Από τη Λίνα Ρόκου, Φωτογράφος: Σταμάτης Καταπόδης
Όταν μεγαλώνεις στην Κέρκυρα οι αναμνήσεις σου έχουν γεύση από μαντολάτο, άρωμα από κουμ κουάτ και soundtrack τις υπέροχες μελωδίες από τις φιλαρμονικές του νησιού. Η Κέρκυρα φημίζεται άλλωστε για τη σπουδαία μουσική της παράδοση, που ολοζώντανη τη συντηρούν οι κάτοικοί της θεωρώντας αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους τη συμμετοχή σε μια μπάντα, όπως λέγονται στο νησί τα μουσικά σύνολα πνευστών και κρουστών οργάνων που ανήκουν στις φιλαρμονικές.
Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (ΦEK), γνωστή και ως Παλαιά, καθώς είναι η πρώτη που ιδρύθηκε στο νησί το 1840, αποτελεί το καμάρι των Κερκυραίων. Τον Σεπτέμβριο του 2025 πραγματοποίησε μια σπουδαία εμφάνιση στο κατάμεστο Ηρώδειο. Όμως η δράση της στο νησί είναι καθημερινή. Κάθε χρόνο δεκάδες μαθητές -όλων των ηλικιών- λαμβάνουν δωρεάν μαθήματα μουσικής, εντάσσονται στην μπάντα, δίνουν συναυλίες και «βγαίνουν στον δρόμο», δηλαδή παίρνουν μέρος στις παρελάσεις και τις λιτανείες του νησιού. Ειδικά τις ημέρες του Πάσχα, όπου σύσσωμη η τοπική κοινωνία συμμετέχει ενεργά σε όλα όσα συντελούνται στο νησί και κάνουν το Πάσχα του μοναδικό σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Κορυφαία στιγμή του κερκυραϊκού Πάσχα είναι όταν η μελωδία του «Αμλέτου» πλημμυρίζει το Λιστόν, τη Σπιανάδα, την πλακάδα του Αγιού και όλα τα καντούνια της παλιάς πόλης, κατά την περιφορά του επιταφίου του Αγ. Σπυρίδωνος το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι μουσικοί της ΦΕΚ που παίζουν τον «Αμλέτο», αριθμός που μπορεί να φτάσει και τα 260 άτομα, ανατριχιάζουν μαζί με τους ντόπιους και τους επισκέπτες, καθώς με αργό βήμα περνούν παίζοντας μέσα από το πλήθος.
Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (ΦEK), γνωστή και ως Παλαιά, καθώς είναι η πρώτη που ιδρύθηκε στο νησί το 1840, αποτελεί το καμάρι των Κερκυραίων. Τον Σεπτέμβριο του 2025 πραγματοποίησε μια σπουδαία εμφάνιση στο κατάμεστο Ηρώδειο.
Για το τι σημαίνει να είσαι μουσικός της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας μας μιλούν τρεις γυναίκες που συμμετέχουν στην μπάντα της.
Η Έλσα Καρύδη, σαξοφωνίστρια, καθηγήτρια Μουσικής και υπεύθυνη του Μουσείου της ΦΕΚ, μας δίνει ένα σύντομο ιστορικό της γυναικείας συμμετοχής στη ΦΕΚ. «Η επίσημη ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας χρονολογείται στις 12 Σεπτεμβρίου 1840, όμως τα μαθήματα μουσικής προϋπήρχαν. Στα τέλη του 19ου αιώνα έχουμε τις πρώτες καταγεγραμμένες μαθήτριες της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας, κυρίως στο βιολί και το πιάνο, καθώς εκείνη την εποχή θεωρούσαν ότι αυτά τα δύο όργανα άρμοζαν στις δεσποινίδες. Τότε δεν θεωρούσαν πρέπον οι νέες να διδάσκονται πνευστά όργανα, γιατί αυτό θα σηματοδοτούσε την εισαγωγή τους στην μπάντα, κάτι που σήμαινε ότι θα συμμετείχαν στις εκδηλώσεις του δρόμου, γεγονός ανεπίτρεπτο για τα δεδομένα της εποχής. Η αλήθεια είναι ότι επειδή η Φιλαρμονική είχε πάντα πολλούς άνδρες μαθητές, άργησε πολύ η είσοδος γυναικών στην μπάντα και η συμμετοχή τους στις εκδηλώσεις της, όπως στις παρελάσεις και τις λιτανείες. Συγκεκριμένα, αυτή έγινε πράξη στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Βέβαια, μέχρι τότε υπήρχαν γυναίκες που είχαν διακριθεί ως μέλη της ΦΕΚ, και μάλιστα ως συνθέτριες· παρτιτούρες τους βρίσκονται μεταξύ των εκθεμάτων στο Μουσείο της ΦΕΚ. Η Φραντζέσκα Κουράγιου στα τέλη του 19ου αιώνα αφιερώνει τη σύνθεσή της στον δάσκαλό της, τον Σπύρο Ξύνδα. Επειδή το όνομά της αναγράφεται με μικρά γράμματα, η σύνθεσή της, μια πόλκα με τίτλο “La Primavera”, θεωρούνταν, λανθασμένα, έργο του Ξύνδα».
