Από τη Μαρίλη Ευφραιμίδη
Εχουν περάσει 26 χρόνια από τότε που η Σοφία Καλανταρίδου εκλέχτηκε, το 1999, λέκτορας στην Ιατρική Σχολή των Ιωαννίνων και έγινε η πρώτη γυναίκα σε πανεπιστημιακή θέση Γυναικολογίας στην Ελλάδα.
Το 2012 έγινε η πρώτη καθηγήτρια α’ βαθμίδας στη χώρα μας και από το 2014 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Συγχρόνως, είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού, Αντισύλληψης και Αναπαραγωγικής Υγείας, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Κλιμακτηρίου και Εμμηνόπαυσης, ενώ διετέλεσε πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
Η Καλανταρίδου διδάσκει Γυναικολογία (σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια και εμμηνόπαυση) στους φοιτητές του έκτου έτους Ιατρικής και σε μεταπτυχιακούς του ΕΚΠΑ, του ΑΠΘ και του Πανεπιστημίου Θράκης· παράλληλα, συμμετέχει στις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για την πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Σπούδασε και η ίδια στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και συνέχισε την εκπαίδευσή της στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, όπου έκανε εξειδίκευση στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία.
Πώς ήταν η αντιμετώπισή σας ως γυναίκα στον ανδροκρατούμενο χώρο της Γυναικολογίας;
Δέχθηκα επιθέσεις και ακόμα δέχομαι. Ο πόλεμος είναι συνεχής, δεν σταματάει. Το ότι είμαι γυναίκα και έχω σημαντικές επιστημονικές δημοσιεύσεις δεν συγχωρείται. Όταν έγινα λέκτορας, το πρώτο πράγμα που είπαν για μένα ήταν ότι τα κατάφερα επειδή ήμουν ανιψιά του καθηγητή Γυναικολογίας. Εννοείται, δεν είχα καμία σχέση μαζί του. Αν όμως ασχολιόμουν με το τι λέει ο ένας και ο άλλος, δεν θα είχα κάνει την πορεία μου. Σήμερα στην Ελλάδα οι γυναίκες σε πανεπιστημιακές θέσεις Γυναικολογίας αποτελούν λιγότερο από το 10%, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο το ποσοστό αυτό είναι 50%.
Διαπιστώνετε έλλειψη αξιοκρατίας στα ΑΕΙ μας;
Υπάρχουν πολλοί εξαιρετικοί Ελληνες επιστήμονες που δεν έχουν πάρει θέση στο πανεπιστήμιο και θα έλεγα ότι η κατάσταση χειροτερεύει με τα χρόνια αντί να βελτιώνεται. Μπορεί να είναι τόσο άξιοι ώστε να γίνονται μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, όμως να παραμένουν εκτός ελληνικών πανεπιστημίων. Αναφέρω ως παράδειγμα τον Δημήτρη Νανόπουλο, τον καθηγητή Φυσικής. Ακούγεται ότι η κυβέρνηση θέλει να κάνει «brain gain» για να επιστρέψουν τα φωτεινά μυαλά από το εξωτερικό, αλλά στην πράξη δεν είναι πολύ ευπρόσδεκτα στα εκπαιδευτικά ιδρύματά μας.
Στην Αθήνα συναντήσατε διαφορετικά προβλήματα απ’ ό,τι στα Ιωάννινα;
Θα έλεγα ότι τα πανεπιστήμια της περιφέρειας είναι πιο δεκτικά στο «brain gain» από της πρωτεύουσας γιατί είναι μεταγενέστερα και οι θέσεις ευθύνης καταλήφθηκαν από ανθρώπους σε νεαρότερη ηλικία που μόλις γύρισαν από το εξωτερικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Μετανιώσατε που γυρίσατε από την Αμερική;
Τα πρώτα χρόνια που έγινα λέκτορας στα Ιωάννινα ζορίστηκα γιατί δεν είχα πλέον πρόσβαση στις βιβλιοθήκες και στη γνώση που είχα συνηθίσει όταν εργαζόμουν στην Ουάσινγκτον. Τώρα πια, όμως, χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, δεν έχει καμία σημασία το πού βρίσκομαι. Έχω μία ερευνητική ομάδα που είναι σε όλο τον κόσμο, στην Αυστραλία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία, οπότε όταν θέλω να κάνω κάτι είναι σαν να δουλεύω σε μία από αυτές τις χώρες.
Τι διαφορετικό μπορεί να φέρει μία γυναίκα στη Γυναικολογία;
Δεν αρκεί να είναι γυναίκα. Πρέπει να έχει κάνει πολύ καλή εκπαίδευση για να μπορέσει να προσφέρει. Ως γυναίκα όμως μπορώ να καταλάβω και να ερευνήσω ζητήματα που δεν είχαν απασχολήσει τους άνδρες γυναικολόγους. Ένα από αυτά, το οποίο μελετώ εδώ και χρόνια, είναι η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια και η μείωση της ωοθηκικής εφεδρείας σε νεαρή ηλικία.
