Eπίσημα βραδινά φορέματα και νυφικά, όπως το ιβουάρ νυφικό με το μακρύ πέπλο που φόρεσε η Αννα-Μαρία στους γάμους της το 1964 με τον Κωνσταντίνο Β’ ή το χαρακτηριστικό μεταξωτό σατέν κοκτέιλ φόρεμα με κεντημένα λευκά λουλούδια με την υπογραφή Jean Dessès, το οποίο συνόδευσε τους χορούς της Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος στους αρραβώνες τους το 1961, αλλά και το μαύρο σατέν με τις τιράντες από βελούδο φόρεμα που συνδυάστηκε με αντίστοιχο μπολερό, με το οποίο απαθανατίστηκε η Φρειδερίκη κατά τις ιστορικές πλέον επισκέψεις της στα μεγάλα πυρηνικά κέντρα της Αμερικής στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, είναι μερικά μόνο από τα αμέτρητα ενδύματα με υπογραφή που εντοπίστηκαν ανάμεσα στους θησαυρούς του Τατοΐου και πλέον έχουν εκτιμηθεί και ψηφιοποιηθεί από τους υπεύθυνους του υπουργείου Πολιτισμού. Ξεχωρίζουν, επίσης, ανάμεσα στα άλλα, επίσημα ενδύματα, ειδικά ραμμένα για τα μέλη της βασιλικής οικογένειας από κορυφαίους οίκους όπως Christian Dior, Pierre Balmain, Coco Chanel και Hubert de Givenchy, εμβληματικά όχι μόνο για την αισθητική τους, αλλά και για το συμβολικό και ιστορικό βάρος που φέρουν, συνδεδεμένα με κορυφαία ενσταντανέ της ελληνικής και διεθνούς Ιστορίας. Απαραίτητο συμπλήρωμα τα παπούτσια και τα διάφορα αξεσουάρ από πολυτελή υφάσματα οίκων όπως Pucci, Hermès, Balmain, Van Cleef & Arpels που αναδείκνυαν τη προσωπική σφραγίδα και το στυλ του εκάστοτε μέλους της οικογένειας.
Οι θησαυροί έρχονται στο φως
Η σχέση της βασιλικής οικογένειας στην Ελλάδα με τη μόδα ξεκινάει από πολύ παλιά, από τις αρχές του περασμένου αιώνα, όταν και συνδέθηκε με τους οίκους που είχαν γράψει ιστορία στο Παρίσι, όπως ο περίφημος των Callot Soeurs, που μνημονεύει ο Μαρσέλ Προυστ στο «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» ως έναν από τους κορυφαίους της εποχής. Σήμερα βρίσκουμε τα ρούχα του σε μουσεία όπως το Metropolitan και το Victoria and Albert. Το φόρεμα από δαντέλα και μετάξι που είχε φορέσει, στις αρχές του περασμένου αιώνα η Ασπασία Μάνου, σύζυγος του Αλέξανδρου, είναι από τα σπανιότερα και από τα παλαιότερα ευρήματα που ανακάλυψαν οι άνθρωποι του υπουργείου σε ένα ταξιδιωτικό μπαούλο τύπου steamer μαζί με άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Ξεχωριστής αξίας με αντίστοιχα έντονα ιστορικό βάρος είναι το φόρεμα Delphos που κληροδότησε η Ασπασία στις Φρειδερίκη και Σοφία και θεωρείται ένα από τα μοναδικά δημιουργήματα που συνιστά πραγματικό έργο τέχνης αφού προερχόταν από το ατελιέ Fortuny.
Ο Μαριάνο Φορτούνι ήταν ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Ιστορίας, ένας άνθρωπος της τέχνης, του θεάτρου, ζωγράφος, χαράκτης, φωτογράφος, σκηνογράφος, πρωτοπόρος στον θεατρικό φωτισμό, σχεδιαστής λαμπτήρων και επίπλων, αλλά και εφευρέτης. H οικογένειά του διαμόρφωσε την καλλιτεχνική πορεία της Ισπανίας στα τέλη του 19ου αιώνα: ο πατέρας του Μαριάνο Φορτούνι Μαρσάλ ήταν από τους σημαντικότερους ζωγράφους, ενώ η μητέρα του Σεσίλια ντε Μαντράτζο προερχόταν επίσης από καλλιτεχνική οικογένεια, με τον πατέρα και τον παππού της να έχουν διατελέσει και οι δύο διευθυντές του μουσείου Πράδο. Όταν ο Φορτούνι σχεδίασε το συγκεκριμένο φόρεμα, το 1907, θεωρήθηκε γεγονός άκρως πρωτοποριακό για την εποχή του.
