Από τη Σοφία Μανδηλαρά
Η αυλαία σηκώθηκε το 1955 και από τότε το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου αλλάζει μορφές, αναπνέει, αναπτύσσεται, καθρεφτίζει την Ελλάδα του πολιτισμού και καλεί τους θεατές να ταξιδέψουν μαζί του στη φαντασία και το φως της τέχνης.
Σημείο αναφοράς για εκατομμύρια φιλότεχνους σε όλο τον κόσμο, έχει γράψει Ιστορία φιλοξενώντας καλλιτέχνες των οποίων τα ονόματα προκαλούν δέος. Στις μαρμάρινες κερκίδες του έχουν καθίσει ταπεινά προσωπικότητες διεθνούς κύρους και αίγλης για να κοινωνήσουν τη μαγεία της παράστασης. Ασπρόμαυρες φωτογραφίες και αναλογικά φιλμ μαρτυρούν την αφοσίωση του κοινού, που επιστρέφει κάθε χρόνο, με την προσδοκία ακόμα μία φορά να συναντηθεί με τις μούσες.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου μιλάει στο Marie Claire για την ακτινοβολία του φεστιβάλ εντός και εκτός συνόρων, ενώ η διευθύντρια Επικοινωνίας και Προώθησης Μαρία Παναγιωτοπούλου και η φωτογράφος Εύη Φυλακτού διηγούνται άγνωστες ιστορίες από τον εβδομηντακονταετή θεσμό.
Έξι συναρπαστικά, περιπετειώδη χρόνια
Με μια αναδρομή στα πεπραγμένα της ως καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και τις αναμνήσεις της, που ξεκινούν όταν παιδί ακόμα παρακολουθούσε τις παραστάσεις του θιάσου «Αμφι-θέατρο» που ίδρυσαν οι γονείς της, η Κατερίνα Ευαγγελάτου κλείνει έναν δημιουργικό κύκλο αλλά παραμένει πιστή σύμμαχος στις αξίες της τέχνης και του πολιτισμού που το φεστιβάλ υπηρετεί εδώ και 70 χρόνια.
Πριν από έξι χρόνια η Κατερίνα Ευαγγελάτου έγινε η πρώτη γυναίκα και η νεότερη σε ηλικία καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ, γράφοντας Ιστορία. Έπειτα από δύο θητείες, είναι πλέον έτοιμη για το επόμενο βήμα στη σταδιοδρομία της, αφήνοντας όμως τη σφραγίδα της σε ένα θεσμό που όχι μόνο τροφοδοτείται, αλλά χρειάζεται τη διαφορετική ματιά για να συνεχίσει να ξεχωρίζει. «Το φεστιβάλ ξεκίνησε με το βλέμμα στραμμένο προς τα έξω. Ήδη από το 1955. Ήταν αυτός ο σκοπός του και φυσικά όλα τα επόμενα χρόνια με τους διευθυντές που ακολούθησαν. Υπήρχε πάντα ένας διάλογος με την αφρόκρεμα της διεθνούς σκηνής.
Ως προς τη δική μας εξαετία, πιστεύω ότι οι διεθνείς συμπαραγωγές, ιδιαίτερα στην Επίδαυρο αλλά και στην Πειραιώς 260, ενδυνάμωσαν το διεθνές αποτύπωμα. Επιπλέον, οι μετακλήσεις ξένων σκηνοθετών, να κάνουν παγκόσμιες πρεμιέρες με ελληνικό ανσάμπλ, όπως η “Μήδεια” του Φρανκ Κάστορφ το 2023, όπως πέρυσι ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν που έκανε την “Ιφιγένεια” πάλι με Έλληνες ηθοποιούς, φέτος ο Ούλριχ Ράσε, τον οποίο συστήσαμε στο ελληνικό κοινό το 2022, μια πρωτοβουλία που έφερε πολύ δυνατές παραστάσεις που συζητήθηκαν», λέει στο Marie Claire η Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Η εξωστρέφεια ήταν ένας μόνο από τους στόχους της όταν ανέλαβε το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Η συνάντηση με όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, αλλά και η ενδυνάμωση της γυναικείας παρουσίας ήταν ακόμα δύο σημεία που στέφθηκαν με επιτυχία. «Ήταν έξι συναρπαστικά χρόνια, περιπετειώδη», σχολιάζει η κυρία Ευαγγελάτου. Επί των ημερών της, καθιερώθηκε η πλατφόρμα «grape», μια πρωτοβουλία προβολής και εξαγωγής της ελληνικής παραστατικής δημιουργίας παγκοσμίως, αλλά και το πρόγραμμα «Morphés», στο πλαίσιο του οποίου η μόδα συναντά το αρχαίο δράμα από την έμπνευση μέχρι την υλοποίηση ενός ενδύματος, ένα εργαστήριο που προσφέρεται δωρεάν στο πλαίσιο των χειμερινών δράσεων του φεστιβάλ. «Το Open Plan είναι μια από τις καινοτομίες που εγκαινιάσαμε αυτά τα χρόνια, δηλαδή το φεστιβάλ να μην πέφτει σε χειμερία νάρκη. Όλα τα εκπαιδευτικά εργαστήρια ήταν στο πλαίσιο ενός συνολικότερου ανοίγματος που επιχειρήσαμε ώστε να φέρουμε τέχνες και τεχνικές εφαρμοσμένες πια στο φεστιβάλ, όπως η κεραμική, το κόσμημα, οι τέχνες του χαρτιού, διευρύνοντας το κοινό μας αλλά και τα ενδιαφέροντά μας», υπογραμμίζει η κυρία Ευαγγελάτου.
