Ο αρχικός στόχος του Γιάννη Σμαραγδή ήταν ο «Καποδίστριας» να είναι έτοιμος έως το 2021, για να προλάβει την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Λόγω οικονομικών δυσκολιών -που ο ίδιος αποδίδει σε «σκοτεινούς Έλληνες, οι οποίοι είναι ιδιοτελείς αλλά υπηρετούν και ξένα συμφέροντα»- αλλά και του πένθους που μεσολάβησε, κυκλοφορεί τέσσερα χρόνια αργότερα. Ωστόσο τα Χριστούγεννα επίσης αποτελούν καλή χρονική στιγμή για την πρεμιέρα της στις ελληνικές αίθουσες. Όχι μόνο γιατί πολλοί επιλέγουν τις γιορτινές μέρες για τις κινηματογραφικές εξόδους τους, αλλά και επειδή ο διεθνώς διακεκριμένος Έλληνας σκηνοθέτης («Καβάφης», «El Greco», «Καζαντζάκης») παρομοιάζει τον Ιωάννη Καποδίστρια με τον Ιησού, για να τονίσει το πνεύμα αυτοθυσίας του πολιτικού ηγέτη για την πατρίδα του.
Ξεχωριστή θέση στη νέα του ταινία κατέχει και η Παναγία, που εμφανίζεται ως όραμα στον βαθιά θρησκευόμενο, όπως έχει επισημάνει ο Γιάννης Σμαραγδής, Καποδίστρια. Ο συμβολικός αυτός ρόλος ερμηνεύεται από την ηθοποιό Ναταλία Καποδίστρια, η οποία έχει πει: «Πρακτικά είμαι η τελευταία απόγονος σε μια γραμμή αρρενογονίας του κλαδιού της οικογένειας που περνάει από τον κυβερνήτη». Αλλά υπάρχει και μια ακόμα ηρωίδα που κινεί τα νήματα της αφήγησης στην απόλυτα πατριαρχική εποχή που εκτυλίσσεται η ταινία: η συγγραφέας, φιλάνθρωπος και κυρία επί των τιμών στην αυλή του Τσάρου Αλέξανδρου Α’ Ρωξάνδρα Στούρτζα, ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Ιωάννη Καποδίστρια.
Μια ακόμα ηρωίδα κινεί τα νήματα της αφήγησης στην απόλυτα πατριαρχική εποχή που εκτυλίσσεται η ταινία: η συγγραφέας, φιλάνθρωπος και κυρία επί των τιμών στην αυλή του Τσάρου Αλέξανδρου Α’ Ρωξάνδρα Στούρτζα, ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Ιωάννη Καποδίστρια.
Μπορεί, λοιπόν, ο «Καποδίστριας» να είναι βασισμένος στη ζωή του σπουδαίου Έλληνα πολιτικού και διπλωμάτη, ταυτόχρονα όμως αποτελεί μια επιστολή αγάπης προς τις γυναίκες που τον πλαισίωσαν. Κυρίως, αποτελεί μια επιστολή αγάπης του σκηνοθέτη προς τη γυναίκα του, Ελένη, η οποία άλλωστε «συνέτεινε καθοριστικά» στην απόφασή του να γυρίσει την ταινία. Η Ελένη Σμαραγδή ήταν ιδρυτικό μέλος και υπεύθυνη του Μορφωτικού Ινστιτούτου της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος, πολυβραβευμένη κινηματογραφική παραγωγός και συνεργάτιδα του Γιάννη Σμαραγδή. Έφυγε από τη ζωή πριν από τρία χρόνια, αφού μοιράστηκε μαζί του μια ιστορία αγάπης που είχε ξεκινήσει στην εφηβεία τους, και έναν γιο, τον Αλέξανδρο.
Γιατί μια ταινία για τον Ιωάννη Καποδίστρια;
«Τα θέματα μας επιλέγουν, δεν τα επιλέγουμε. Αλλά στο να αρχίσω να το ερευνώ και να οργανώνω το υλικό συνέβαλε η γυναίκα μου, Ελένη, κεντρικό πρόσωπο στην ύπαρξή μου. Εκείνη με ώθησε να κάνω τον “Καποδίστρια” και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου στερέωσε μέσα μου αυτή την επιθυμία. Και όταν άρχισα πια να βρίσκω ό,τι υπάρχει γύρω από τον Καποδίστρια είδα το τεράστιο μέγεθος αυτής της προσωπικότητας, ενός Έλληνα πρότυπο. Και αισθάνθηκα την ανάγκη να το κάνω υπόθεση όλων των Ελλήνων γιατί βεβαιώθηκα ότι μόνο ένας Καποδίστριας θα μπορούσε να ξαναφέρει την Ελλάδα στον δρόμο που αναλογεί σε έναν μεγάλο λαό.