Όταν συζητούσαμε για γονιμότητα σε νέες γυναίκες με αυτό το πρόβλημα στην Αμερική, τους φαινόταν περίεργο. Όμως η διάγνωση αυτή ισοδυναμεί με θάνατο αγαπημένου προσώπου και συχνά συνοδεύεται με κατάθλιψη και σεξουαλική δυσλειτουργία, όπως έδειξαν οι μελέτες που κάναμε. Η ωοθηκική ανεπάρκεια χαρακτηρίζεται ως «πρόωρη» πριν τα 40. Από τα 40 έως τα 45 αποκαλείται «πρόωρη εμμηνόπαυση» και μετά τα 45 «εμμηνόπαυση».
Η διάγνωση με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια ισοδυναμεί με θάνατο αγαπημένου προσώπου και συχνά συνοδεύεται με κατάθλιψη και σεξουαλική δυσλειτουργία.
Τι ανακαλύψατε γι’ αυτές τις διαταραχές;
Ασχολήθηκα με τη χορήγηση ορμονικής θεραπείας σε νέες γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Μέχρι τότε έδιναν τις ίδιες ορμόνες που χορηγούνταν και στην εμμηνόπαυση, όμως οι ανάγκες είναι διαφορετικές. Θα πρέπει να σημειώσω ότι οι μισές από τις γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια έχουν ηλικία μικρότερη από τα 32 έτη. Αν δεν γίνει σωστή θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο για οστεοπόρωση και καρδιαγγειακά προβλήματα, με αποτέλεσμα μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης.
Ένα άλλο θέμα είναι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, όπου πάλι ήμασταν οι πρώτοι που δείξαμε πως συνδέεται με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Σε μία μελέτη για τις αποβολές παρατηρήσαμε ότι, κατά τη φυσιολογική σύλληψη, ο οργανισμός της μητέρας στέλνει συγκεκριμένα κύτταρα για να «επιτεθεί» στο γονιμοποιημένο ωάριο το οποίο αντιλαμβάνεται ως «ξένο σώμα», καθώς κατά το ήμισυ προέρχεται από τον πατέρα, και βρήκαμε και την ουσία με την οποία το ίδιο το έμβρυο «εξουδετερώνει» την επίθεση της μητέρας.
Τι ανακαλύψατε για την εμμηνόπαυση;
Μέχρι πρότινος όλοι θεωρούσαν ότι οι εξάψεις είναι ένα φυσιολογικό σύμπτωμα της εμμηνόπαυσης που απλώς επηρεάζει την ποιότητα ζωής. Αυτό που δείξαμε εμείς για πρώτη φορά και δημοσιεύτηκε στο μεγαλύτερο περιοδικό Ενδοκρινολογίας είναι ότι οι εξάψεις αποτελούν δείκτη καρδιαγγειακού κινδύνου και συνδέονται με την προδιάθεση για στεφανιαία νόσο.
Οι γυναίκες που υποφέρουν από εξάψεις πρέπει να πάρουν ορμονική υποκατάσταση για να μειώσουν αυτόν τον κίνδυνο. Είναι γεγονός ότι η πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες είναι οι καρδιοπάθειες, όμως όλες οι μελέτες που είχαν γίνει για την καρδιά αφορούσαν άνδρες, οπότε όλη η πληροφορία στόχευε σε εκείνους.
Μαζί με τους καθηγητές Καρδιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τον Λάμπρο Μιχάλη και την Κατερίνα Νάκα, μελετήσαμε για πρώτη φορά τι παθαίνει η καρδιά των γυναικών όταν σταματάει η περίοδος και εμφανίζονται οι εξάψεις.
Πρέπει να χορηγείται η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Στις γυναίκες που έχουν μέτριου έως σοβαρού βαθμού εξάψεις είναι απαραίτητη. Καθώς οι εξάψεις σχετίζονται με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, η ασθενής πρέπει να προστατεύεται. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας φάρμακα ακόμα και για τις περιπτώσεις όπου υπάρχει αντένδειξη για οιστρογόνα, όπως είναι ο αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του μαστού και για θρομβοεμβολικά επεισόδια. Αν η γυναίκα δεν έχει εξάψεις, δίνουμε μόνο τοπική θεραπεία με οιστρογόνα για να αποφύγει το ουρογεννητικό σύνδρομο της εμμηνόπαυσης εξαιτίας της ατροφίας του κόλπου.
Οι εξάψεις αποτελούν δείκτη καρδιαγγειακού κινδύνου και συνδέονται με την προδιάθεση για στεφανιαία νόσο.
Με την ορμονική υποκατάσταση συνεχίζει η περίοδος;
Ανάλογα με την αγωγή που θα επιλεγεί, μπορεί είτε να συνεχίσει είτε να διακοπεί. Επαφίεται στην επιθυμία της ασθενούς και δεν επηρεάζει τη θεραπεία.
