Το 1995 ένας Γάλλος δικηγόρος, ο André-François Raffray, νόμιζε ότι είχε κάνει την τύχη του όταν υπέγραψε ένα συμβόλαιο αγοράς ενός διαμερίσματος από μια πελάτισσά του, το οποίο προέβλεπε να της καταβάλλει ένα συγκεκριμένο ποσό κάθε μήνα, μέχρι τον θάνατό της, οπότε το διαμέρισμα θα γινόταν αυτομάτως δικό του. Τότε εκείνος ήταν 47 ετών και η πελάτισσά του, Jeanne Calment, 90. Ο δικηγόρος δεν μπορούσε, φυσικά, να φανταστεί ότι όταν εκείνος τελικά θα πέθαινε, το 1995 σε ηλικία 77 ετών, η πελάτισσά του θα ήταν ακόμα εν ζωή και θα έσβηνε 120 κεράκια γενεθλίων. Το διαμέρισμα δεν έγινε ποτέ δικό του.
Μέχρι το 1995, επίσης, η Calment ήταν πλέον μια από τις πιο διάσημες γυναίκες στον κόσμο για τη μακροβιότητά της. Όπως λέγεται πως είχε αστειευτεί η ίδια: «Περίμενα 110 χρόνια γι’ αυτό και τώρα σκοπεύω να το απολαύσω».
Η Calment ήταν μια από τις πιο διάσημες γυναίκες στον κόσμο για τη μακροβιότητά της. Όπως λέγεται πως είχε αστειευτεί η ίδια: «Περίμενα 110 χρόνια γι’ αυτό και τώρα σκοπεύω να το απολαύσω».
Ίσως ο άτυχος δικηγόρος να έπρεπε να προσέξει νωρίτερα κάποια σημάδια ότι η πελάτισσά του δεν σκόπευε να εγκαταλείψει σύντομα τα εγκόσμια. Όπως ότι στα 100 χρόνια της συνέχιζε να κάνει ποδήλατο ή ότι είχε το μυαλό ενός ανθρώπου είκοσι χρόνια νεότερου. Στην πραγματικότητα, μπορεί να αποφάσισε να τερματίσει το κοντέρ της μακροζωίας για να ξεγελάσει τον δικηγόρο. Γιατί αμέσως μετά τον θάνατό του ο οργανισμός της παρήκμασε ραγδαία, μέχρι να υποκύψει, το 1997, καθηλωμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο, σχεδόν τυφλή και κωφή. Έστω κι έτσι, η διάρκεια ζωής της (122 χρόνια) ήταν και παραμένει η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη στην ανθρώπινη ιστορία.
Σήμερα όμως εκείνο το ρεκόρ, της γυναίκας που έλεγε ότι απολάμβανε μέχρι τα βαθιά γεράματα τη σοκολάτα και το κρασί, αμφισβητείται από κάποιους ειδικούς. Για παράδειγμα, πριν από λίγα χρόνια ο Ρώσος μαθηματικός Nikolay Zak ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν η Jeanne Calment που πέθανε το 1997 αλλά η κόρη της, Yvonne. Ότι η κόρη της είχε κλέψει την ταυτότητά της. Ανατρέχοντας στην ιστορία της ζωής της, ο Zak βρήκε διάφορες ασυμφωνίες και κατέληξε σε συμπεράσματα που θα ζήλευε και ένα σενάριο τηλεοπτικής σειράς του Netflix. Όπως ότι το 1934 δεν ήταν η κόρη της Yvonne που είχε πεθάνει, σε ηλικία 36 ετών από πλευρίτιδα, αλλά η ίδια η Jeanne, οπότε η Yvonne πήρε τη θέση της.
Όταν ο Ρώσος μαθηματικός δημοσίευσε τα συμπεράσματά του στην επιστημονική πλατφόρμα Researchgate, ο γαλλικός Τύπος σκανδαλίστηκε: πώς ήταν δυνατόν ένας άνθρωπος που δεν είναι καν γεροντολόγος να αμφισβητεί την ιστορία μιας γυναίκας μύθου;
Ο Ρώσος μαθηματικός Nikolay Zak ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν η Jeanne Calment που πέθανε το 1997 αλλά η κόρη της, Yvonne. Ότι η κόρη της είχε κλέψει την ταυτότητά της.