Σήμερα τα δεδομένα έχουν προφανώς αλλάξει, όπως μας εξηγεί, παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμη κάποιες ιδιαιτερότητες όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στην μπάντα. «Θα έλεγα ότι τώρα πια η αναλογία γυναικών-ανδρών είναι 45%-55%. Συνήθως στις νεαρότερες ηλικίες υπερτερούν τα κορίτσια, μετά -όταν κάνουν οικογένεια- είναι περισσότεροι οι άνδρες, γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε κατακτήσει ακόμη την ισότητα όσον αφορά τις υποχρεώσεις στη γονεϊκότητα. Το θετικό είναι ότι, τουλάχιστον, πολλές από τις γυναίκες επιστρέφουν στην μπάντα μόλις τα παιδιά τους μεγαλώσουν λίγο. Όταν ξεκίνησα, το 1993, ήθελα να μάθω σαξόφωνο, αλλά επειδή υπήρχε ανάγκη για περισσότερα κλαρινέτα -όπως ακόμη και σήμερα- έμαθα όντως πρώτα κλαρινέτο και μετά πέρασα στο σαξόφωνο, το 1995. Το σαξόφωνο το προτιμούν λιγότερες γυναίκες, όπως και όλα τα βαριά, χάλκινα πνευστά. Για παράδειγμα, αν ένα κορίτσι Β’ Δημοτικού ξεκινήσει όργανο, αντικειμενικά δεν μπορεί να χειριστεί και να σηκώσει μια τούμπα. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια κοπέλα μεγαλώνοντας δεν θα παίξει τούμπα ή τρομπόνι, αν το θελήσει. Εχουμε τέτοια παραδείγματα, όπως η βραβευμένη Κερκυραία τρομπονίστρια Βάντα Αθηναίου, που διαπρέπει στο εξωτερικό ως το πρώτο τρομπόνι στην Όπερα του Αμβούργου».
Η 23χρονη Μελίνα Μέριανου μοιράζεται τη δική της ιστορία για το πώς εντάχθηκε στη ΦΕΚ. «Τα πρώτα μου μουσικά βήματα τα έκανα σε ηλικία 9 ετών κι εκείνος που με παρότρυνε να πάω στην Παλαιά ήταν ο παππούς μου, ο οποίος λάτρευε τη μουσική παρότι δεν είχε μάθει ποτέ ο ίδιος. Είχε προσπαθήσει με τα παιδιά του αλλά εκείνα δεν ήθελαν, ενώ εμένα μου άρεσε η μουσική και εκδήλωσα το ενδιαφέρον μου να μάθω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη ημέρα, στο μάθημα θεωρίας της ΦΕΚ. Βγήκα έξω από την τάξη και με περίμενε η μαμά μου που με ρώτησε αν μου άρεσε. Τότε της απάντησα αμέσως ότι θέλω να κάνω αυτό το πράγμα όταν μεγαλώσω. Μεγάλη κουβέντα για μικρό παιδάκι. Όταν ξεκίνησα όργανο, μου έδωσαν λόγω ηλικίας κουαρτίνο, που είναι το μικρό κλαρινέτο, και επιβεβαίωσα μέσα μου αυτή την επιθυμία. Ως παιδάκι πήγαινα σχεδόν καθημερινά στη ΦΕΚ από τις 4 το απόγευμα μέχρι τις 10 το βράδυ και δεν βαριόμουν στιγμή. Η πρώτη φορά που βγήκα στο δρόμο με την μπάντα ήταν Μεγάλη Παρασκευή, το Πάσχα του 2014. Ήμουν 12 χρόνων και είχα ακόμη το κουαρτίνο. Θυμάμαι ότι όλα φάνταζαν τεράστια γύρω μου. Τώρα πια σπουδάζω στο τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου».