«Τα θέματα μας επιλέγουν, δεν τα επιλέγουμε. Αλλά στο να αρχίσω να το ερευνώ και να οργανώνω το υλικό συνέβαλε η γυναίκα μου, Ελένη, κεντρικό πρόσωπο στην ύπαρξή μου. Εκείνη με ώθησε να κάνω τον “Καποδίστρια”»
»Προσωπικότητες καθοριστικές για την ιστορία ενός λαού τις στέλνει ο Θεός σε δύο περιπτώσεις: Ή σε δύστοπους καιρούς, οπότε αυτός που σηκώνει το βάρος θυσιάζεται, όπως και ο Καποδίστριας, όπως είναι και η ιστορία του Ιησού. Ή όταν ο λαός ωριμάζει και είναι σε θέση να εξελιχθεί στον ανώτερο εαυτό του. Αλλά και μια ταινία μπορεί να συμβάλει στο να φτάσουν οι Έλληνες στον ανώτερο εαυτό τους. Ο Οδυσσέας Ελύτης είχε πει: “Μια μέρα, το παρελθόν θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του”. Άρα, ο Καποδίστριας είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Επίσης είχε πει: «Η τέχνη δεν μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Αυτός αλλάζει με τις πράξεις. Αλλά η τέχνη μπορεί ν’ αλλάξει τις συνειδήσεις κι αυτές κατευθύνουν τις πράξεις. Έτσι, ο επηρεασμός γίνεται έμμεσα”.
»Οι ταινίες έχουν κάτι το μυσταγωγικό και επηρεάζουν την ψυχή. Είναι η μόνη τέχνη των καιρών μας με τεράστια επιρροή στην ψυχή και η μόνη λαϊκή τέχνη που μπορεί να απλώσει ιδέες. Άρα είναι επικίνδυνη τέχνη».
Δεν είναι όλες οι τέχνες επικίνδυνες;
«Όλες οι τέχνες είναι επικίνδυνες. Αλλά ο κινηματογράφος είναι πιο επικίνδυνος διότι είναι μαζική τέχνη. Η ποίηση είναι πολύ ισχυρή τέχνη αλλά με μικρή δυνατότητα επιρροής. Ένα βιβλίο ποίησης μπορεί να κυκλοφορήσει σε πέντε, δέκα χιλιάδες αντίτυπα. Μια ταινία μπορεί να κόψει εκατομμύρια εισιτήρια. Ο κινηματογράφος φτιάχνει ιστορίες και ο άνθρωπος μπαίνει μέσα. Βγαίνοντας από μια κινηματογραφική αίθουσα, μπορεί να κάνεις επανάσταση».
Η γυναίκα σας πώς συνέβαλε στη δημιουργία αυτής της ταινίας;
«Η Ελένη ήταν το κύριο πρόσωπο της οικογένειας, δεν ήμουν εγώ. Είχε κάτι που δεν είχα εγώ: ήταν απόλυτα αθώα. Απόλυτα. Και είχε και κάτι άλλο που δεν είχα εγώ: ήταν μια πανέμορφη γυναίκα. Η ομορφιά της με παρέπεμπε στην αρμονία του Σύμπαντος, δηλαδή στον Θεό. Ο Θεός είναι ομορφιά και φως. Η γυναίκα μου είχε και ομορφιά και φως».
«Η Ελένη ήταν μια πανέμορφη γυναίκα. Η ομορφιά της με παρέπεμπε στην αρμονία του Σύμπαντος, δηλαδή στον Θεό. Ο Θεός είναι ομορφιά και φως. Η γυναίκα μου είχε και ομορφιά και φως»
Πράγματι, η ταινία για τον Καποδίστρια είναι και σαν μια επιστολή αγάπης προς τις γυναίκες, ιδιαίτερα τη Ρωξάνδρα.