Συστήνετε τις βιοπανομοιότυπες ορμόνες;
Αυτό είναι πολύ μεγάλο ζήτημα. Τα αληθινά φάρμακα υπόκεινται σε πανάκριβες μελέτες για να πάρουν εγκρίσεις. Τα «bioidentical» δεν περνούν από τέτοιους ελέγχους. Όλες οι επιστημονικές κοινότητες του κόσμου και φυσικά η Ελληνική Εταιρεία Κλιμακτηρίου και Εμμηνόπαυσης δεν τα υποστηρίζουν. Σε χώρες όπως η Γαλλία και η Αυστραλία υπάρχει δυνατό ρεύμα, όμως οι βιοπανομοιότυπες δεν έχουν την αξιοπιστία των φαρμακευτικών σκευασμάτων από τα οποία ξέρουμε τι να περιμένουμε.
Ποια είναι η οδηγία σας προς τις γυναίκες που μεγαλώνουν;
Από την ηλικία των σαράντα, δηλαδή μία δεκαετία πριν από την εμμηνόπαυση, θα πρέπει να απευθύνονται σε γυναικολόγο εξειδικευμένο σε θέματα εμμηνόπαυσης, να ενημερώνονται για όλες τις αλλαγές στο σώμα τους και να γνωρίζουν ποιες εξετάσεις πρέπει να κάνουν και πότε. Σημαντικές αλλαγές στο μεταβολισμό παρατηρούνται πολύ νωρίς, από το χρονικό διάστημα που αρχίζουν οι διαταραχές περιόδου και η κλιμακτήριος.
Από την ηλικία των σαράντα, δηλαδή μία δεκαετία πριν από την εμμηνόπαυση, θα πρέπει να απευθύνονται σε γυναικολόγο εξειδικευμένο σε θέματα εμμηνόπαυσης.
Τι πρέπει να προσέχουν οι γυναίκες που βρίσκονται στην αναπαραγωγική ηλικία;
Πρέπει να έχουν καλό ημερολόγιο περιόδου έτσι ώστε οποτεδήποτε αρχίσει να αποκλίνει, να ευαισθητοποιούνται. Αν για παράδειγμα έχουν κάθε μήνα 28 ημέρες κύκλο και ξαφνικά γίνει 25 ή 21, αποτελεί δείκτη ότι αρχίζει να μειώνεται η γονιμότητά τους.
Το ημερολόγιο περιόδου δίνει πολύ χρήσιμες πληροφορίες. Αν μετράει πάντα 21 μέρες, τότε θα πρέπει να ελεγχθεί μήπως είχε εξαρχής χαμηλή ωοθηκική εφεδρεία. Είναι κοπέλες που έρχονται και μας λένε ότι δεν είχαν ποτέ τακτική περίοδο. Αυτό δεν πρέπει να το αφήσουμε έτσι, πρέπει να βγάλουμε διάγνωση και να το παρακολουθήσουμε. Μία νεαρή κοπέλα που έχει δυο-τρεις φορές το χρόνο περίοδο, πρέπει να ξέρει το γιατί.
Και πρέπει να φροντίσουμε να έχει κάθε μήνα περίοδο είτε τεχνητά είτε με τις δικές της ορμόνες. Σκοπός μας είναι η γυναίκα να έχει κάθε μήνα περίοδο μέχρι τα 50 με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτό είναι κεφαλαιώδες για την υγεία και τη μακροζωία της.
Στην Ελλάδα κάνουμε περισσότερες καισαρικές απ’ ό,τι χρειάζονται;
Έχει προκληθεί μεγάλος θόρυβος, αλλά θα έλεγα ότι γίνονται όσες χρειάζονται. Μην ξεχνάτε ότι μία από τις ενδείξεις για καισαρική είναι η επιθυμία της εγκύου. Στη Βραζιλία, όπου οι γυναίκες δεν θέλουν να «χαλάσουν» το σώμα τους, οι περισσότερες γεννούν με καισαρική. Από την ιατρική άποψη, ο φυσιολογικός τοκετός έχει περισσότερα οφέλη για την υγεία τόσο της μητέρας όσο και του μωρού, αν βέβαια συντρέχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις.
Γιατί διαλέξατε την ειδικότητά σας;
Εζησα την εποχή που γεννήθηκαν τα πρώτα μωρά της εξωσωματικής γονιμοποίησης και σκεφτόμουν «αυτό θέλω να κάνω».
Πώς βλέπετε τους φοιτητές που διδάσκετε στο πανεπιστήμιο;
Η νέα γενιά είναι πολύ έξυπνη και διψάει για μάθηση. Ίσως είναι και καλύτερη από τη δική μας.
Το όνειρό σας είναι ένα Νόμπελ;
Όχι, ο στόχος μου είναι να συνεχίσω να ερευνώ και να βρίσκω νέα πράγματα που έχουν θετική επίδραση στις ζωές των γυναικών όλου του κόσμου.
Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαΐου του 2025 του Marie Claire Greece.