Η απάντηση του Zak ήταν η δημοσίευση μιας μελέτης με 17 φερόμενες ως αποδείξεις στην αμερικανική επιθεώρηση Rejuvenation Research, όπου μεταξύ άλλων παράθετε ανεξήγητες αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση της νεότερης και γηραιότερης Jeanne (για παράδειγμα, ότι το χρώμα των ματιών της είχε αλλάξει από «σκούρο» σε πράσινο), καθώς και ασυνέπειες σε μαρτυρίες που είχε δώσει. Η γυναίκα ισχυριζόταν, για παράδειγμα, ότι είχε γνωρίσει τον Van Gogh στο μαγαζί του πατέρα της, ενώ ο πατέρας της ήταν ναυπηγός. Ο ίδιος παραδεχόταν ότι δεν υπήρχε καμία αδιάσειστη απόδειξη πως δεν ήταν η ίδια γυναίκα, αλλά οι υπάρχουσες στοιχειοθετούσαν άνετα μια υπόθεση.
Γιατί όμως η Yvonne να πάρει τη θέση της μητέρας της; Ίσως ήθελε να αποφύγει φόρους κληρονομιάς με τους οποίους θα επιβαρυνόταν αν αποκαλυπτόταν ο θάνατος της Jeanne – που στην περίοδο του Μεσοπολέμου είχαν εκτοξευτεί στο 35%.
Το debate συνεχίστηκε στον γαλλικό Τύπο, με μέσα όπως η εφημερίδα Le Parisien να χαρακτηρίζουν τη θεωρία του Zak «fake news» χορηγούμενα από τους Ρώσους. Για την Αρλ, ειδικότερα, τον τόπο καταγωγής της, το θέμα πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις, ώστε κάτοικοί της δημιούργησαν μια ερευνητική ομάδα στο Facebook προκειμένου να καταρρίψουν τους ισχυρισμούς του Ρώσου μαθηματικού. Μέλη της ομάδας έγιναν μακρινοί συγγενείς της Calment και άλλοι που την είχαν γνωρίσει.
Για την Αρλ, τον τόπο καταγωγής της, το θέμα πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις, ώστε κάτοικοί της δημιούργησαν μια ερευνητική ομάδα στο Facebook προκειμένου να καταρρίψουν τους ισχυρισμούς του Ρώσου μαθηματικού.
Όπου κι αν βρίσκεται η αλήθεια, η Guardian σε ένα σχετικό αφιέρωμά της παραθέτει το επιστημονικό γεγονός πως η ηλικία των 122 φαίνεται να υπερβαίνει τα όρια του εφικτού, ειδικά στην εποχή που έζησε η Calment. Ο συντάκτης του βρετανικού άρθρου, Phil Hoad, αναζητώντας τι ακριβώς είχε συμβεί επισκέφτηκε ακόμα και το κοιμητήριο της Αρλ, όπου βρήκε τους τάφους διάφορων μελών της οικογένειας της Calment αλλά, παραδόξως, όχι της κόρης της, Yvonne. Ο φύλακας, ωστόσο, τον διαβεβαίωσε ότι μητέρα και κόρη ήταν θαμμένες μαζί, αν και το όνομα της κόρης δεν υπήρχε στο μνήμα της Jeanne Calment.
Κατόπιν ο δημοσιογράφος συναντήθηκε με τρία μέλη της ερευνητικής ομάδας του Facebook, τις Colette Barbé, Cécile Pellegrini, Brigitte Jajcaj, οι οποίες τού είπαν ότι όταν κατασκευάστηκε το μνήμα είχαν μεσολαβήσει πολλές δεκαετίες από τον θάνατο της Yvonne, οπότε δεν χαράχτηκε το δικό της όνομα στο μάρμαρο. Η διαδικτυακή ομάδα κατέληξε να έχει 1.500 μέλη από όλο τον πλανήτη – ανάμεσα σε αυτά και τον Zak, ως ένδειξη καλής θέλησης. Άλλωστε όλοι στην πραγματικότητα είχαν έναν κοινό στόχο: την αλήθεια.
Η ηλικία των 122 φαίνεται να υπερβαίνει τα όρια του εφικτού, ειδικά στην εποχή που έζησε η Calment.
Η έρευνα της ομάδας απέφερε καρπούς: μια φωτογραφία της Yvonne από σανατόριο της Ελβετίας φάνηκε να επιβεβαιώνει ότι έπασχε από πλευρίτιδα (αν και το σανατόριο έχει κλείσει από το 1960 και δεν υπάρχουν επίσημα αρχεία). Ένα άλλο έγγραφο δείχνει ότι ο σύζυγος της Yvonne, αξιωματούχος του στρατού, πήρε άδεια για πέντε χρόνια για να τη φροντίσει. Επιπλέον, αν η Yvonne είχε πάρει τη θέση της μητέρας της, θα έπρεπε να συνεχίζει να ζει στο πατρικό της, μαζί με τον εν ζωή πατέρα της, προκειμένου να είναι πιστευτή και να αναγκάσει τον γιο της, Frédéric, να σταματήσει να την αποκαλεί «μαμά».