Από τις πρώτες που φόρεσαν τα Delphos ήταν η Γαλλίδα ηθοποιός Σάρα Μπερνάρ, η Αμερικανίδα χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν και η Αμερικανίδα συλλέκτρια Πέγκι Γκούγκενχαϊμ. Σημειώνοντας επανάσταση, αφού προωθούσε την απαλλαγή από περιττούς κορσέδες και τα φουσκωτά φορέματα, το Delphos έγινε πολύ δημοφιλές στην avant-garde αριστοκρατία και φυσικά στη βασιλική οικογένεια της Ελλάδας. Φορώντας, επομένως, το ένδυμα που εμπνεύστηκε ο Φορτούνι από τον Ηνίοχο των Δελφών η Φρειδερίκη, που φέρεται να κληρονόμησε το φόρεμα από την Ασπασία, έσπαγε τους κανόνες χαράζοντας το δικό της στυλ. Με λιτές γραμμές και με περίτεχνες πτυχώσεις-φόρο τιμής στον χιτώνα του Ηνίοχου το Delphos αποτελούνταν από τέσσερις ή πέντε στρώσεις μεταξωτού σατέν ενώ φοριόταν από το κεφάλι και έδενε απαλά τη μέση. Όσο για την περίτεχνη διακόσμησή του, πλαισιωνόταν από χάντρες από γυαλί Μουράνο. Για τη βαφή του, το μετάξι βυθιζόταν αρκετές φορές στη βαφή την οποία κατασκεύαζε ο ίδιος ο Φορτούνι, με δικές του χρωστικές ουσίες, χρησιμοποιώντας αρχαίες μεθόδους φροντίζοντας κάθε φόρεμα να έχει διαφορετικούς χρωματισμούς ώστε να θεωρείται μοναδικό. Γι’ αυτό λοιπόν το συγκεκριμένο ροζ σομόν Delphos, ειδικά χρωματισμένο για την Ασπασία, συνιστά όχι μόνο ένα ένδυμα αλλά ένα πολύτιμο κομμάτι της ιστορίας της μόδας και της τέχνης της Ευρώπης. Φορέματα Delphos συνήθιζε, για παράδειγμα, να φοράει η μεγάλη ανταγωνίστρια της Σανέλ, Ελσα Σιαπαρέλι. Δεν είναι τυχαίο ότι η βραβευμένη ενδυματολόγος της σειράς «Downton Abbey» χρησιμοποίησε ένα Delphos, σε μοναδικό μπλε χρώμα, για να αποδώσει με ακρίβεια το γούστο της αριστοκρατίας και τη μόδα της δεκαετίας του 1920.
Η βασίλισσα που αγαπούσε τη μόδα
Μπορεί η Φρειδερίκη να υιοθέτησε μίνιμαλ αρχαιοελληνικές γραμμές, αλλά τα επίσημα βραδινά ενδύματα ήταν πιο επιβλητικά, όπως εκείνο το φόρεμα από μπεζ και ροζ τούλι με κεντημένες ασημένιες παγέτες ή ένα άλλο από λευκό τούλι, μαύρη δαντέλα, με διακόσμηση από χάντρες και απλικέ ροζ τριαντάφυλλα, με το οποίο εμφανίστηκε στις 7 Ιανουαρίου του 1954 σε παράσταση στο κινηματοθέατρο «Παλλάς». Αξιοσημείωτο ήταν επίσης το ιβουάρ σατέν βραδινό με ζώνη διακοσμημένη με χάντρες, στρας και κεντημένα μοτίβα που φόρεσε η Φρειδερίκη κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψη με τον Παύλο στις ΗΠΑ το 1953. Κατά τα άλλα, προτιμούσε τις πιο λιτές γραμμές των ενδυμάτων που σχεδίαζε με πρώτης ποιότητας υφάσματα ο αλεξανδρινής καταγωγής Γάλλος Jean Dessès: κυρίως επειδή, όπως είχε δηλώσει ο ίδιος σε συνέντευξή του, η Φρειδερίκη ήθελε να προσαρμόσει την γκαρνταρόμπα της στα περιορισμένα οικονομικά δεδομένα της χώρας που εκπροσωπούσε – και, κυρίως, να μην προκαλεί. Εμπνευσμένα από την