«Μα υπό μία έννοια, η Ρωξάνδρα είναι η Ελένη μου».
Επομένως έχετε βάλει και προσωπικά στοιχεία στη σχέση του Ιωάννη Καποδίστρια και της Ρωξάνδρας Στρούτζα.
«Δεν μπορείς να μη βάλεις. Τα περιστατικά στην ταινία είναι πραγματικά. Αλλά τα συναισθήματα είναι του καλλιτέχνη. Στις σκηνές που αγκαλιάζονταν και χωρίζονταν και ποτέ δεν φιλιόνταν, όπου δηλαδή υπήρχε μια ιερότητα που δεν παραβιάστηκε, εγώ έβλεπα την Ελένη. Όταν γύριζα εκείνες τις σκηνές σπάραζα στα κλάματα, γιατί μού γεννούσαν βαθιά συναισθήματα που δεν μπορούσα να ελέγξω.
»Από τη στιγμή που κατάλαβα τον ρόλο της γυναίκας μου στη ζωή μου, πριν από χρόνια, είπα ότι η κεντρική δύναμη του Σύμπαντος, αυτό που λέμε ο Θεός, είναι η Θεός. Γυναίκα είναι αυτή που γεννάει και ωθεί και εμπνέει και προωθεί. Το αρσενικό έρχεται για να προσθέσει, δεν έρχεται για να γεννήσει. Η μήτρα είναι η γυναίκα».
«Η κεντρική δύναμη του Σύμπαντος, αυτό που λέμε ο Θεός, είναι η Θεός. Γυναίκα είναι αυτή που γεννάει και ωθεί και εμπνέει και προωθεί. Το αρσενικό έρχεται για να προσθέσει, δεν έρχεται για να γεννήσει. Η μήτρα είναι η γυναίκα»
Η δημιουργία αυτής της ταινίας κράτησε οκτώ χρόνια. Πρόλαβε η γυναίκα σας να δει ολοκληρωμένο ένα μέρος της;
«Όχι, αλλά το σενάριο γράφτηκε περίπου εξήντα φορές. Λίγο πριν φύγει, πήρε ένα μολυβάκι και έκανε τις τελευταίες διορθώσεις, όπως έκανε πάντα στα σενάριά μου. Το έκλεισε και μου είπε: “Αυτή θα είναι η καλύτερή μας ταινία, Γιάννη”. Και έφυγε. Μου άφησε ένα κληροδότημα και μια ευχή και μια προσταγή να το ολοκληρώσω και να είναι αντάξιο της δικής της επιθυμίας. Ελπίζω να είναι. Ελπίζω».
Όπως η σύζυγός σας, έτσι και η Ρωξάνδρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του αγαπημένου της, παρόλο που εκείνη έζησε σε μια κοινωνία με τεράστιους περιορισμούς. Συνέτειναν μάλιστα και πολιτικοί λόγοι στο να παντρευτεί με άλλον άντρα.
«Η Ρωξάνδρα ήταν η δύναμη του Καποδίστρια. Αυτή η γυναίκα τον αγαπούσε πιο πολύ από ό,τι ο ίδιος τον εαυτό του. Και γι’ αυτό του είπε να μην πάει στην Ελλάδα, γιατί θα τον σκότωναν».
Γιατί επιλέξατε την Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη για τον ρόλο της Ρωξάνδρας;
«Ο Πλάτωνας είχε πει ότι οι ψυχές είναι το αιώνιο στοιχείο της ύπαρξής μας, ότι μετακινούνται στον υπερουράνιο τόπο, υπάρχουν σε άλλη διάσταση. Στην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών, στην οποία είμαι πια ακαδημαϊκός, οι επιστήμονες ερευνούν τα μεταφυσικά θέματα ως φυσικά, προσπαθούν να βρουν τα νήματά τους με τις φυσικές επιστήμες. Στο Χόλιγουντ υπάρχουν, λοιπόν, εκπαιδευτές που φέρνουν τους ηθοποιούς σε βύθιση για να μπορούν να επικοινωνήσουν με την ψυχή του ήρωα. Το ίδιο έκανα κι εγώ με τους ηθοποιούς που διάλεξα.