«Η πρώτη φορά που βγήκα στο δρόμο με την μπάντα ήταν Μεγάλη Παρασκευή, το Πάσχα του 2014. Ήμουν 12 χρόνων και είχα ακόμη το κουαρτίνο. Θυμάμαι ότι όλα φάνταζαν τεράστια γύρω μου. Τώρα πια σπουδάζω στο τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου», Μελίνα Μέριανου
Τόσα χρόνια σημαίνουν βέβαια φιλίες που σε δένουν για μια ζωή. «Χάρη στη Φιλαρμονική δέθηκα με πάρα πολλά κορίτσια. Ήμασταν στο ίδιο αντικείμενο, στην ίδια ηλικία και ουσιαστικά μεγαλώσαμε παρέα μέσα στη Φιλαρμονική», επιβεβαιώνει αυτή τη σκέψη η Μελίνα, ενώ η 30χρονη Αθηνά Δουκάκη τονίζει και τον παράγοντα οικογένεια, καταθέτοντας τη δική της εμπειρία: «Κάποιες φίλες μου από τη ΦΕΚ έχουν κάνει οικογένεια και βλέπω ήδη τα μικρά παιδάκια τους πώς μας κοιτούν με ενθουσιασμό όταν φοράμε τη στολή, όταν βγαίνουμε στον δρόμο. Είναι πολύ ωραίο όταν μια ολόκληρη οικογένεια συμμετέχει στη Φιλαρμονική. Πέρα από τον μπαμπά μου και τον θείο μου στη ΦΕΚ είναι μέλη ξαδέρφια μου και ανίψια μου. Είναι τέλειο το συναίσθημα!».
«Είναι πολύ ωραίο όταν μια ολόκληρη οικογένεια συμμετέχει στη Φιλαρμονική. Πέρα από τον μπαμπά μου και τον θείο μου στη ΦΕΚ είναι μέλη ξαδέρφια μου και ανίψια μου. Είναι τέλειο το συναίσθημα!», Αθηνά Δουκάκη
Η Αθηνά ξεκίνησε τη δική της διαδρομή στη ΦΕΚ σε πολύ μικρή ηλικία. «Προέρχομαι από μουσική οικογένεια, καθώς και ο μπαμπάς μου και ο θείος μου παίζουν φλάουτο στη ΦΕΚ. Είμαι στην Παλαιά από 6 χρόνων, αυτό σημαίνει ότι 24 χρόνια της ζωής μου είμαι μέλος της. Στην Κέρκυρα είναι σχεδόν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας το να παίζεις σε μια φιλαρμονική. Εχω πάρα πολλές αναμνήσεις που μου βγάζουν τρομερά συναισθήματα, ειδικά από την εφηβεία και μετά που άρχισα να έχω καλύτερη αντίληψη και να συμμετέχω σε περισσότερες εκδηλώσεις. Τα πιο έντονα χρόνια ήταν εκείνα του Γυμνασίου και του Λυκείου, που μαζί με τις φίλες και τους φίλους της Φιλαρμονικής ζούσαμε με πολύ πάθος τις εκδηλώσεις όπου συμμετείχαμε, ειδικά εκείνες του Πάσχα. Πρώτη φορά που βγήκα στο δρόμο ήταν Κυριακή των Βαΐων. Ημουν Δ’ Δημοτικού, αλλά τα θυμάμαι όλα σαν χθες. Ξεκίνησε η μέρα με το βγάλουμε φωτογραφίες στο σπίτι με τη στολή και με τεράστια ανυπομονησία να βγω στο δρόμο με την μπάντα και να με δουν οι συγγενείς μου. Θυμάμαι πολύ και τη μεγάλη κούραση που ένιωθα στο τέλος της ημέρας, αλλά ήταν μια γλυκιά κούραση. Γελάω γιατί θυμάμαι που έλεγα συνέχεια της μαμάς μου εκείνο το βράδυ ότι με πονάνε τα πόδια μου».