Ελλάδα ήταν τα περισσότερα φορέματα που συνόδευσαν τις εμφανίσεις της βασίλισσας τη δεκαετία του ’50 και του ’60, ακόμα και τα βραδινά, σε μια ένδειξη ανάδειξης της εθνικής ταυτότητας, αλλά και σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας της εποχής. Σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση των εθνικών ενδυμάτων ως επίσημων ενδυμασιών έπαιξε το λεύκωμα με τις εθνικές ενδυμασίες που είχε εκδώσει ο Μπενάκης, διαμορφώνοντας μαζί με την επιβλητική παρουσία της Nelly’s στις Δελφικές εορτές τη μόδα της εποχής. Η βασίλισσα που αγαπούσε τη μόδα επισκεπτόταν συχνά τα κορυφαία ατελιέ Ελλήνων (Φιλδισάκος, Τσούχλος, Ευαγγελίδης, Παπαϊωάννου, Ευαγγελίδης-Κουρτίδης), αλλά και ξένων σχεδιαστών, όπως ο Givenchy, ο οποίος συνεργαζόταν με τον Guy Laroche και με ελληνικά ατελιέ όπως της Έμμας Δοξιάδου, για ενδύματα που ράβονταν sur mesure.
Επιδεικνύοντας πιο ρομαντική διάθεση και τρέφοντας ιδιαίτερη αγάπη για τα λουλούδια, η Σοφία εμπιστευόταν το γούστο της βασίλισσας Φρειδερίκης και έτρεφε επίσης ιδιαίτερη αδυναμία στον Αλεξανδρινό Dessès: εμβληματικό είναι το φόρεμα από μπεζ μεταξωτή οργάντζα με πολύχρωμα άνθη και φυσικά μοτίβα που της έραψε για το επίσημο δείπνο του τότε Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Ρενέ Κοτί το 1956 στο Παρίσι, αλλά και το γαλάζιο φόρεμα από οργάντζα με κεντημένα μοτίβα από ασημένια κλωστή και παγέτες που φόρεσε, επτά χρόνια αργότερα, η Σοφία στη Δανία για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων της οικογένειας στο θρόνο της Ελλάδας. Εξάλλου, ο ίδιος ήταν που σχεδίασε τα κοντά φορέματα που φόρεσε η Σοφία στους αρραβώνες της με τον Χουάν Κάρλος το 1961.
Υποδήματα, τσάντες, αξεσουάρ
Σημαντικό ρόλο στις επίσημες εμφανίσεις έπαιζαν και τα υποδήματα, ειδική παραγγελία στον οίκο Delman αλλά και στον οίκο Καλογήρου (ιδρύθηκε το 1890), που η ιστορία του είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με αυτή της βασιλικής οικογένειας. Τα παπούτσια έπρεπε να ταιριάζουν, σύμφωνα με τους κανόνες της εποχής, με τις τσάντες. Επειδή κάθε βασίλισσα και πριγκίπισσα χρησιμοποιούσε μια τσάντα ως σήμα κατατεθέν της και αξεσουάρ-κόσμημα, οι γυναίκες της οικογένειας και συγκεκριμένα η Φρειδερίκη προτιμούσαν τα vanity bags των Van Cleef & Arpels. Ειδικές παραγγελίες σε δερμάτινες τσάντες ταξιδίου έκαναν από τον οίκο Gucci.
Τα ενδύματα δεν ήταν απλώς θέμα αισθητικής και στυλ για τη βασιλική οικογένεια, αλλά ένδειξης κύρους και συμβολικής παρέμβασης, ικανά να διαμορφώσουν συγκεκριμένο εθνικό αφήγημα την εποχή εκείνη. Γι’ αυτό και συνιστούν σημείο αναφοράς για τις Συλλογές του Τατοΐου. Δείτε όλα τα ρούχα και αξεσουάρ ψηφιοποιημένα μέσα από την ιστοσελίδα tatoicollections.culture.gov.gr.