»Για τη Ρωξάνδρα είχα επιλέξει αρχικά μια εξαιρετική ηθοποιό με την οποία είχα συνεργαστεί στο παρελθόν. Αφού ο εκπαιδευτής την έφερε σε βύθιση, εκείνη είπε, εγώ δεν μοιάζω της Ρωξάνδρας αλλά υπάρχει μια ηθοποιός που της μοιάζει. Και μας έστειλε αυτή την κοπέλα που έχει μια απίστευτη γλύκα και μια καρτερικότητα, απαντοχή το λέγανε παλιά. Δεν βγάζει λύπη αλλά μια αξιοπρεπέστατη αποδοχή της μοίρας, που επίσης έχει πόνο αλλά δείχνει ανώτερη ύπαρξη».
«Η Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη έχει μια απίστευτη γλύκα και μια καρτερικότητα, απαντοχή το λέγανε παλιά. Δεν βγάζει λύπη αλλά μια αξιοπρεπέστατη αποδοχή της μοίρας, που επίσης έχει πόνο αλλά δείχνει ανώτερη ύπαρξη»
Τι απέγινε η Ρωξάνδρα μετά τον θάνατο του αγαπημένου της;
«Θέλω να σου διαβάσω ένα γράμμα που έγραψε όταν έμαθε για τη δολοφονία του Καποδίστρια, που ήξερε από πριν ότι θα συμβεί. Είναι από ένα δικό της βιβλίο, στα Γαλλικά: “Θεέ μου, σε ευχαριστώ από τα βάθη της ψυχής μου γιατί μου χάρισες το πιο υπέροχο δώρο στη ζωή μου, να αγαπήσω με την πιο αγνή και ιερή αγάπη το ωραιότερο δημιούργημά σου, το ευγενέστερο και ουράνιο πλάσμα της Γης, τον Ιωάννη Καποδίστρια”. Τι να πεις παραπάνω;
»Στην ανάμνησή του επιτέλεσε κι αυτή ένα χρέος στην πατρίδα, δηλαδή βοηθούσε τους πρόσφυγες από την Ελλάδα που κυνηγούσαν οι Τούρκοι. Αφοσιώθηκε στους άλλους και υπηρέτησε ανώτερες αξίες».
Με τη Ναταλία Καποδίστρια πώς ήρθατε σε επαφή;
«Την ήξερα από πριν ως ηθοποιό, είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν. Όμως ήταν δίπλα μου σε όλη τη διάρκεια των διαδικασιών αυτής της ταινίας. Της έδινα το σενάριο, το διάβαζε και όσο δούλευα την ταινία κοίταζα τη Ναταλία, γιατί έχει τη φυσική αριστοκρατικότητα που είχε και ο Καποδίστριας. Έχει επίσης μια οξύνοια και μια ποιότητα που υπάρχει χωρίς να την αφανίζει. Έχει και κάτι άλλο που είχε ο Καποδίστριας, ο οποίος ήξερε ότι ήρθε για να θυσιαστεί: μια ελαφρά θλίψη στην άκρη του ματιού».
Και γιατί αποφασίσατε να προσθέσετε στην ταινία την ιστορία της βοήθειας που πρόσφερε ο Καποδίστριας στη Μαντώ Μαυρογένους;
«Στην Εθνεγερσία υπήρξαν γυναίκες όπως η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους που μπήκαν στον αγώνα με όλες τις δυνάμεις τους. Η Μαυρογένους ήταν ευκατάστατη αλλά έδωσε όλη της την περιουσία για να ξεσηκωθούν οι Έλληνες και στο τέλος, όταν πήγε στο Ναύπλιο, ζητιάνευε για να ζήσει. Ήθελα λοιπόν να δείξω και ότι γυναίκες θυσιάστηκαν ολοκληρωτικά για την Επανάσταση και ότι ο Καποδίστριας το είχε κατανοήσει αυτό και συγχρόνως ήξερε πώς να το ανταμείψει».