«Αυτό που κάνει το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου δεν το κάνει κανένας άλλος φορέας. Ο ρόλος του, η θέση του στο πολιτιστικό γίγνεσθαι είναι απολύτως μοναδική. Είναι ο μόνος οργανισμός που συνδυάζει όλες αυτές τις τέχνες. Εμείς αγκαλιάσαμε και τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, το βιβλίο, τη συγγραφή, πέρα από το θέατρο, τη μουσική, τον χορό. Η κλίμακά του είναι ανεπανάληπτη και έχει καταφέρει μέσα στα χρόνια να διατηρήσει πολύ υψηλό επίπεδο, φυσικά με τις διαφοροποιήσεις που επιβάλλει η αλλαγή κατεύθυνσης που φέρνει η κάθε καλλιτεχνική διεύθυνση». Φέτος το φεστιβάλ θα παρουσιάσει στο κοινό πάνω από 100 δράσεις στους χώρους του. «Θέλω να πιστεύω ότι με τις προσπάθειές μας καταφέραμε να φέρουμε ακόμα περισσότερο κόσμο στο φεστιβάλ. Να το κάνουμε ακόμα πιο συμπεριληπτικό και ελπίζω ότι έτσι θα συνεχίσει και τα επόμενα χρόνια», καταλήγει η πρώτη γυναίκα καλλιτεχνική διευθύντριά του.
Ανοιχτός διάλογος φεστιβάλ – κοινωνίας
Ολόκληρη η ζωή της Μαρίας Παναγιωτοπούλου, διευθύντριας Επικοινωνίας και Προώθησης του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, είναι συνυφασμένη με την πορεία του.
Ξεκίνησε να εργάζεται σε αυτό από την πρώτη μέρα της σύστασής του στη σημερινή του μορφή, όταν σταμάτησε να είναι μια διεύθυνση του ΕΟΤ και αυτονομήθηκε. «Με είχε καλέσει ο πρώτος τότε διευθυντής του, ο Θάνος Μικρούτσικος, και πήγα σκεπτόμενη ότι θα είναι κάτι προσωρινό. Τελικά, το φεστιβάλ με κράτησε και έχω μεγαλώσει μαζί του», λέει στο Marie Claire. Θυμάται ότι η προώθησή του, όταν ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, πριν από την εξάπλωση των ψηφιακών εργαλείων, «γινόταν με χάρτινα δελτία Τύπου και φωτογραφίες τυπωμένες, ενώ τώρα έχουμε φτάσει με την τεχνολογία σε μια τελείως διαφορετική αντιμετώπιση και προσέγγιση του κόσμου».
«Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου ανέκαθεν ήταν πολύπλευρο. Δηλαδή, διαθέτει πολλούς χώρους, έχει διαφορετικό κοινό σε κάθε χώρο, οι απαιτήσεις του κάθε χώρου είναι διαφορετικές. Αλλιώς είναι ένα θέατρο δέκα χιλιάδων θέσεων όπως η Επίδαυρος και αλλιώς είναι ο κόσμος που έρχεται στην Πειραιώς, στις μικρές αίθουσες ενός βιομηχανικού κτιρίου. Είναι μουσική, είναι χορός, είναι θέατρο. Προστίθενται δραστηριότητες ανάλογα με τα ενδιαφέροντα της κάθε καλλιτεχνικής διεύθυνσης», εξηγεί η Μαρία Παναγιωτοπούλου, υπογραμμίζοντας ότι τον ανοιχτό διάλογο μεταξύ του φεστιβάλ και της κοινωνίας. Για παράδειγμα, την πρώτη χρονιά της πανδημίας, η Επίδαυρος λειτούργησε για μοναδική φορά με αριθμημένες θέσεις και αποστάσεις ασφαλείας. Το κοινό ήταν εκεί, συνεπές, πήρε κι έδωσε δύναμη μέσα από την τέχνη, σε μια σκοτεινή στιγμή αβεβαιότητας. «Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου είναι μια ζωντανή ιστορία από μόνο του, αλλά και διαμορφώνει την ιστορία με βάση τα δεδομένα που υπάρχουν. Στην εποχή, στις ανάγκες κοινωνίας, στην εξέλιξη της τέχνης».
Ανάμεσα στις διασκεδαστικές αναμνήσεις της από τα τόσα χρόνια στο τιμόνι της επικοινωνίας του φεστιβάλ συγκαταλέγει τις ημέρες που ο Κέβιν Σπέισι άθελα του παρέσυρε το Χόλιγουντ στην Επίδαυρο, όταν πρωταγωνιστούσε στην παράσταση «Ριχάρδος ΙΙΙ». «Με έπαιρναν τηλέφωνο και με ρωτούσαν ξανά και ξανά εάν είχε έρθει η Ντέμι Μουρ και ποιοι διάσημοι βρίσκονταν στα γύρω εστιατόρια και ξενοδοχεία», θυμάται η κυρία Παναγιωτοπούλου γελώντας.
Φωτογραφίζοντας στην Επίδαυρο με φιλμ
Όταν η Εύη Φυλακτού ξεκίνησε να φωτογραφίζει τις παραστάσεις του φεστιβάλ κυριαρχούσε ακόμα το φιλμ.
Η φωτογράφηση γινόταν τη βραδιά της πρεμιέρας, όχι στην πρόβα τζενεράλε, όπως συμβαίνει τώρα, ενώ οι δημοσιογράφοι γκρίνιαζαν για κοντινότερα πλάνα, αφού δεν υπήρχε η δυνατότητα του ψηφιακού ζουμ. Η Έλεν Μίρεν, ο Κέβιν Σπέισι, η σοπράνο Άννα-Κατερίνα Αντονάτσι, το Θέατρο Νο σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού, ο «Οιδίποδας» σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Γουίλσον, η «Μήδεια» του Πίτερ Στάιν, ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Θεόδωρου Τερζόπουλου και εκατοντάδες άλλοι καλλιτέχνες και παραστάσεις έχουν μπει στον φακό της. Πλέον η Εύη έχει αποσυρθεί από το φεστιβάλ, όμως με τη ματιά της απαθανάτισε ιστορικές στιγμές, όπως η τελευταία παράσταση της Πίνα Μπάους.
«Ήταν εμβληματική αυτή η βραδιά. Έχει μείνει στην ψυχή μου. Αυτή η γυναίκα-θρύλος τόσο ταπεινή. Προτού αρχίσει η τελική πρόβα καθόταν στα σκαλάκια, την πλησίασα και της ζήτησα να τη φωτογραφίσω. Με ευχαρίστησε. Πραγματικά συγκινήθηκα. Η παράσταση ήταν καταπληκτική, η μουσική, η Χορωδία Balthasar Neumann, το μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού, δεν θα την ξεχάσω ποτέ». Η ίδια έζησε μία ακόμα συγκινητική στιγμή όταν το 2002 ματαιώθηκε η παράσταση «Οιδίπους επί Κολωνώ» με τους Κουγιουμτζή, Φωτόπουλο και Λαζάνη, αλλά το κοινό παρέμενε στις θέσεις του με ανοιγμένες ομπρέλες.
«Η παράσταση πραγματοποιήθηκε την επόμενη χρονιά, αλλά στο μεταξύ ο Κουγιουμτζής είχε πεθάνει. Η ομάδα, προς τιμήν του, κράτησε τη σκηνοθεσία του, την ελιά που φαίνεται στο κέντρο της ορχήστρας, και έτσι ήταν κι εκείνος παρών», καταλήγει η Εύη Φυλακτού που άνοιξε το αρχείο της για να μας προσφέρει πολύτιμα μαργαριτάρια.