Εκείνη την εποχή άλλωστε, στην πόλη των 20.000 κατοίκων, όπου τα νέα κυκλοφορούσαν, θα ήταν σχεδόν ανέφικτο να εφαρμοστεί ένα τόσο περίπλοκο σχέδιο. Ακόμα και το φερόμενο ως οικονομικό κίνητρο της Yvonne αμφισβητήθηκε από την ερευνητική ομάδα του Facebook, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο φόρος κληρονομιάς από τον θάνατο της μητέρας της θα ανερχόταν μόλις στο 6-7% και η οικογένεια θα μπορούσε άνετα να τον πληρώσει.
Ο Zak δεν πείστηκε και ζήτησε να γίνει ένα τεστ DNA (φημολογείται ότι έχει διατηρηθεί δείγμα από το γενετικό υλικό της υπεραιωνόβιας γυναίκας). Η ερευνητική ομάδα πιστεύει όμως ότι ακόμα και αν έφταναν μέχρι αυτό το σημείο, δεν θα παραδεχόταν το λάθος του: «Θα έλεγε ότι το αποτέλεσμα έχει παραποιηθεί».
Ο δημοσιογράφος της Guardian συνέχισε την έρευνά του συναντώντας τον Jean-Marie Robine, τον άντρα που πιστοποίησε την ηλικία της Jean-Marie Robine. Αυτό που ανέλαβε να κάνει, όπως εξήγησε, ήταν «να αξιολογήσω την ποιότητα των επίσημων εγγράφων που πιστοποιούσαν την ηλικία της. Και από ό,τι είχαμε στη διάθεσή μας, δεν υπήρχε περιθώριο αμφιβολίας». Με εξαίρεση μια απογραφή του 1931, όπου η Yvonne δεν έχει καταγραφεί ως κάτοικος του οικογενειακού διαμερίσματος στην Αρλ. Ο Zak πιστεύει ότι τότε ήδη η Jeanne, που στην πραγματικότητα υπέφερε από φυματίωση, είχε αποσυρθεί στο εξοχικό τους και τη θέση της είχε πάρει η Yvonne. Ωστόσο η ερευνητική ομάδα έχει μια απλούστερη εξήγηση: Η Yvonne βρισκόταν στο σανατόριο στην Ελβετία.
Ο δημοσιογράφος της Guardian συνάντησε τον άντρα που ανέλαβε «να αξιολογήσω την ποιότητα των επίσημων εγγράφων που πιστοποιούσαν την ηλικία της. Και από ό,τι είχαμε στη διάθεσή μας, δεν υπήρχε περιθώριο αμφιβολίας».
Υπάρχει όμως και ένα πραγματικά ύποπτο περιστατικό: όταν το αρχείο της Αρλ ζήτησε τα προσωπικά έγγραφα της Calment, η ίδια φέρεται να απαίτησε να καούν.
Στο μεταξύ, η διαδικτυακή ερευνητική ομάδα προχώρησε στο προσωρινό μπλοκάρισμα του Zak λόγω της απρόβλεπτης συμπεριφοράς του. Όπως λέει η Pellegrini: «Κάποιες φορές έχει χιούμορ, άλλες είναι αντιπαθητικός και αναγκαζόμαστε να τον μπλοκάρουμε για μερικές μέρες».
Άλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το γενετικό υλικό της Calment πρέπει να αναλυθεί για άλλους λόγους: για να κατανοήσουμε πώς επιβίωσε από ασθένειες που συνδέονται με το γήρας, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος.
Μέχρι σήμερα η Calment συνεχίζει να κρατά το παγκόσμιο ρεκόρ μακροβιότητας, αν και κάποια μέλη της ερευνητικής ομάδας θα ήθελαν, κατά κάποιον τρόπο, η υπόθεση του Zak να βγει αληθινή, «σαν τα μυθιστορήματα που διαβάζω» λέει η Cécile Pellegrini. «Βρίσκω αυτό το σενάριο ιδιαίτερα συναρπαστικό. Αν ισχύει, τότε η Calment ήταν το κάτι άλλο!».
Από την άλλη, είναι μάλλον ακόμα πιο γοητευτική η ιδέα να πίνεις, να τρως σοκολάτες και να ζήσεις μέχρι τα 122.