«Στην Εθνεγερσία υπήρξαν γυναίκες όπως η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους που μπήκαν στον αγώνα με όλες τις δυνάμεις τους. Η Μαυρογένους ήταν ευκατάστατη αλλά έδωσε όλη της την περιουσία για να ξεσηκωθούν οι Έλληνες και στο τέλος, όταν πήγε στο Ναύπλιο, ζητιάνευε για να ζήσει»
Τι μας λέει για την Ελλάδα η αδικία σε βάρος της πάμπτωχης στο τέλος Μαυρογένους;
«Πολλές αδικίες έχουν κάνει αυτοί που διοίκησαν τούτον εδώ τον τόπο, και συνεχίζουν δυστυχώς να κάνουν, απέναντι στις ανώτερες υπάρξεις και στους ανιδιοτελείς ανθρώπους. Οι ανιδιοτελείς άνθρωποι αντιμετωπίζονται σαν αποβλητέοι. Προσπαθούν να τους εξαφανίσουν για να μη φανεί η δική τους γύμνια, η ιδιοτέλεια και η διαπλοκή».
Info
Από τις 25 Δεκεμβρίου στους κινηματογράφους.
Δείτε το τρέιλερ:
Συντελεστές
Πρωταγωνιστούν: Καποδίστριας: Αντώνης Μυριαγκός. Μέτερνιχ: Finbar Lynch. Πρωθυπουργός Σπηλιάδης: Τάσος Χαλκιάς. Κολοκοτρώνης: Μάξιμος Μουμούρης. Νικόδημος: Νικορέστης Χανιωτάκης. Ρωξάνδρα: Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη. Τσάρος Αλέξανδρος: Δημήτρης Γεωργιάδης Άυλη Μορφή: Ναταλία Καποδίστρια. Μαντώ Μαυρογένους: Μαίρη Βιδάλη. Charlotte de Sor: Καίτη Ιμπροχώρη. Κουντουριώτης: Παύλος Κοντογιαννίδης. Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης: Μιχάλης Ιατρόπουλος. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος: Νίκος Καρδώνης. Μάντης Έλενος: Τάσος Παλαντζίδης. Βοσκός: Πάνος Σκουρολιάκος. Γυναίκα Βοσκού: Μελίνα Βαμβακά. Κανάρης: Κωνσταντίνος Δανίκας. Αλέξανδρος Στούρτζας: Γιάννης Σύριος. Γεώργιος Μαυρομιχάλης: Γιώργος Φλωράτος. Κωσταντής Μαυρομιχάλης: Παύλος Κουρτίδης. Mason: Sean James Sutton. Γεώργιος Σταύρου: Δημήτρης Μαύρος. Charles Pictet De Rochemont: Αλέξανδρος Κολλάτος. Jean Gabriel Eynard: Nathan Thomas. Βαρόνος Hager: Dirk Sikorski. Άγγλος Πρέσβης: Duncan Skinner. Αλέξανδρος Υψηλάντης: Πάνος Κλαδής. Στρατηγός Blucher: Adrian Frieling. Ρώσος Πρέσβης: Κωνσταντίνος Μπούρας. Τσαρίνα Ελισάβετ: Έρρικα Μπίγιου. Τσάρος Νικόλαος: Ιβάν Σβιταΐλο. Τσαρίνα Αλεξάνδρα: Έλενα Αμβροσιάδου. Ζαΐμης: Νίκος Νικολάου.
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Γιάννης Σμαραγδής. Διευθυντής Φωτογραφίας: Άρης Σταύρου. Μοντάζ: Στέλλα Φιλιπποπούλου. Μουσική: Μίνως Μάτσας. Μίξη Ήχου: Κώστας Βαρυμποπιώτης. Συνεργάτης Σκηνοθέτης: Χάρης Κοντογιάννης. Σκηνικά: Κατερίνα Ζουράρη, Σπύρος Λάσκαρης, Vlad Vieru, Μιχάλης Σδούγκος. Κοστούμια: Μιχάλης Σδούγκος, Ελληνικές Στολές – Νίκος Πλακίδας. Colorist: Άγγελος Μπάλλας. Steadicam: Μιχάλης Τσιμπερόπουλος. Συνεργασία στο Σενάριο: Δημήτρης Νόλλας, Ελένη Σμαραγδή, Jackie Pavlenko. Οργάνωση Παραγωγής: Άρτεμις Λεοντίδου. Διεύθυνση Παραγωγής: Ραχήλ Μανουκιάν, Αχιλλέας Βιλλιώτης. Παραγωγή: Αλέξανδρος Φιλμ. Συμπαραγωγοί: ΕΡΤ, NOVA, Ελένη Μπούση.
Με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας – Creative Greece
Διανομή: Tanweer Alliances S.A. / AVE
