε πολύ.
Σε ποια από τα «παπούτσια» των παιδιών σας σάς αρέσει να μπαίνετε περισσότερο; Μόδα, κινηματογράφος, ποδόσφαιρο, επιχειρηματικότητα;
Δεν ανακατεύομαι. Τα αφήνω να κάνουν αυτό που αγαπούν. Πολλές φορές με καλούν καθημερινά για συμβουλές, κι αυτό με κάνει περήφανη.
Πώς ισορροπήσατε τον ρόλο μητέρας και κοινωνικής ηγέτιδας;
Έπαιρνα τα παιδιά μαζί μου—ήθελα να δουν την «άλλη πλευρά του γρασιδιού», να καταλάβουν πόσο τυχερά είναι που γεννήθηκαν σε αυτό το σπίτι και που έχουν όσα έχουν. Όλα τα παιδιά μου συμμετέχουν στις φιλανθρωπίες μας. Έχουν φιλότιμο και θα συνεχίσουν το έργο μας.
Δεχτήκατε ποτέ κριτική ως οικογένεια;
Πολλές φορές δεχθήκαμε κριτική. Π.χ για τον Ευάγγελο είπα μόνο ότι ο Θεός ήξερε σε ποια μητέρα να δώσει αυτό το παιδί—γιατί ήξερε πως θα το στηρίξω και θα το αγαπώ με όλη μου την καρδιά. Η κοινωνία έχει πληγώσει αυτά τα παιδιά. Θα πρέπει να τα ρωτάμε πώς νιώθουν τα ίδια. Πληγωθήκαμε βαθιά τότε που έκαναν τη βάπτιση στην Ελλάδα και όσα έγιναν. Όμως είπα στα παιδιά μου: άνθρωποι είναι, με αδυναμίες. Όφειλαν να διδάσκουν αγάπη και ένταξη. Ευτυχώς, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος έδωσε μεγάλο μήνυμα συμπερίληψης.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Νέο βιβλίο ή πρωτοβουλία;
Τελειώνω ένα βιβλίο με πραγματικές ιστορίες από ηλικιωμένους – ήρωες που μας δημιούργησαν στην Αμερική- για να μη χαθούν. Συνεχίζω με αγάπη και σεβασμό την προσφορά μου, δεχόμενη και τα αρνητικά, που με κάνουν πιο δυνατή.
Τι μήνυμα στέλνετε σε γυναίκες και νέους που ονειρεύονται να αλλάξουν τον κόσμο;
Να συνεχίσουν με αγάπη στην καρδιά, να μην φοβούνται τις πτώσεις – αυτές μας δυναμώνουν– και να επιμένουν στα όνειρά τους.
Φωτογραφίες: Γιάννης Γκογκόπουλος