Η 47χρονη Έλσα Καρύδη λέει για τις μαθήτριες και τους μαθητές της: «Είμαι κατά κάποιον τρόπο η μαμά της Φιλαρμονικής. Τα παιδιά που έχουν ξεκινήσει από το Δημοτικό και μεγαλώνουν μαζί μας, ενηλικιώνονται, μας βλέπουν λίγο σαν συγγενείς. Είναι χαριτωμένο που μου μιλούν ακόμη στον πληθυντικό παρότι είναι πια ενήλικες. Τους το λέω βέβαια ότι δεν υπάρχει λόγος να μου μιλάνε στον πληθυντικό ενώ πλέον πίνουμε μαζί μπίρες».
Όταν είσαι στο νησί, είναι συνηθισμένη εικόνα να δεις στους δρόμους ανθρώπους ντυμένους με τη χαρακτηριστική στολή της Παλαιάς. Είναι οι μουσικοί της ΦΕΚ, που γι’ αυτούς η κομψή στολή της είναι σαν δεύτερο δέρμα τους. Η Αθηνά λέει χαρακτηριστικά: «Ως ενήλικας πια μου αρέσουν πολύ οι στολές μας και τις θεωρώ -και τη θερινή και τη χειμερινή- εξαιρετικά σικάτες, προσεγμένες και με τη σωστή δόση επισημότητας που δίνει πολύ στο σύνολο της εικόνας μας. Όταν ήμουν παιδί, την πρώτη πρώτη φορά που τη φόρεσα πίστευα ότι είναι αρκετά μεγαλίστικη και ότι ταιριάζει καλύτερα στα αγόρια, επειδή φορούσα παντελόνι και ένα μεγάλο σακάκι. Ομως επειδή κάθε φορά που τη φοράω ξέρω ότι θα περάσω όμορφα και θα εκφραστώ μέσα από τη μουσική, κατέληξε η στολή μας να είναι το αγαπημένο μου ρούχο. Νιώθω μέσα στη στολή της ΦΕΚ πιο άνετα από το να φοράω οποιοδήποτε άλλο ρούχο, πιο άνετα και από όταν φοράω φόρμες. Βγαίνω στο δρόμο φορώντας τη στολή σαν να μην ξεχωρίζω από τους γύρω μου που φορούν τα απλά, καθημερινά τους ρούχα. Το καλύτερο είναι τις μέρες του Πάσχα, που τις φοράμε σχεδόν συνεχόμενα και δεν έχω καθόλου έγνοια τι θα βάλω, φοράω τη στολή της Παλαιάς και είμαι ξέγνοιαστη».
«Τα παιδιά που έχουν ξεκινήσει από το Δημοτικό και μεγαλώνουν μαζί μας μάς βλέπουν λίγο σαν συγγενείς. Είναι χαριτωμένο που μου μιλούν ακόμη στον πληθυντικό παρότι είναι πια ενήλικες. Τους το λέω βέβαια ότι δεν υπάρχει λόγος να μου μιλάνε στον πληθυντικό ενώ πλέον πίνουμε μαζί μπίρες», Έλσα Καρύδη
Με τόσα χρόνια εμπειρίας στην πλάτη τους, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, η Μελίνα και η Αθηνά σκέφτονται λίγο προτού απαντήσουν τι κρατάνε ως αναμνήσεις αλλά και τι σκέφτονται για το μέλλον. «Ξεχωρίζω δύο συναυλίες από τις πολλές που έχουμε δώσει με τη ΦΕΚ. Η πρώτη είναι αυτή του Ηρωδείου, τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε. Ήταν υπέροχα συγκινητικό να παρουσιάζουμε έργα σε αυτόν τον ιστορικό χώρο. Η δεύτερη ήταν πέρυσι, στη Νέα Υόρκη, όπου στο πλαίσιο εκδηλώσεων που οργανώνει η Ομογένεια παρελάσαμε στην 5η Λεωφόρο και εκπροσωπήσαμε την Κέρκυρα. Ήταν μια μοναδική εμπειρία από κάθε άποψη», απαντά τελικά η Αθηνά.
Η Μελίνα τονίζει την τεράστια συμβολή των μουσικών της ΦΕΚ στην παιδεία της Κέρκυρας. «Προσπαθώ να εμπνεύσω όσα περισσότερα παιδιά γίνεται μέσα από τη διδασκαλία μου. Θέλω να κάνω τους μαθητές μου να δουν αυτό που βλέπω εγώ: ότι η μουσική είναι η ίδια η ζωή και ότι η ζωή είναι μουσική».
